Ongemeen spannend

Als ik dit boek in twee woorden zou moeten typeren, zou ik zeggen: autisme en coma. Deze twee thema's, die we allemaal wel kennen maar die toch gehuld zitten in een floers van onbekendheid, raadselachtigheid en speculaties, zetten de toon van Wat dood is  van de Britse schrijfster Belinda Bauer, een van de meest verfijnde psychologische thrillers die ik ooit heb gelezen.

Patrick Fort is nog een kind als hij zijn vader op straat ziet doodgereden worden. Of deze gebeurtenis hem een trauma bezorgt, valt niet met zekerheid te zeggen − toch niet in de gangbare betekenis van het woord − want Patrick lijdt aan het syndroom van Asperger, een bijzondere vorm van autisme. Hij is bovengemiddeld intelligent maar volgt andere, unieke denk- en gedragspatronen. Patrick is, kortom, 'anders'. In elk geval ontwikkelt hij na die dramatische dag een fascinatie voor alles wat dood is. Wat gebeurt er precíés op het moment van sterven, is de vraag die zijn leven gaat beheersen. Uiteindelijk brengt die zoektocht hem naar de universiteit, specialisatie anatomie. Daar ontdekt Patrick op een dag − als enige van zijn studiegroep − dat de officiële doodsoorzaak van een lijk dat de groep moet onderzoeken, niet klopt. Maar door zijn aandoening heeft Patrick een enorm communicatieprobleem, en hij kan zijn vaststelling niet geloofwaardig overbrengen. Zijn bemoeienissen keren zich zelfs tegen hem, maar hij geeft niet op. Op den duur wordt iemand daar behoorlijk nerveus van. Hulp zou kunnen komen van een man in coma. We weten niet wie hij is. Hij ligt in een ziekenhuis in een bed, een lichaam dat ademt omdat het beademd wordt, met een hart dat klopt omdat het aan een monitor hangt. Maar zijn geest is niet dood. Hij ziet bijvoorbeeld dat verpleegster Tracy zich niet altijd voorbeeldig gedraagt tijdens haar nachtdienst. Hij ziet ook de comapatiënt in het andere bed, en wat er met hem gebeurt. Hij begrijpt de dreiging, maar zijn comateuze toestand blokkeert iedere mogelijkheid tot communicatie... En toch, wie al behoorlijk nerveus was, wordt nu echt gevaarlijk!

Voor het hoofdpersonage neemt de schrijfster ruim de tijd om de lezer vertrouwd te maken met de bijzondere wereld van een autist. Patrick denkt rechtlijnig, ongenuanceerd, eendimensionaal, neemt alles letterlijk en heeft weinig empathisch vermogen. Hij communiceert moeilijk en opent zijn mond alleen als het nodig is, maar is dan vaak pijnlijk direct. Toch is hij over het algemeen rustig en beheerst, en probeert hij behoedzaam om te gaan met zijn medemensen, die hem evenwel maar zelden begrijpen of aanvaarden. De relatie met zijn alleenstaande moeder ligt moeilijk. Ze is labiel en drankzuchtig, en ze kan zich emotioneel niet vasthaken in Patricks aparte leefwereld. De draad die hen verbindt wordt gaandeweg dunner, en dunner.

Misschien nóg aangrijpender is de figuur van de comapatiënt. Hij ziet, hoort en denkt normaal, alleen weet niemand dat, want voor zijn omgeving is hij weinig meer dan een plant. Zijn onvermogen om een noodsignaal uit te zenden, maar ook zijn krampachtige en altijd vruchteloze pogingen om dat tóch te doen, zijn zo inlevend en intens beschreven dat je als lezer deze verschrikkelijke machteloosheid bijna fysisch aanvoelt. Prachtig!

Ook minder belangrijke personages krijgen onder de bedreven handen van Belinda Bauer allemaal een duidelijke persoonlijkheid. Er is bijvoorbeeld de zelfzuchtige verpleegster Tracy, die met haar ergerlijke karakter in het oog springt. Er is ook Meg, de medestudente die op een bijna natuurlijke, lieflijke manier uitstekend overweg kan met Patricks bijzonderheid en ongetwijfeld een boontje voor hem heeft. Mooi neergezet is ook de wat oudere politieman, brigadier Emrys Williams, een verrassende man die je na lezing van het boek wel de hand zou willen schudden.

De vrij lange aanvangsfase is noodzakelijk om de lezer de unieke aard van het hoofdpersonage te leren aanvaarden, maar eens zover wordt de spanning geleidelijk opgevoerd, en wees maar zeker: die is, vooral naar het einde toe, echt te snijden. In die apotheose zit trouwens nog een schokkende, en onmogelijk te voorziene verrassing.

Belinda Bauer heeft een bijzonder aangename schrijfstijl, en dit verhaal is geschreven met de zelfverzekerdheid van iemand die zich terdege heeft ingelezen in de problematiek rond autisme en coma. Zwaarwichtige thema's, dat wel, maar Bauer heeft ook veel oog voor de luchtige aspecten ervan, want laten we eerlijk zijn, en dit is niet respectloos bedoeld, het bijzondere gedrag van een autist levert onvermijdelijk grappige situaties op.

Wat dood is  is een heerlijke thriller, met een verrassende, unieke inhoud, een intelligente opbouw en ongemeen spannend. Op de achterflap staan een aantal citaten uit de pers, en uiteraard dienen die altijd om een boek aan te prijzen. In het geval van Wat dood is  zijn al die lovende woorden echter volkomen waar, ik vind ze zelfs te bescheiden! Proficiat, mevrouw Bauer, je hebt een topthriller geschreven, en ik zet een dik plusteken achter mijn vijf sterren.