Wie eenmaal door Sanders VR-bril heeft gekeken, is ‘hooked’

Heb je wel ’s zo’n virtualrealitybril opgehad van de Playstation? Aan het begin kom je in een kamer die echt lijkt maar het niet is, en waar je verslavend leuke spelletjes kan doen. Sander Kollaard (1961) kijkt ook met zo’n bril naar de werkelijkheid. Dat levert verslavend goede verhalen op.

In 'De vrijwel volledige vernietiging van ons leven' bijvoorbeeld, gaat het over een boek van de (niet-bestaande) schrijver met de veelzeggende naam Weemoed Mausoleum, De gemiddelde mens geheten. In het verhaal is het boek een roman, in het echt is het een beroemd boek over statistiek. Moet kunnen bij Kollaard. De hoofdpersoon in het niet-bestaande boek van Mausoleum wil het gemiddelde van alles vinden en slaat op hol. Ging Don Quichotte erop uit om de ziel te zoeken in wat naar men zegt de eerste roman in de Europese geschiedenis was, Mausoleum laat zijn hoofdpersoon in wat hij ‘de laatste roman’ noemt op z’n Nietzsches vaststellen dat die ziel niet bestaat - intertekstuelen kunnen hun lol op.

Het verhaal dat hier als het ware omheen is gevouwen, gaat weer over de ik-figuur die probeert uit te vinden wat er met Mausoleum is gebeurd. Die Mausoleum is namelijk verdwenen en/of dood, iets wat veel personages van Kollaard overkomt. De bundel had wat dat betreft ook wel ‘Doodsberichten’ kunnen heten. Est omne tempus (‘alles is tijdelijkheid’) is zo te lezen de lijfspreuk van de auteur:

"Met het neerleggen van zijn pen, zo stel ik mij voor, is zijn contour al begonnen te vervagen."

Maar 30 pagina’s telt het verhaal, maar na drie keer lezen kun je nóg niet tot op de bodem kijken. Gaat het over ónze vergankelijkheid? Is de hoofdpersoon zelf die gemiddelde mens? Wat betekent het dat de relatie die de verteller krijgt met de Zweedse vrouw die net niet wordt geconsumeerd? Is het zoeken, niet het vinden de weg tot geluk volgens Kopllaard? Maakte Mausoleum wel of niet vrijwillig een eind aan zijn leven? Ondertussen slingert Kollaard de lezer de meest uiteenlopende ideeën over de functie van taal in het gezicht. Alleen al voor deze dolzinnige literaire, romantische en filosofische speurtocht moet je dit boek lezen.

'Het einde van de Verlichting' is een mix van een mysterieus verhaal rond Janet die maar niet begrijpt waarom ze wordt uitgekotst door haar jeugdvriendin, gemixt met gedachten van wetenschapsfilosoof Karl Popper - de man van het falsificatieprincipe. Zoveel meervoudigheid in een verhaal van minder dan 30 bladzijden… Wat een rijkdom. In 'De laatste dag van de koning' leven we mee met (naar het lijkt ook virtuele) Frederik, de verdrietige koning, en de jonge Esther die hem bijstaat. Echo’s van de aanslag op Koninginnedag 2019, verplaatst naar Zweden.

En er is meer. Over de door taal verschillend gerichte visies op het leven van de zonderlinge, zwervende (wél bestaande) schilder Ivan Aguèli, over Midas die bij een sportreis verdwijnt - ook een zoektocht, maar van een heel andere orde. En over de oude man die na 1940 nooit meer in de stad waar hij opgroeide is geweest. Kollaards grootvader? Dat is het verhaal, maar helemaal zeker weten wat feit is en wat verzinsel weet je bij deze auteur natuurlijk nooit. Waaróm hij daar vandaan ging, wordt later pijnlijk duidelijk.

Échte literatuur, juichte een jury van een boekenprijs. Ditmaal ook een aanbeveling voor ons, niet-professionele lezers: voor grachtengordelig gezwets hoef je bij Sander Kollaard niet bang te zijn. Sinds 2006 woont en werkt hij in Zweden, waar ze houden van praktisch en functioneel (denk ‘IKEA’). Misschien is zijn taal daarom wel zo helder.

Scherpe taal, vaart, breedte en diepte – Kollaard buigt en kneedt de taal en rammelt aan de deuren van conventies alsof hij is bezeten door de geest van W.F. Hermans (die in Het Behouden Huis ook maar 70 pagina’s nodig had om Nederland op zijn kop te zetten). Wie eenmaal door zijn VR-bril heeft gekeken, is ‘hooked’ voor het leven. Kollaard is een Eindbaas.