Het onderbewustzijn van de Bondsrepubliek op 98 manieren
"Revolutionairen die niet willen doden, die zet je zelf al gauw tegen de muur." Deze uitspraak van de fictieve Berndt op bladzijde 734 (!) van Hoe een manisch-depressieve tiener in de zomer van 1969 de Rote Armee Fraktion bedacht zou een motto kunnen zijn van de Rote Armee Fraktion (RAF), een terreurgroep die zich begint te manifesteren als de hoofdpersoon in het boek nog net geen 14 jaar oud is. Hij fantaseert over geweld en denkt dat hij samen met Claudia en Berndt, die om de hoek wonen, de RAF heeft opgericht en dat de politie achter hem aanzit. In het leugenachtige West-Duitsland, broeiend van onderdrukt Nazi-verleden, kón de hippiegeneratie niet anders dan knettergek worden of radicaliseren, lijkt auteur Frank Witzel (1955) te zeggen.
Witzel wil het collectieve onderbewustzijn van de Bondsrepubliek onder woorden brengen. Daarvoor zet hij zo ongeveer elke denkbare literaire vorm in. Jeugdherinneringen, filosofische verhandelingen, complottheorieën (zoals dat de leiders van de RAF zijn vermoord in de gevangenis - zeer waarschijnlijk waar), een catechese aan de hand van popmuziek, een analyse van het nazigehalte van Duitse woorden, heel veel verontrustende feiten (bijvoorbeeld over hoe de gemeente Hamburg in de jaren vijftig de kunstcollectie van een vergaste Joodse zakenman achteroverdrukte - echt gebeurd), stream-of-conciousnessteksten... Maar ook prozagedichten en de ziekelijke fantasieën van een 13-jarige puber.
In het tweede deel acteert onder andere de wrede ("hij zocht naar goede mensen om die te vermoorden, alle slechte had hij al gehad") fabrikant, die tegelijkertijd de immer afwezige vaderfiguur voorstelt en model staat voor het keiharde kapitalisme, ingevoerd door ex-nazi's. Dat dit, en nog veel meer, wordt verzwegen en onder zogeheten 'dekherinneringen' verstopt, is volgens Witzel dé sleutel tot de BRD. De hoofdpersoon geeft ondertussen in absurdistische dialogen steeds meer inzicht in zijn meervoudige persoonlijkheid. De arrogante autoriteit die hem ondervraagt wordt daarbij op onvergetelijk Kafkaeske wijze van repliek gediend. "Waarom slaat u zo'n kazernetoon tegen mij aan?"
Na 1989 was het motto in het herenigde Duitsland 'voorwaarts en veel vergeten'. Maar bij de val van de muur in 1989 verdween naast de DDR nóg een land: de Bondsrepubliek, het westelijk deel. De consensus was dat we het daar maar niet meer over moesten hebben. In deze stille vijver nu gooit Frank Witzel een reusachtige (850 pagina's) steen. Een ander zou het resultaat van 12 jaar schrijversarbeid over vijf boeken spreiden, maar hij niet. 'Ik vond dat de onderdelen los van elkaar niet 'werkten'. Laat je niet afleiden door deze veelheid. Geniet van deze heerlijk megalomane verteller. Elk hoofdstuk is een verrassing.
Droegen Heinrich Böll en Günther Grass hun anti-Nazi-boodschap op conventionele wijze uit, bij Witzel is er geen duidelijk plot, geen absolutie aan het eind. En toch is het spannend: de ik-figuur wil verhullen wat hij wérkelijk op zijn kerfstok heeft maar we komen er gaandeweg toch achter dat hij tijdens zijn psychoses onder meer heeft geprobeerd zijn kleine broertje te vermoorden. Zie het als een omgekeerde Dan Brown: ook veelomvattend, maar hier kloppen de feiten juist wél, is de hoofdpersoon het tegendeel van een held, is de boodschap is niet vrijblijvend en de lezer krijgt niets cadeau.
Niet voor iedereen dus, deze literaire bommengooierij. Dat nu juist dit werk Duitslands meest prestigieuze boekenprijs moest krijgen... 'Waarom niet de gedoodverfde winnaar, een [politiek correcte] roman over vluchtelingen, maar deze onleesbare bak verdachtmakingen!', zoals een teleurgestelde Duitse lezer schreef. Een extreem boek leidt tot extreme reacties, maar we hebben het hier wel over een werk dat de vergelijking met mega-literatuur als de Max Havelaar, Op zoek naar de verloren tijd (Proust) en Vader (Knausgård) kan doorstaan. Taboedoorbrekend, inspirerend, literair, veellagig, verslavend. Zelfs de meest hallucinerende hoofdstukken, zoals die waarin Beatles- en Rolling Stonesnummers op hun bijbelse waarde worden getoetst - inclusief Brian Jones als Christelijke martelaar - zijn uiterst leesbaar, kolderiek zelfs.
Een goed boek is een boek waarbij je aan het eind denkt 'wow'. Een uitzonderlijk boek is een boek waarbij je na drie dagen, drie maanden, drie jaar nog steeds denkt 'wow'. Dit is zo'n boek.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van VictorDLV
Gesponsord
Een diepgravend onderzoek naar de meest mysterieuze politieke moord van de 20e eeuw, die op de Amerikaanse president John F. Kennedy.
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
