Opnieuw het einde van de aarde

Het Vijfde Seizoen is het eerste boek in de Gebroken Aarde-serie van schrijfster Nora K. Jemisin. Jemisin won Hugo Awards, afgelopen weekend de meest recente, voor alle drie delen in de trilogie in drie opeenvolgende jaren, een ongekende prestatie. Bij de uitreiking van de Hugo-award werd ze geroemd voor haar vernieuwende stijl op het gebied van fantasy en SF.

Op de achterflap van het boek staat de zinsnede 'Zo vergaat de wereld … voor de laatste keer' en daarmee wordt de suggestie gewekt dat we met een apocalyptisch boek te maken hebben waarbij het een onmogelijk opgave is om de wereld - nog een keer - te redden.  

Het verhaal van Het Vijfde Seizoen vindt plaats op Aarde. Maar niet de Aarde zoals wij die kennen. Het vijfde seizoen verwijst naar het seizoen dat komt na de vier ons bekende seizoenen (lente, zomer, herfst en winter), namelijk de dood. De Aarde heeft al een aantal keer een vijfde seizoen meegemaakt, waarbij de wereld ten onder ging aan natuurrampen en slechts een klein deel van de mensheid overleefde. Tussen de vijfde seizoenen door is de mensheid bezig met overleven en het opbouwen van voorraden voor een volgend vijfde seizoen dat zeker komen gaat. In deze wereld zijn de restanten van oude beschavingen nog zichtbaar en aanwezig, maar is het leven redelijk primitief. Een belangrijke rol op hebben de orogenen. Orogenen kunnen namelijk de Aarde beinvloeden. Zij kunnen aardbevingen en vulkaanuitbarstingen voorkomen, maar ook veroorzaken. Dat maakt hen machtig, maar ook gevreesd en gehaat. Om orogenen in toom te houden is er een orde van Hoeders die op mysterieuze wijze de macht heeft over orogenen en hen van kinds af aan oppikt en onderdrukt. Het verhaal start met de scheuring die het begin van een nieuw vijfde seizoen inluidt. Essun behoedt haar dorp voor de gevolgen van deze verschrikkelijke beving, maar vindt bij thuiskomst haar vermoorde tweejarige zoontje waarvan haar man had ontdekt dat hij orogeen was. Zij besluit haar man op te sporen en te vermoorden in de hoop dat haar dochter nog in leven is. Naast dit verhaal over Essun zijn er nog twee verhaallijnen, over Damaya, een jong meisje dat door een Hoeder wordt opgepikt en naar het Fulcrum wordt gebracht. En over Syeniet, een jonge vrouwelijke orogeen die samen met de machtige Alabaster op missie wordt gestuurd om de haven van een kustcomm (gemeenschap) weer bevaarbaar te maken met behulp van orogenie.

De vernieuwende schrijfstijl van Jemisin wordt direct in de proloog duidelijk. De verteller richt zich rechtstreeks tot de lezer, ontkracht eigen opmerkingen, geeft nauwelijks expliciete informatie en doet actief een appèl op de fantasie van de lezer. Een opmerking als 'we moeten wel met beide benen op de grond blijven, haha' is zeer vernieuwend. Een zinssnede als 'langzaam, want steeneters zijn langzaam boven de grond, behalve wanneer ze dat niet zijn', roept meer vragen op dan dat het antwoorden geeft en laat de lezer in verwondering achter. De vernieuwende schrijfstijl krijgt direct een vervolg in het eerste hoofdstuk. Deze is namelijk in de jij-vorm geschreven. Er wordt rechtstreeks gesproken tot de hoofdpersoon, Essun. Dit geeft een erg intieme band tussen schrijver, hoofdpersoon en lezer van dit boek. Jemisin maakt op prachtige, impliciete manier duidelijk wat een orogeen kan en wat de mensheid hiervan vindt. Ook de titels van de hoofdstukken zijn bijzonder. Ze geven op zeer cryptische wijze weer wat de lezer in het hoofdstuk kan verwachten, zonder echt aan te geven wat er gaat gebeuren. Datzelfde geldt voor de zinssnedes aan het eind van ieder hoofdstuk, citaten uit bekende en minder bekende werken uit de wereld van Het Vijfde Seizoen.

Deze zeer impliciete informatieverstrekking houdt Jemisin het hele verhaal vol. De informatie komt heel geleidelijk, soms net te laat, maar niet op storende wijze. Het verhaal is boeiend en intrigerend en de lagen worden zorgvuldig afgepeld, zodat je als lezer aan het gissen bent en blijft naar hoe het zit. Ook de emoties worden door Jemisin mooi en beeldend beschreven, je ziet het gebeuren en voelt met de hoofdpersonen mee. Een mooi voorbeeld van de impliciete informatieverstrekking is het drankje "Veilig" dat in het Fulcrum gedronken wordt. Het is gemaakt van plantenmelk dat verkleurt als er een toevoeging wordt gedaan. Het is Veilig doordat het niet mogelijk is de drinker te vergiftigen. De opmerking bij het aanbieden van een glas aan een gast zegt 'Ik vergiftig je niet, niet nu in ieder geval'. In deze laatste bijzin wordt in negen woorden de cultuur binnen het Fulcrum scherp neergezet. Het mooie aan deze impliciete schrijfstijl waarbij zuinig wordt omgegaan met informatie is dat Jemisin ook een aantal zeer schokkende zaken kan laten gebeuren, die je als lezer niet aan ziet komen en erg indrukwekkend zijn. Daarbij blijft het heel erg lang onduidelijk wie de macht heeft, wie het beste met de aarde voor heeft en of de aarde uberhaupt nog te redden is. Het doet recht aan de suggestie op de achterkaft van het boek dat het daadwerkelijk een apocalyptisch verhaal is.

Ook de wereldbouw van Jemisin verdient een compliment. Er zijn nog restanten van oude beschavingen zichtbaar, die soms zelfs lijken op zaken uit onze tijd. De wereld van Het Vijfde Seizoen is verdeeld in comms, kleine of grote gemeenschappen die samenwerken om te overleven. De namen van personen zijn gebaseerd op eigennaam, functie of rol in de wereld en de comm waartoe je behoort, een mooie toevoeging aan de wereld van Jemisin. Daarnaast is er natuurlijk orogenie waarvan gaandeweg het verhaal duidelijk wordt hoe het werkt en tot slot wordt er nog een nieuw ras geintroduceerd dat erg machtig blijkt te zijn, de steeneters. Met deze wereldbouw zoekt Jemisin het randje van het bekende op en weet ze op overtuigende wijzen haar eigen wereld te creëren.  

Het enige – kleine- minpunt aan Het Vijfde Seizoen is dat de hoofdpersonen soms wel erg makkelijk meewerken aan de verhaallijn. Uiteindelijk is het allemaal logisch, klopt het met de beweegredenen die ze zouden moeten hebben, maar was wat meer tegenwerking of twijfel op sommige momenten wel logisch geweest.  

Dit laatste neemt echter niet weg dat Het Vijfde Seizoen een prachtig boek is. De vernieuwende vertelstijl, de constante scherpte die je als lezer moet hebben, het zorgvuldig opgebouwde verhaal en de indrukwekkende wereld waarin het verhaal speelt maken het lezen van Het Vijfde Seizoen tot een genot.