Een ontzettende clusterfuck

Elke auteur laat zich, al dan niet bewust, door andere auteurs inspireren. Dat geldt ook voor Thomas Olde Heuvelt, volgens BBC Radio 'een van Europa's belangrijkste talenten op het terrein van de fantastische literatuur'. Zijn laatste boek heet HEX en toen ik het las, moest ik onwillekeurig denken aan Stephen King. Enkele jaren geleden schreef de Amerikaanse bestsellerauteur een boek over een dorp dat gevangen zit onder een enorme, onzichtbare koepel (Under The Dome). Wat zijn personages ook proberen, ze slagen er niet in te ontsnappen. En dat is net wat de personages van Olde Heuvelt overkomt: ze zijn gedoemd om in het ogenschijnlijk vredige (en bestaande) dorpje Beek te blijven en te sterven.

Oorzaak is geen koepel die hen gevangen houdt, maar Katharina de Wylerheks die ergens in de 17de eeuw door de Bekenaren werd opgehangen en 350 jaar later, geketend en met haar ogen en mond dichtgenaaid, nog altijd in het dorp rondwaart en onverhoeds in de winkels en woonkamers opduikt, als een deel van het meubilair. De Bekenaren hebben zo goed en zo kwaad als het kan met haar aanwezigheid leren leven. Ze hebben geleerd dat ze haar ogen en mond niet mogen openen, omdat de dorpelingen dan allemaal zouden sterven. Ze hebben geleerd dat ze Beek nooit voor lang kunnen verlaten, omdat haar vloek hen dan tot zelfmoord drijft. En… ze hebben geleerd om nooit met buitenstaanders over de heks te praten.

De heks is het geheim van Beek.

Met dit opzet van het verhaal nam Olde Heuvelt mijns inziens een groot risico. Hoe zou een Nederlands dorp anno 2014, in een tijd waarin sociale media burgers over de hele wereld met elkaar verbinden, in godsnaam nog zo'n groot geheim kunnen bewaren? Wel, door creatief te zijn. Zo hangt Beek vol met camera's die vanuit een klein controlecentrum - HEX genaamd - worden bestuurd, zodat de Bekenaren te allen tijde kunnen zien waar de heks opduikt en zodat ze snel een laken over de heks kunnen gooien of een paravent voor haar kunnen zetten om haar uit het zicht van toevallige bezoekers te houden. Wanneer de heks op zondagen in het bos opduikt, laat Beek geluidschoten door boxen knallen om de indruk te wekken dat er wordt gejaagd. Zo worden toevallige wandelaars van buiten Beek op een afstand gehouden. De inwoners van het dorp moeten ook gebruik maken van een soort intranet, zodat ze niet zomaar filmpjes van de heks op het internet kunnen gooien.

Dat is allemaal goed gevonden. Maar techniek is niet onfeilbaar. Net als de mens. Elk systeem heeft zijn zwakke plek. Als de heks echt al 350 jaar in Beek rondwaart, dan kan het niet anders dat zij al eens voor de neus van een buitenstaander moet zijn opgedoken. Dit besef lijkt de premisse van het verhaal helemaal ongeloofwaardig te maken, maar Olde Heuvelt slaagt erin zijn grootste valkuil te ontwijken door van het grootste geheim van Beek meteen ook het grootste uithangbord van Beek te maken. Zo cultiveren de Bekenaren zelf de legende van de Wylerheks met de jaarlijkse Wickerverbranding, een festival ter ere van Katharina waarbij veel Bekenaren verkleed gaan als heks en waarop ook mensen van buiten het dorp welkom zijn. Als de heks op die dag zich in het feestgedruis mengt, dan spannen de Bekenaren gewoon een banner om haar heen met het opschrift GA MET DE ECHTE HEKS OP DE FOTO! Alle kinderen willen met die grappige vrouw op de foto.
Niemand die denkt dat ze echt is.
De Viering van de Heks is Beeks perfecte dekmantel.

Eenmaal Olde Heuvelt dit geloofwaardige kader heeft geschetst, is het geen moeite om je door het verhaal te laten meeslepen. De toon van de eerste vijftig bladzijden is luchtig - Katharina de heks lijkt niet meer dan een grappig curiosum - maar wanneer enkele jongeren haar uitdagen door haar te laten bloeden en door haar te stenigen en wanneer er plots vreemde zaken in Beek gebeuren, wordt de sfeer grimmiger.

Olde Heuvelt slaagt er perfect in de lezer deel te laten uitmaken van de beklemmende angst van de personages die door de bossen van Beek dwalen, op zoek naar de heks - of net op de vlucht voor de heks. De laatste tientallen pagina's zijn gewoon aardedonker. Zijn taalgebruik is vloeiend, waardoor je het boek in een rotvaart leest.

Zonder al te veel spoilers weg te geven: net als je denkt te weten wie het hoofdpersonage is - en net als je je daarmee hebt vereenzelvigd - knipt de auteur de band met dat personage door en verlegt hij de focus definitief naar het personage rond wie het verhaal eigenlijk van bij het begin heeft gedraaid en die zijn laatste helletocht aanvat.

In de laatste vijftig bladzijden is Beek de hel op aarde geworden. De scènes lezen als Dante's Inferno (de auteur verwijst er ook uitdrukkelijk naar), even onheilspellend als absurd. Ze zijn magistraal neergeschreven, maar hoe meer Beek de voeling met de realiteit verliest, hoe meer ik ook de draad verlies. Na het lezen van de laatste zin, weet ik niet wat ik van het einde moet denken. Nog altijd niet trouwens. Misschien is dat de bedoeling van de auteur? In zijn nawoord geeft Olde Heuvelt het zelf toe: 'Sorry daarvoor… ik liet me een beetje gaan.' Die indruk heb ik ook, ja.

Wie de 'ontzettende clusterfuck' (zijn eigen woorden) zonder kleerscheuren overleeft, mag terugblikken op een spannend, bovennatuurlijk verhaal met internationale allures. HEX is een intelligent fantasyboek, waarbij de auteur de lezer twee spiegels voorhoudt. Namelijk dat het kwaad niet zozeer in de Wylerheks schuilt, maar in de Bekenaren zelf. En dat elke ouder allicht een favoriet kind heeft, wat hij ook moge beweren, en daar alles voor over heeft. Ook als dat betekent dat hij foute keuzes maakt.