Bep Voskuijl, de onbekende helpster van het achterhuis

Bep Voskuijl- het zwijgen voorbij is de biografie van de jongste helpster van het Achterhuis. Door Anne Frank wordt zij in haar dagboek Elli Vossen genoemd. Bep krijgt in de vele boeken die over Anne Frank en de andere achterhuisbewoners geschreven zijn maar weinig aandacht. Toch komt de naam van Bep vaak in Annes dagboek voorbij en was hun contact heel goed.

Maandag, 9 augustus 1943: No 9 is geen Achterhuis-familielid, maar wel een huis-en tafelgenote. Elli heeft een gezonde eetlust. Laat niets staan, is niet kieskeurig. Met alles kan men haar plezieren en dat juist doet ons plezier. Vrolijk en goed gehumeurd, gewillig en goedig, dat zijn haar kenmerken.

Bijzonder aan dit boek is dat schrijver Jeroen De Bruyn pas vijftien jaar oud was toen hij aan dit project begon. Samen met Joop van Wijk, de jongste zoon van Bep, heeft hij vijfenhalf jaar aan de biografie gewerkt. Samen werkten zij meer dan honderd artikelen en boeken door en interviewden onder anderen Beps zussen en de 95- jarige Bertus Hulsman, de man met wie Bep tijdens de oorlog was verloofd.

Vrijdag, 9 oktober 1942: Ook Elli is stil; haar jongen moet naar Duitsland. Ze is bang dat de vliegers die over huizen vliegen, hun bommenlast van vaak wel een miljoen kilo’s op Dirks (Bertus Hulsman) hoofd laten vallen. Grapjes van ‘een miljoen zal hij wel niet krijgen’ en ‘één bom is al genoeg’ vind ik hier niet erg op hun plaats. Dirk is heus niet de enige die moet gaan, elke dag rijden er volle treinen met jongens weg. Onderweg, als ze op een klein stationnetje stoppen, stappen ze wel eens stiekem uit en proberen onder te duiken; dat lukt meestal een klein percentage.

Bep komt uit een groot gezin. De familie Voskuijl telde maar liefst zeven dochters en een zoon. Als oudste dochter moest Bep al vroeg meehelpen in het gezin. Toch behaalde ze in haar avonduren haar secretaresse-diploma bij Schoevers en kreeg ze op negentienjarige leeftijd een kantoorbaan bij Opekta; het bedrijf van Otto Frank. Wanneer de familie Frank moet onderduiken neemt Jo Kleinman het bedrijf op papier over. Victor Kugler wordt directeur en Jan Gies commissaris. Naast Kleinman, Kugler en Gies wisten alleen magazijnmedewerker Johan Voskuijl (de vader van Bep) en de twee secretaressen Miep en Bep van de schuilplaats af. De vrouwen krijgen als taak de onderduikers van voedsel, kleding en andere benodigdheden te voorzien. Er rust een zware taak op Beps schouders. Het is fijn voor haar dat ze dit grote geheim met haar vader delen kan. Vader Voskuijl is overigens de maker van de beroemde boekenkast. De kast die de toegang tot het achterhuis moet verbergen.

Vrijdag, 21 augustus 1942: Onze ‘duik’ is nu pas een echte schuilplaats geworden. Meneer Kraler vond het namelijk beter om voor onze toegangsdeur een kast te plaatsen, maar dan natuurlijk een kast die draaibaar is en die dan als een deur open gaat. Meneer Vossen heeft het geval getimmerd.

Het gevaar ligt overal op de loer. Zo loopt er een onbetrouwbare magazijnmedewerker rond, heeft Beps rebelse zus Nelly verkering met een Oostenrijker en zijn de onderduikers wel eens ‘slordig’. Ondanks alle spanningen beleeft Bep ook mooi mooie momenten in het Achterhuis. Anne is dankbaar voor Beps hulp en vind het heerlijk om als meiden onder elkaar even bij te kletsen over jongens, zussen of kleding.

‘Donderdag, 1 oktober 1942: Elli heeft in de Bijenkorf rokken voor Marot en mij gekocht. Het is rottuig, net jutezakken en ze kosten resp. F2- en F7,50. Wat een verschil met vroeger! Nog iets leuks in petto. Elli heeft voor Margot, Peter en mij bij één of andere vereniging schriftelijke stenographielessen besteld. Je zult eens zien wat en perfecte stenomensen we het volgend jaar zijn. Ik vind het in ieder geval reuze gewichtig zo’n geheimschrift echt te leren.

Op vrijdagmorgen augustus 1944 kwam er een man met een pistool het kantoor binnen met drie andere Nazi’s. Victor Kugler en Jan Gies werden gedwongen de schuilplaats te tonen. Kugler en Kleinman werden gearresteerd en naar Kamp Amersfoort gebracht. Wat er met de familie Frank en de andere onderduikers gebeurde, is bekend. Uit voorzorg dook Bep enige tijd onder. De dag na de arrestatie ontdekte Miep Annes rood geruite dagboek en enkele schriften. Enkele dagen later zag Bep nog een stapeltje dagboekpapieren liggen. Bep herkende de vellen direct omdat zij zelf dit papier aan Anne gegeven had. Om plundering te voorkomen probeerden Miep en Bep het bedrijf zo goed als ze kunnen draaiende te houden tot de familie Frank weer terug zal keren. Helaas overleefde alleen vader Otto de oorlog. Bep, Miep en Otto blijven hun hele leven nauw met elkaar in contact. Haar oorlogsverleden heeft een grote invloed op de rest van Beps leven gehad; Bep ging gebukt onder een groot schuldgevoel. Ze praatte weinig over de oorlog, een heel enkele keer liet ze zich overhalen mee te werken aan een interview. Dankzij dit mooie boek is Beps zwijgen nu voorbij.

Wat ik zelf erg leuk vond was dat mijn woonplaats Noordwijk in het boek voorbij kwam. Ik had al eens gehoord dat Otto Frank, na de oorlog, in onze badplaats gelogeerd had, maar nu kreeg ik hier zekerheid over. Blz 152: In Nederland verbleef Otto vaak ik een hotel in Noordwijk, niet ver van Amsterdam, waar Bep hem soms met 'Jopie' opzocht. Joop van wijk was in die tijd tussen de 10 en 14 jaar oud en kan zich de naam van het hotel helaas niet meer herinneren. 

Het boek is een mooi eerbetoon geworden aan Bep en haar vader. Het is een goede aanvulling op de vele andere boeken die er over Anne geschreven zijn. Ondanks dat er al zoveel over de onderduikers geschreven is, brengt elk boek toch weer nieuws. Zo brengt dit boek weer een nieuwe verraadtheorie aan het licht. De zus van Bep zou mogelijk de verrader kunnen zijn. Zelf heeft Bep deze mogelijkheid nooit geuit, maar het moet in haar achterhoofd hebben gezeten. Wat moet het moeilijk voor Bep geweest zijn om deze onzekerheid haar hele leven met zich mee te moeten dragen. De Bruyn en van Wijk veroordelen Nelly Voskuijl niet, maar zetten wel diverse aanwijzingen op een rij. Het is jammer dat deze mogelijkheid niet verder onderzocht wordt door deskundigen.                                                                                         

Dankzij dit boek is er ook meer duidelijkheid gekomen over het aantal schriftjes en losse dagboekvellen die er teruggevonden zijn. De vele vragen over de dagboeken zet je als lezer ook aan het denken. Waarom oordelen mensen toch zo hard over Otto Frank? Wat als de goede man wat papieren achter zou hebben gehouden? Anne was zijn dochter. Als er ooit nog nieuwe vellen gevonden worden mogen die dan zomaar, tegen zijn wil, worden gepubliceerd? Waarom willen we dit eigenlijk? 

Mocht dit boek binnen een leesclub gelezen worden, is het interessant om eens met elkaar over de verraadtheorie en de vermiste dagboekvellen in discussie te gaan. Het is erg jammer dat uitgeverij Prometheus het boek al na negen maanden, wegens tegenvallende verkoopcijfers, uit de handel heeft gehaald. De recensies die er op internet over dit boek verschenen zijn waren allen zeer lovend. Het is fijn dat dit boek eind januari 2018 een nieuwe kans krijgt en opnieuw wordt uitgegeven.