Aan wal - Clara Asscher- Pinkhof
Best wel leuk die ouwe meuk!
Vorige jaar was ik een weekeindje in Groningen. Naast gezellig shoppen en een terrasje pakken, stond een rondleiding door de Folkingestraat Synagoge en een bezoekje aan het Kinderboekenhuis in Winsum op het programma. In de synagoge was een kleine expositie van rabbijnsvrouw, pedagoge, onderwijzeres en schrijfster Clara Asscher-Pinkhof te zien. Toen ik later die dag in het Kinderboekenhuis een hele plank vol boeken van de schrijfster zag staan kon ik het niet laten een toepasselijk souvenirtje mee naar huis te nemen; het beste meisjesboek van 1932!
Aan wal
De veertienjarige Jantje woonde met haar vader, tante en broertje op een turfschip. Het was gebruikelijk in die tijd dat meisjes uit arbeidersgezinnen niet doorleerden dus toen Jantje de zesde klas doorlopen had, bleef ze thuis bij tante. Omdat de verdiensten van vader niet voldoende waren om het gezin te onderhouden, nam Jantje een betrekking aan als dienstmeisje bij een deftig gezin. Helaas kon het kind het niet goed vinden met het andere dienstmeisje, waardoor ze haar betrekking al snel op moest zeggen. Op het tweede adres, een jong gezin met een baby, klikte het beter. Omdat vader zijn schip moest verplaatsen, kon Jantje ook hier niet lang blijven. Het gezin had geen slaapruimte voor Jantje. Op haar vijftiende vond Jantje een betrekking waar ze in kon wonen; een lerarengezin met vier kinderen. Hier voelde Jantje zich al snel opgenomen.
Ik vond het best wel leuk om weer eens een heel oud boek te lezen. Ik kan echt genieten van die ouderwetse woorden. Al die CH’s (frische was, menschen, flesches, trotsch, wijdbeensch, zoo’n en heusch) de dubbele O, E en A (heelemaal, zoowat, vroolijk, heele, leeren en zooals) dat is toch prachtig? Het is toch niet voor te stellen dat een boek over een veertienjarig dienstmeisje in 1932 gekozen werd tot beste meisjesboek van het jaar! Een kind van veertien dat naar de grote voorjaarsschoonmaak verlangt en poetsen ‘zulk een heerlijk werk’ vindt! Als ik in de slaapkamer van mijn dochter kijk zie ik dat Marion van Coolwijk, Maren Stoffels en Mel Wallis de Vries mijn dochter helaas geen schoonmaken hebben geleerd, ook werkt de spreuk ‘Sanitato’ van Molly Wemel in het echte leven niet. Door het lezen van het boek krijg je een goed beeld van de dertiger-jaren. Vrouwen zijn huisvrouw, tussen de middag komt de man gezellig thuis een warme prak eten, er wordt niet over zwangerschappen, ziektes of de dood gepraat, meisjes leren niet door op school enz. Tussen de regeltjes door laat Clara Asscher-Pinkhof verder wel doorschemeren wat zij belangrijk voor meisjes vindt. Zo leert Jantje voor zichzelf op te komen en gaat ze (na enige twijfels) in de avonduren studeren.
Clara Pinkhof
Clara werd op 25 oktober 1896 geboren in Amsterdam. Op jeugdige leeftijd schreef ze verhaaltjes en gedichtjes die vaak werden, gepubliceerd in tijdschriften voor de jeugd. Na voltooiing van de kweekschool in Amsterdam kreeg ze een baan aangeboden op een dorpsschool in Deil (Betuwe). Na enige tijd verhuisde ze terug naar haar geboortestad om les te geven op een Joodse school.
Clara trouwde op 3 april 1919 met rabbijn Abraham Asscher. Na zijn benoeming tot opperrabbijn verhuisde ze naar Groningen. Clara en Abraham kregen zes kinderen. De tweeling Elie (Eliezer) en Menachem, zoons Jitschak (Izak) en Meier en dochters Roza en Fieke (Sophie). Drie maanden na de geboorte van haar jongste kind, in 1926, overleed haar man aan TBC.
Na de dood van Abraham bleef het gezin in Groningen wonen. Het kleine pensioen wat Clara ontving, vulde ze aan met het geven van lezingen en cursussen aan de Volksuniversiteit en het schrijven van kinderboeken en romans.
In 1940 vertrok ze samen met haar dochter Fieke terug naar Amsterdam om als onderwijzeres op een joodse meisjesschool te gaan werken. Elie en Menachem waren al eerder naar de hoofdstad vertrokken om daar te studeren. Meier en Jitschak bleven in Groningen wonen. In die tijd schreef Clara de jeugdrubriek voor het Joodsch Weekblad.
Tijdens de oorlog doken Elie, zijn vrouw Flory, Jitschak, Meier en Fieke onder. Menachem en zijn vrouw Keetje Cohen werden op transport gesteld, ze kwamen om het leven in Auschwitz. Jitschak zat ondergedoken in Boornbergum. Na verraad werd hij overgebracht naar het huis van bewaring in Leeuwarden. Hiervandaan werd hij naar Westerbork gebracht en ook op transport naar het oosten gezet. Moeder Clara dook niet onder. Ze bleef lesgeven en hielp tijdens de schoolvakanties bij de opvang van kinderen in de Hollandse Schouwburg. Op 23 mei 1943 werd Clara tijdens een razzia opgepakt en naar Westerbork gebracht. Op 11 januari 1944 werd Clara op transport naar Bergen-Belsen getransporteerd. Ook in Westerbork en Bergen-Belsen bleef Clara kinderen onderwijzen en verhalen vertellen.
In juli 1944 mocht een groep joden naar Palestina vertrekken. Ze werden uitgewisseld voor een groep Duitse krijgsgevangenen. Omdat een dame weigerde het kamp te verlaten, werd Clara (enkele minuten voor vertrek) aan de lijst toegevoegd. Doordat haar dochter Roza in Palestina woonde, kwam Clara in aanmerking voor een Palestinacertificaat. Samen met 250 joodse lotgenoten kwam Clara via Wenen, Bulgarije en Turkije in Palestina aan. Na de oorlog emigreerde ook Meier, Fieke en Elie naar Palestina. Clara begon weer te schrijven. Naast het schrijven van artikelen voor kranten en tijdschriften schreef ze opnieuw enkele boeken.
In 1958 hertrouwde Clara met de Poolse schrijver Asher Czaczes. Na zijn overlijden verhuisde ze naar het bejaardentehuis Beth Joles in Haifa. Hier stierf ze op 28 november 1984, op 88-jarige leeftijd.
Volgende week de bibliografie van Clara Asscher-Pinkhof.
Tentoonstelling in de Folkingestraat Synagoge, 2012. Helaas was de expositie die wij in de synagoge gezien hebben een heel stuk kleiner.
