Je had moeten gaan

"En, is er al wat gebeurd?" De lokale kruidenier weet al dat het spookt in het huisje op de berg waar een scenarioschrijver met zijn gezin verblijft. Dit kan niet anders dan slecht aflopen. Dat je, eenmaal opgeslorpt door deze novelle, naar het einde toe steeds verder naar het puntje van je stoel schuift, daarin schuilt het genie van Daniel Kehlmann (1975).

In een koude decembermaand betrekt de ik-figuur met actrice Susanna en hun dochter Esther een afgelegen huisje in de bergen. Ooit was er de kans dat hij regisseur zou worden, maar zo ver is het niet gekomen. Susanna doet weinig moeite haar teleurstelling daarover te verbergen. De momenten dat ze géén ruzie hebben zijn schaars. 'Meer nog dan een griezelverhaal is Je had moet gaan een verhaal over de spanningen en angsten in een gezin', zei Kehlmann daarover. In het begin is de hoofdpersoon nog bezig de scènes te gebruiken in het scenario waar hij aan werkt. Meer en meer wordt hij in beslag genomen door vreemde gebeurtenissen in en om het huisje. Foto's hangen wél en dan weer niet aan de muur. Een geodriehoek die de kruidenier in het dorp hem heeft meegegeven, blijkt een boodschap te bevatten. De ik-figuur droomt dat hij zichzelf in de kou ziet staan.

Dan bekent ook Susanna dat zij vreemde nachtmerries heeft. De ik-figuur gaat vermoeden dat er iets niet in orde is. "Ik vermoed dat er meer van dit soort plekken zijn, maar die zijn waarschijnlijk onbereikbaar, op de bodem van de oceaan of in bergspelonken waar nog nooit iemand is geweest." Ook met de relatie tussen de twee jonge ouders lijkt het steeds meer mis te gaan. De verwarring neemt hand over hand toe. Stukken zin vallen weg (een mooie vondst die later nog een functie blijkt te hebben ook). De ik-figuur raakt de vaste grond onder de voeten kwijt. Het is nog maar de vraag of ontsnapping van de behekste berg mogelijk is. "Ik dacht met een helderheid alsof iemand anders tegen me praatte: je had moeten gaan."

De boel in het honderd laten lopen, dat is de kunst niet. Er een spannende en geloofwaardige punt aan draaien, daarin onderscheidt zich het geslaagde van het minder geslaagde horrorverhaal. Bij Daniel Kehlmann zijn we daarvoor aan het goede adres. Hoofdpersonen in complexe situaties brengen waarvan het de vraag is of ze zich eruit kunnen redden is wat hem in schrijven aantrekt. Hij is daarbij meer geïnteresseerd in het spelen met werkelijkheden dan in de psychologie van zijn personages. Kehlmann wordt dan ook gezien als magisch realist, verwant aan schrijvers als Gabriel García Márquez.

Dat het verhaal zich afspeelt in Oostenrijk is niet voor niets: Kehlmann is daar geboren. Hij studeerde literatuurwetenschap in München en promoveerde op het werk van de oer- en oerduitse filosoof Immanuel Kant. De laatste tien jaar publiceert hij in rap tempo romans. Van Die Vermessung der Welt (2006), een filosofische avonturenroman over twee wetenschappers, werden in Duitsland anderhalf miljoen exemplaren verkocht. Ook bij deze novelle (80 bladzijden), zijn de verwachtingen weer hooggespannen.

De primitief-documentaire stijl van horrorklapper The Blair Witch project heeft duidelijk school gemaakt: ook Kehlmann probeert hier met 'found footage’ spanning op te bouwen (het verhaal bestaat min of meer uit aantekeningen van de ik-figuur) en dat experiment is goed gelukt. Al lees je Kehlmann niet om z'n diepgang of fraaie zinnen, de afwezigheid daarvan doet wel een beetje afbreuk aan het geheel. Eigenlijk drieënhalve ster dus, maar vooruit, omdat het einde zo knap gevonden is, naar boven afgerond: vier sterren.