Brandend actueel

Dat literatuur inspeelt op maatschappelijke evoluties blijkt uit het groeiend aantal auteurs dat de thematiek radicalisering aanpakt. De vragen die opgeworpen kunnen worden zijn niet de minste: Wat zet Westerse jongeren er toe aan om te gaan vechten in een land waar ze nog nooit eerder waren, voor een godsdienst die ze amper actief belijden? Hoe gaan de politieke wereld, de media, de burgers om met deze jongeren? Welke impact heeft radicalisering op een gezin? Wat gebeurt er met de achterblijvers? Kamila Shamsie (1973) kiest niet voor één perspectief of één waarheid, maar ontleedt de thematiek op een genuanceerde en toegankelijke manier.

Behalve radicalisering spelen ook familiebanden en opvoeding een grote rol in het boek. Nadat Isma jarenlang gezorgd heeft voor haar zus Aneeka en broer Parvaiz, krijgt ze eindelijk de kans om haar dromen waar te maken. De visumaanvraag om naar Amerika te reizen is echter niet de enige struikelblok. Isma moet ook haar zus achterlaten op een moment dat die voor het eerst haar tweelingsbroer moet missen. Een broer die ze door en door dacht te kennen, maar die zonder voorafgaand signaal besluit om een jihadistrijder achterna te reizen. Isma wordt nog meer met het verleden geconfronteerd wanneer ze Eamonn Lone, de zoon van een belangrijk politicus, ontmoet. Hoewel ook hij opgroeide in een Brits-Pakistaans gezin, zorgen de manier waarop ze zijn opgegroeid en de plaats die religie inneemt in hun leven voor een bijna onoverbrugbaar verschil in levenshouding.

Doorheen de vijf delen – waarin telkens een ander personage aan het woord komt – komen beide werelden dichter bij elkaar. Die opbouw betekent niet alleen dat er steeds een extra puzzelstukje vrijgegeven wordt, maar ook dat er diverse kanten van eenzelfde verhaal worden belicht. Waar je net nog begrip kon opbrengen voor de twijfels van Isma, zie je vijftig pagina’s verder in dat ook Eamonns standpunten steek houden. Die wisselende inzichten vragen een zekere mate van flexibiliteit van de lezer, maar maken het verhaal uiterst boeiend. Hoewel Aneeka in elk deel een prominente rol speelt, blijft ze lange tijd een ongrijpbaar personage. De lezer krijgt voortdurend een ander beeld van haar voorgeschoteld: de rebel, de verleidster, de loyale zus, de hypocriet... Wanneer ze uiteindelijk zelf aan bod komt, is dat in korte, afstandelijke stukjes die afgewisseld wordt met krantenartikelen. Is ze niet langer in staat tot empathie of manipuleert ze haar omgeving – en zo ook de lezer?

De ernst van de inhoud zorgt niet voor ingewikkelde zinnen of lang uitgesponnen filosofische passages. Shamsie weet de dialogen zo te schrijven dat ze lezen als alledaagse gesprekjes, die toch veel extra informatie bevatten. Door concrete handelingen te beschrijven en door het gebruik van verschillende vertelperspectieven legt Shamsie op een toegankelijke manier de complexiteit van levensbeschouwelijke vraagstukken bloot. Het politieke discours botst voortdurend met de praktische werkelijkheid, maar de juiste antwoorden liggen niet voor het grijpen. De spanning die stelselmatig opgebouwd wordt en het voortdurend moeten bijstellen van de eigen standpunten zorgen ervoor dat je wilt blijven doorlezen. Net wanneer je je onmogelijk kan voorstellen hoe een boek als dit moet eindigen, speelt Shamsie in een overweldigende slotscène haar laatste troef uit.

Dat Huis in brand onder meer genomineerd werd voor de Man Booker Prize en de Women’s Prize for Fiction hoeft niet te verbazen. Shamsie probeert niet om een complex thema te vereenvoudigen. Integendeel, ze gebruikt die complexiteit om een veellagig verhaal te vertellen waarbinnen elke lezer een eigen pad kan bewandelen, maar wel gedwongen wordt om over diverse standpunten na te denken. De auteur bewijst zo dat maatschappelijke evoluties niet enkel de literatuur beïnvloeden, maar dat literatuur net zo goed een belangrijke rol in het publieke debat te spelen heeft.