Diepgaande getuigenverklaring

De genocide van Rwanda vond jaren geleden plaats, maar de gruweldaden hebben hoogstwaarschijnlijk een permanente indruk in ons geheugen achtergelaten. Jean Flamme heeft een bloeiende carrière als advocaat en plaatsvervangend rechter. Hij schreef verschillende artikelen over strafrecht en was co-auteur van het handboek Code of International Criminal Law and Procedure, Annotated. In augustus 1994 was hij in Rwanda aanwezig om de rechtsgang te volgen. Vijfentwintig jaar later blikt hij terug. Met Rwanda 1994 geeft hij ons een kijkje in het onrecht en de complexiteit van het land.   

De auteur begint zijn verhaal met een royale inleiding waarin hij informatie geeft over Rwanda en haar inwoners. Beknopt vertelt hij wat er in 1994 in Rwanda is voorgevallen. De speculaties voor de aanleiding komen aan bod, evenals de gevolgen van deze volkerenmoord. In het eerste deel van het boek neemt hij ons mee terug naar zijn eerste reis naar Rwanda. Dat er in een tijdsbestek van slechts drie maanden ruim één miljoen doden zijn gevallen, is een schrikbarend feit waar je mond van open valt. Natúúrlijk weten we in grote lijnen wat er gebeurd is, maar wanneer de feiten zo expliciet op een bladzijde geschreven staan, zorgt dit toch voor een nieuwe bewustwording. Het besef dat je een getuigenverklaring leest van iemand die de geschreven woorden daadwerkelijk gezien heeft, zorgt voor kippenvel op je huid. Het is geen rooskleurig verhaal en er wordt dan ook flink wat narigheid uit de doeken gedaan. Flamme heeft oog voor detail, maar niet buitensporig. De schrijfstijl is zakelijk en enigszins afstandelijk. Deze twee factoren zorgen ervoor dat je de gebeurtenissen goed voor de geest kunt halen zonder er nachtmerries van te krijgen.   

Het tweede deel van het boek beslaat zijn vechtlust voor gerechtigheid. Op een directe manier vertelt de auteur hoe hem door Ted Wilson gevraagd werd als tweede advocaat op te treden voor Aristide Mutaganda. Deze man werd beschuldigd van genocide en misdaad tegen de mensheid. De vele lijken die er in 1994 vielen zou op zich ontroerend genoeg moeten zijn, maar Flamme vertelt ons vooral over de tijd erna. Deze nasleep is minstens zo hartverscheurend. Flamme laat de algemene feiten in dit deel van het boek wat meer naar de achtergrond zakken en vertelt juist over zijn eigen ervaringen in het onderzoek naar de waarheid van Mutaganda. De corruptie en het onrecht wat ermee gepaard gaat is nauwelijks te bevatten. Gevangenen worden genegeerd, vertolkingen worden vervalst, collega's werken elkaar tegen en (doods)bedreigingen zijn orde van de dag. Het is in zo'n schril contrast met de wereld die wij kennen, dat de feiten bijna onwerkelijk lijken.  

'Op de trein naar Gent bekroop mij de soms kille eenzaamheid van de advocaat. Je vecht voor een mens, voor zijn vrijheid en die van zijn gezin. Je vecht tegen de algemeen verspreide perceptie en voor de waarheid. Maar je vecht ook tegen een machtig systeem dat reeds beslist heeft wat die waarheid is. De inquisitie is niet dood. Haar zwarte schaduw hangt over hen die haar bestrijden.'  

Hoewel soms aan de zinsopbouw en woordkeuzes te merken is dat Rwanda 1994 geschreven is door een Vlaamse auteur, vormt het geen belemmering voor de Nederlandse lezers. Wat echter wel opvallend is, is dat Flamme ervan uit lijkt te gaan dat zijn lezers tweetalig zijn opgevoed. Regelmatig komen er Franstalige woorden en zinnen voorbij, zonder vertaling of enige uitleg. Als je de Franse taal niet machtig bent, is Google Translate een fijn hulpmiddel om een globale betekenis aan de zinnen te geven.   

Rwanda 1994 in een indringend verslag over de genocide die zich in 1994 in het land afspeelde, maar biedt veel meer dan een opsomming van feiten. De getuigenverklaring over de helse nasleep is naar om te lezen, maar ontzettend interessant. Het opent je ogen en laat je beseffen dat je blij mag zijn met het strafrecht in Nederland.