Met de roman Duizend vaders maakt actrice en theatermaakster Nhung Dam haar debuut als schrijfster. Het werd een van de tien boeken die meededen aan de allereerste verrassingsleesclubs op Hebban, waarbij deelnemers niet wisten welk boek ze zouden krijgen. Negen enthousiaste deelnemers werden geselecteerd en gingen de blind date met dit boek aan. Alleen de tiende deelnemer, de coördinator, koos zelf voor deze titel. Net als het elfde lid dat we mochten verwelkomen met een eigen exemplaar. En zo ging de leesclub van start. Een leesclub die succesvol zou verlopen, die veel nieuwe inzichten opleverde, maar die de meeste deelnemers zouden afsluiten met gemengde gevoelens over het boek.

De deelnemers

Eén voor één zag coördinator Anne-Claire Verham ze binnendruppelen nadat ze het boek hadden ontvangen: Ellen Rodrigo, Leonie, Rietje Pieters, Hetty, De boekenier, Evelien (met eigen exemplaar), Emma, Kite, Goldie en tenslotte Hélène de Wuffel, die door omstandigheden een week extra moest wachten voordat ze haar boek pas kon uitpakken.

Het boek

De 11-jarige Nhung, dochter van Vietnamese bootvluchtelingen, woont in het Groningse dorp Beiahêm, dat langzaam maar zeker wordt verzwolgen door de zee en ten slachtoffer is gevallen aan een blijvende winter. Daardoor ontstaat er in toenemende mate paniek onder de bewoners. Nhung heeft ook met andere problemen te maken: zo is haar vader verdwenen en mist ze hem erg, verliest haar moeder langzaamaan haar verstand en probeert de Chinese maffia moeder en dochter steeds af te persen. Binnen deze misère vlucht Nhung soms in haar fantasie, maar gaat ze ook wanhopig op zoek naar vriendschap, steun en een mogelijkheid het dorp te verlaten. Belangrijke ontmoetingen heeft ze daarbij met twee volwassen mannen, namelijk de vreemdeling Amour die met zijn boot in het dorp komt en de vader van haar beste vriendin Moes.

De eerste indruk

De vraag naar de eerste indruk die het boek op de deelnemers maakte, was nog niet eerder zo interessant als bij een verrassingsleesclub. Daarbij was het natuurlijk de vraag wie er het boek zelf had kunnen kiezen en wie zeker niet. Daar bleek niet veel uitgesprokenheid over te bestaan. Ellen had het boek al op haar wil-ik-lezen-lijst staan en Kite was meteen verkocht. Alleen Leonie gaf aan Duizend vaders zelf nooit gekozen te hebben. De overige deelnemers stonden er afwachtender tegenover. Uiteindelijk begon iedereen benieuwd en met goede moed te lezen.

Eerste indruk na het lezen

Dit moet ik even laten bezinken. Het was op afstand de meest gehoorde opmerking nadat mensen het boek uit hadden. Er was heel wat stof om over na te denken. Niet alles in het verhaal wordt even duidelijk verklaard en er zijn diepere lagen. Het is ook een donker verhaal waar niet iedereen even goed raad mee wist. Daarmee is het echter wel een uitstekend leesclubboek, dat er om vraagt besproken te worden.

En bij die bespreking kwamen de onderstaande onderwerpen aan bod.

De kaft en het mysterie van de potvis

Voor het lezen kwam de kaft op verschillende deelnemers over als stoer. Op basis van de flaptekst verwachten mensen een heftig verhaal. Dat de gegevens over de auteur op de achterkant van het boek dwars staan afdrukt, kon op veel waardering rekenen. Dat was alvast anders dan gebruikelijk.

De combinatie van titel en de potvis op de kaft riep echter wel vragen op . Hetty: …, daarna vroeg ik me gelijk af waar de titel 'Duizend vaders' voor zou staan, waar gaat dit boek over? Wat heeft de potvis ermee te maken?
 
En dat vroegen zich meer deelnemers af. Want die potvis is niet eens zo groot, maar hij kijkt wel blij. Vandaar dat er nieuwsgierig werd uitgekeken naar zijn verschijning in het verhaal. Dat was uiteindelijk niet al te prominent. Maar waarom dan toch een walvis op de voorkant? Leonie kwam met de beste verklaring en ontdekte dat potvissen symbool staan voor landverhuizers. En ja, landverhuizing is wel een belangrijk thema in het boek.

Duizend vaders?

Op voorhand is het niet meteen duidelijk waarop de hoeveelheid van wel duizend vaders betrekking heeft. Zeker niet aangezien de vader van hoofdpersone Nhung juist is verdwenen. Uiteindelijk dacht bijna iedereen dat de titel verwijst naar de zoektocht van Nhung naar haar vader of naar een surrogaatvader. Daar zijn verschillende kandidaten voor, van andere mannen uit het dorp tot Nhungs voorvaderen. Rietje: Ik vind de titel goed gekozen omdat het slaat op het feit dat ze in iedereen haar vader rechtstreeks of onrechtstreeks zoekt. Bijvoorbeeld denkt ze dat Amour haar vader kent of weet waar hij is en daarom hecht ze zich aan hem. Zo zijn er nog anderen maar altijd zoekt ze bewust of onbewust haar vader.

Maar het getal duizend, hoe zit het daar dan mee? Kite wijst op het veelvuldig gebruik van het woord ‘duizend’ in ‘uitroepen van verbazing, verrassing, of enige andere vorm van hevige emotie’ en komt binnen dat kader als enige met een leuke alternatieve verklaring: En hevige emoties komen bij dit verhaal toch wel kijken, dus volgens mij :"duizend vaders, wat doe jij (die ene echte) me aan".....

De schrijfstijl

Woorden die het meest werden gebruikt om de schrijfstijl van Nhung Dam mee te omschrijven waren ‘vlot’, ‘beeldend’ en ‘lichtvoetig’. In het algemeen wordt haar schrijfstijl dan ook goed gewaardeerd, al hadden sommige deelnemers af en toe moeite te begrijpen wat de auteur bedoelde te zeggen. Het lichtvoetige element wordt in verband gebracht met het feit dat we over de gedachtewereld van een kind lezen, maar voor sommige deelnemers was het té lichtvoetig in relatie tot de tragische gebeurtenissen.

Een paar lezers waren echter ronduit onder de indruk van het schrijfvermogen van deze auteur. Ellen wijst de vele goede kanten ervan aan: De schrijfstijl vind ik in de eerste plaats opvallend, anders dan gebruikelijk, origineel. Het lijkt op spreektaal, het gaat snel, maar ook kabbelend: afwisseling tussen korte en lange zinnen. Er zijn veel beschrijvingen en mooie beeldspraak. Ik vind de taal ,…, ook heel beeldend. "Zijn huid was zompig en doorweekt en hij wrong zijn vingers als een natte theedoek uit". Ook al is dit fysiek niet mogelijk, de beelden zijn mooi en origineel. Tenslotte vind ik de schrijfstijl gevoelig, de schrijfster gebruikt veel woorden/zinnen waarin een gevoel wordt uitgedrukt.

Maar waar zijn de vraagtekens????

Een opvallend element aan Duizend vaders is dat er nogal veel vragende zinnen in het boek staan die niet eindigen met een vraagteken (al zijn er ook vragen die ze wel hebben). Daarmee beleeft de leesclub eigenlijk een soort experiment, want hoe belangrijk is het vraagteken eigenlijk voor het begrip van een tekst? Stoort het ontbreken ervan of valt het nauwelijks op? Uiteindelijk blijkt dat er veel uiteenlopende reacties waren. Vier mensen was het niet eens opgevallen, laat staan dat ze zich eraan hadden gestoord. Een aantal lezers was het wel opgevallen, maar zij vonden het niet storend of waren er snel aan gewend. Eén lezer dacht dat het drukfouten waren en twee vonden het wel wat storend. Niet al te dringend dus, die afwezigheid van vraagtekens.

Vier lezers gaven bovendien aan dat zij het vonden passen bij deze tekst en dan met name bij de gedachten van een kind. Emma legt treffend uit waarom: Ik vind het eigenlijk heel goed passen bij het boek en bij Nhung. Als je je in haar situatie bevindt, wordt je nu eenmaal geacht niet teveel vragen te stellen. Dus kun je het maar beter verwoorden zonder overal meteen vragen van te maken.

Nhung, een 11-jarige meisje in een boek voor volwassenen

Het komt de laatste tijd meer voor: een roman voor volwassenen waarin toch een kind de hoofdpersoon is. Dat geeft bij voorbaat een moeilijkheid, want hoe zet je een kind geloofwaardig neer, maar hou je het boek toch op het denkniveau van de volwassen lezer? Daar moet een schrijver een oplossing voor vinden en de vraag is dan ook hoe dat hier is gelukt.

Het blijkt dan dat de meeste deelnemers Nhung wel geloofwaardig vinden als 11-jarige. Haar beleving is die van een kind en ze kan erg naïef zijn. Rietje meende dat ze zelfs wat te jong en naïef overkwam voor een 11-jarige.

Het taalgebruik wordt weliswaar gezien als te volwassen, maar dat stoorde maar een enkeling. Tevens was het gedrag van Nhung vaak te volwassen, maar dat kwam ook door de verantwoordelijkheden die ze kreeg opgedrongen. Soms gaat dat verder dan realistisch is maar volgens Anne-Claire past ook dat in dit verhaal: Ik vond Nhung een markante kruising van een typisch kind en iemand die zich eigenlijk veel ouder gedraagt. Ze doet inderdaad dingen die kinderen niet doen of niet eens mogen in onze maatschappij, maar dat vond ik ergens wel passen bij de absurdistische wereld van Beiahêm. Dat is toch een fantasiewereld die anders werkt dan de echte en waarin een kind andere verantwoordelijkheden kan hebben. Ondertussen zie je echter ook hoe Nhung tal van dingen verkeerd begrijpt, omdat ze als kind de informatie of het inzicht mist het goed te begrijpen. Dat vond ik meestal raak getroffen.

Maar daar was niet iedereen het mee eens. Goldie miste bijvoorbeeld een meer realistische insteek: Het is alsof ze volledig in een fictief wereld leeft. Het kan net zo goed een verbeeldingspersonage zijn in een fantasiewereld. Waar ze elders aan toevoegde: Ik vond dat er minder gedachtewereld, het echte leven meer als tegenwicht had gemogen. Waardoor er meer schommelingen en contrast in de verhaallijnen ontstaan. Wat drijft tot verbeeldingen en/handelingen van Nhung?

Nog meer verschilden de meningen over de ontwikkeling die Nhung door het verhaal heen doormaakt. Ongeveer de helft van de deelnemers ziet weinig tot geen ontwikkeling in haar personage. Anderen zien haar juist erg snel opgroeien. Anne-Claire begrijpt bepaalde goedgelovige keuzes die Nhung later in het verhaal maakt niet zo goed en ervaart die als een breuk met het stoere, eigengereide kind uit het begin. Daar hadden sommige anderen ook problemen mee, maar er waren evengoed deelnemers die wel begrepen waar dat vertrouwen in de verkeerde mensen vandaan kwam.

Hélène merkt ondertussen een mooie ontwikkeling op in Nhungs relatie met haar moeder: Ze is nog een kind maar moet eigenlijk als een ouder voor haar eigen moeder zorgen (parentificatie). In het begin van het boek, heeft haar moeder deels nog de rol van moeder. Meer en meer zie je dat ze haar moeder analyseert, dat ze zich zorgen maakt (naar de dokter gaat ervoor) en uiteindelijk de taken in huis op zich neemt eenmaal haar moeder weg is.

Beiahêm

Het verhaal speelt zich af in het fictieve Noord-Groningse dorp Beiahêm. Het ligt aan de kust en dreigt verzwolgen te worden door de zee. Wikipedia leerde de leesclub dat er een voorgeschiedenis is: "Beijum is één van de eerst bewoonde gebieden van de provincie Groningen. Al in de periode van 250 voor tot 150 na Chr. was er sprake van bewoning op de wierde Beiahêm. Deze was gelegen aan zee (het brede estuarium van de Hunze) en werd in de 3e eeuw overspoeld." Nhung Dam heeft deze geschiedenis dus herschreven als ware Beiahêm een hedendaags dorp.

Bij verschillende vragen in de leesclubdiscussie bleek dat de meeste deelnemers Beiahêm in al zijn zompige, deprimerende somberheid goed vonden passen bij het donkere en trieste verhaal. De boekenier: Ik vond dat het deprimerende gevoel goed werd weergegeven. Je kon je zo inbeelden dat je daadwerkelijk daar rondliep, dat je zag dat de huizen opgeslorpt werden en in het water vielen, dat de plek kleiner werd. Beangstigend, beklemmend, een beetje claustrofobisch misschien omdat de ruimte kleiner werd voor hetzelfde aantal mensen …

Wel vonden velen het dorp in al zijn surrealisme ongeloofwaardig. Goldie merkte bovendien op dat er eigenlijk maar weinig beschrijvingen zijn van de plaats, de omgeving en andere locaties en dat die er best wat meer in hadden mogen zitten voor het vormen van een beter beeld.

Magisch realisme?

Door de eigenaardige omstandigheden in Beiahêm, Nhungs fantasie en de soms wat onwerkelijke gebeurtenissen wordt Duizend vaders aangemerkt als een magisch realistisch boek. Maar is dat wel de juiste term? Voor veel deelnemers wordt het fantastische te ver doorgevoerd om werkelijk magisch realistisch te kunnen zijn. Evelien: ..ik vond dat het Magisch Realisme een beetje doorslaat in dit verhaal. De kunst bij Magisch Realisme is het zo te verweven dat het eigenlijk niet opvalt, maar hier is het erg duidelijk aanwezig, de balans is een beetje zoek,…

Toch had bijna de helft van de deelnemers er minder of helemaal geen moeite mee dit boek als magisch realistisch te bestempelen, al werd ook gesuggereerd dat dit misschien een geheel nieuw genre is.

Te weinig adempauzes?

Een recensie in De Volkskrant is niet mild over het hoge tempo dat het boek aanhoudt en schrijft: …voor een echt goed boek had er meer tegenwicht tegen de soms hysterische verwikkelingen moeten zijn. Meer stiltes misschien en stilistische gevoeligheid. Nu is álles extreem en luid, waardoor de nuance, met het dorp, in het water wegzakt.

Sommige deelnemers zijn het hier grotendeels mee eens, anderen maar gedeeltelijk. Kite ziet het zelfs compleet anders: Het gevoel dat dit boek me bezorgt is inderdaad dat wat magisch realistische schilderijen me ook tonen (je kan er helemaal in verdwijnen) en ik hou ook wel van het tragische in dit verhaal. … In tegenstelling tot vele anderen vind ik juist dat de stilte benadrukt wordt, ik lees vooral haar gedachtewereld en ik vind dat die zich vooral in stilte beweegt.

De tussenhoofdstukjes

Binnen dit kader was er ook verschil in mening over een aantal korte tussenhoofdstukjes die het boek kent. Deze zijn in een ander lettertype gedrukt en stappen weg van het hoofdverhaal. Ellen was erg te spreken over deze stukjes: Voor mij kwam de rust juist door de tussenstukken, waarin de schrijfster filosofeert over allerlei zaken. … Die tussenstukken zijn rustiger, filosofisch en verdiepender dan de rest van het verhaal.

Leonie had er echter weinig mee: …  Ik heb de 'tussenhoofdstukken' soms diagonaal gelezen omdat ze me minder boeiden dan het verhaal van Nhung. Helemaal overslaan deed ik niet omdat ik bang was dan een belangrijke essentie te missen.

Het verhaal en zijn ontknoping.

Een tragisch verhaal, aangrijpend maar ook donker. Dat vat eigenlijk de mening van de meeste deelnemers over de verhaallijn wel samen. Het ongelukkige einde zagen velen half om half wel aankomen daar dit eigenlijk in het begin van het boek al tussen de regels door wordt aangegeven, maar was toch niet als gedacht. Hetty: Het tragische einde had ik ook al snel voorzien en in die zin zou het einde geen verassing moeten zijn, maar dit was het toch nog wel een beetje....ik denk dat die begin opmerking (die het einde van het boek eigenlijk al verklapt) bij mij later een beetje verloren gegaan is en ver naar de achtergrond geschoven is door de vaart, het geweld en magisch realisme van het verhaal.

Paste de ontknoping bij het verhaal? Een aantal deelnemers vond het gedrag van Nhung en sommige andere personages in het laatste kwart niet helemaal logisch of geloofwaardig. Aan de andere kant weerspiegelde de nare behandeling die Nhung van de dorpelingen krijgt vermoedelijk wel een realiteit. Hélène: Als ik er nu naar terugkijk besef ik dat dit wel de situatie van veel immigranten kan voorstellen: ze doen moeite om zich te integreren, om erbij te horen en dus deel uit te maken van de nieuwe maatschappij. Toch zal een deel van deze maatschappij hen uiteindelijk toch verwerpen en een ander (groot) deel van de maatschappij zwijgen of meedoen in deze verwerping.

In het algemeen werd het boek echter als erg donker ervaren: Evelien: Ja, het was wel duidelijk dat er geen happy end zou komen, maar het ging toch wel een heel andere kant op dan ik had verwacht. Ik had toch iets meer hoop verwacht, waarom die arme Nhung dit alles eerst laten doorstaan en dan met zo'n einde komen...ik vond het gewoon oneerlijk!

Een talentvolle en moedige auteur

De leden van de leesclub zijn het er wel over eens dat Nhung Dam een schrijfster is met talent, al mag dat nog wat bijgeschaafd worden. Niet iedereen zal echter een volgende boek van haar gaan lezen. Vier deelnemers zullen het sowieso laten liggen omdat dit hun stijl nu eenmaal niet is, vier zullen zo’n boek zeker nader bestuderen en dan beslissen of ze het willen lezen of niet, Ellen, Kite en Emma kijken er alvast naar uit.

Emma geeft in haar recensie terecht aan dat Nhung Dam veel moed heeft getoond door zo’n ongewoon boek te schrijven als dit, zeker als debuut: Als debutant een boek zoals dit uitbrengen, in een vernieuwend genre met heftige thema’s, is een moedige keuze en heeft geresulteerd in een uniek, vernieuwend boek. Het is even wennen, maar uiteindelijk geeft dit boek met vele lagen gelukkig genoeg stof tot nadenken.

Daar kan aan worden toegevoegd dat het zo mogelijk nog moediger van haar was om zo’n boek mee te laten doen in een verrassingsleesclub waarbij de meeste mensen er niet zelf voor kiezen om het te lezen!

Eindoordeel

Elf deelnemers begonnen aan deze leefclub en elf rondden hem ook af. Er zijn dus ook elf waarderingen uitgedeeld. Dat heeft een redelijk aantal leden wel de nodige hoofdbrekens gekost, omdat het voor hen moeilijk was te bepalen wat ze nu eigenlijk van het boek vonden. Mede daarom werd expliciet de mogelijkheid geboden om bij het eindoordeel halve sterren uit te delen, waar ook gebruik van is gemaakt.

Dat heeft uiteindelijk tot de volgende eindwaardering geleid: 1 maal 5 sterren (Kite), 3 maal 3½ sterren (Ellen, Emma en Anne-Claire), 4 maal 3 sterren (Evelien, Rietje, De boekenier en Hélène) en 3 maal 2 sterren (Leonie, Hetty en Goldie). Dat maakt samen, op een piepklein frutje achter de komma na, precies 3 sterren gemiddeld.

Zijn verrassingsleeclubs leuk?

Ja absoluut wel! Zo meende eigenlijk iedereen, zelfs diegenen die deze keer niet hun type boek hadden gekregen. De ervaring is toch leuk en interessant. Men hoopt dan ook op nieuwe verrassingsleesclubs. En die mogen best weer debuten brengen, want dit is wel een zeer geschikte mogelijkheid om debuterende auteurs wat meer aandacht te geven.

Genomineerd

Duizend vaders bleek tijdens de leesclub genomineerd te zijn voor de Hebban literatuur debuutprijs. Binnen dat kader zag De boekenier een citaat uit zijn recensie vermeld in het artikel hierover. En terecht, want het citaat in kwestie is een mooie weergave van wat dit boek met een lezer vermag te doen. Daarom als afsluiting hier nog een keer: Door haar helder en duidelijk taalgebruik, spelend op de rand van het simplistische weet Nhung Dam de lezer mee te nemen en te boeien vanaf de eerste tot de laatste letter waarna men beduusd achterblijft. Deze debuutroman is op zijn minst opmerkelijk en origineel te noemen.

De leesclub wenst Nhung Dam veel succes bij de prijsuitreiking!