Een post-apocalyptisch verhaal dat je aan het denken zet

Philip K. Dick (1928-1982) was een Amerikaanse auteur en filosoof. In zijn boeken komt zijn filosofische inslag duidelijk terug. Een belangrijk punt dat hij maakte is dat ieder persoon zijn eigen gezichtspunt heeft, een eigen realiteit. Hoe wij dingen ervaren en interpreteren, hangt van dit gezichtspunt af. Dit is de spil van ‘Do Androids Dream of Electric Sheep’ (DADOES), vertaald in het Nederlands als ‘De elektrische nachtmerrie’ en ‘Dromen androïden van elektrische schapen?’

World War Terminus, de laatste wereldoorlog, heeft al het leven zo goed als uitgeroeid. De planeet werd onbewoonbaar door een wapen dat geen land zou hebben gemaakt en geen vijand zo zou hebben gewild. De VN zette een programma op waardoor emigratie naar de ruimte voor de meeste mensen de beste optie was. Met de Aarde onbewoonbaar geworden, bleek de aantrekkingskracht van een leven buiten de aarde groot. Wat ook hielp was het feit dat elke emigrant er een gratis androïde, een op mens gelijkende robot, als bediende bij kreeg.

In DADOES volgen we Rick Deckard, premiejager. Rick en zijn vrouw Iran leven nog op aarde, in San Francisco. De populatiedichtheid is laag: als de helft van een appartementencomplex vol is, is het veel. Dieren zijn zo zeldzaam dat ze een statussymbool zijn geworden. Rick heeft zelf een elektronisch schaap, nauwelijks van echt te onderscheiden. Zo goed nagemaakt, dat hij tegenover zijn buren kan doen alsof het ook echt een biologisch schaap is. Na het opstaan, waarbij de Penfield op stand D ervoor zorgt dat hij vrolijk wakker wordt, laat hij elke ochtend zijn humeur aanpassen door een ‘mood organ’ dat door stimulus van bepaalde hersengebieden beïnvloedt hoe hij zich voelt. De bezwaren die zijn vrouw hiertegen heeft snapt hij niet, laat staan dat hij snapt dat zij zich soms gewoon triest en gedeprimeerd wil voelen. Rick leeft volgens de gewoontes van de Aarde in 1992, en voelt zich hier prettig bij.  

Hoewel androïden op zichzelf niet illegaal zijn, zijn ze gebonden aan strenge regels en worden ze zonder pardon uitgeschakeld wanneer zij deze regels overtreden. Ricks huidige opdracht is het opsporen en uitschakelen van zes androïden van een nieuw type: deze zijn slim en nauwelijks te onderscheiden van mensen. Deze opdracht gaat niet van een leien dakje: Rick begint te twijfelen aan zijn eigen ideeën en de moraliteit van zijn werk. Niet in het minst omdat de grens tussen androïden en mensen soms wel erg dun lijkt te zijn.

De post-apocalyptische wereld die Philip K. Dick beschrijft is alles behalve perfect. Naast degenen die vrijwillig op aarde bleven, zijn er nog de specials: individuen die genetisch beschadigd zijn en daardoor een lage intelligentie hebben. Bewoners zowel op Aarde als op de koloniën worden rustig gehouden door ‘Buster Friendly and his Friendly Friends’, een vrolijke televisie- en radioserie met nieuws, weer en terugkerende gasten, die 23 uur per dag uitzenden. Daarnaast is er Wilbur Mercer, een oude man die eeuwig een heuvel op loopt en ondertussen bekogeld wordt met stenen: zijn pijn kan gedeeld worden door jezelf te linken aan een empathie-doos en als het ware met Mercer mee te lopen.

Philip K. Dick laat een donkere wereld zien, een apocalyptisch toekomstbeeld waarin de vrijheid van de mens zowel ruimtelijk als geestelijk beperkt wordt. Als lezer word je meerdere keren op het verkeerde been gezet en zetten de dilemma’s van Rick je aan het denken, zowel praktisch (wat zou ik in zijn situatie doen?) als meer filosofisch (waar ligt de grens tussen mens en androïde?). DADOES is indringend, intrigerend en angstaanjagend, en is misschien juist daarom wel een aanrader voor een ieder die filosofische vraagstukken en een donkere toekomstvisie niet uit de weg gaat. Qua schrijfstijl en verhaal zijn er details die beter kunnen en is het boek vier sterren waard. Krijg je echter de onderliggende boodschap mee, dan zet het boek je aan het denken en laat de wereld van Dick je niet snel meer los. Vandaar dat het in mijn ogen de vijf sterren zeker waard is.