Antisemitisme

De Fikser is het vierde boek van de Amerikaanse schrijver Bernard Malamud. Het boek verscheen voor het eerst in 1966 en is vele malen herdrukt. De schrijver ontving voor dit boek zowel de Amerikaanse National Book Award als de Pulitzer-prijs voor fictie. In 2016 gaf uitgeverij Meulenhoff het boek opnieuw uit en zorgde het verhaal bij veel lezers voor verbijstering. Het verhaal is nu opgenomen in een mooie dikke verhalenbundel.

Wat is een fikser? Jacov Bok is een fikser. ‘Ik fiks alles wat kapot is, behalve in de harten’ (blz. 254). Ik de stjetl waar hij woont, is werk genoeg voor de fikser; geen huis is intact. Maar omdat niemand geld heeft, bestaat Jacov’s loon vaak uit niet meer dan een bord met noedels. Dromend van een betere toekomst vertrekt de man naar een Kiev. Wanneer een rijke Rus aan hem vraagt wat zijn vak is antwoord Jacov: ‘Ik fiks van alles en nog wat. Ik doe timmerwerk en ik schilder en repareer huizen’ (blz. 284). Na enkele weken voor de Rus te hebben gewerkt, wordt Jacov gearresteerd. Tijdens zijn maandenlange eenzame opsluiting overdenkt hij zijn leven: Ik ben een fikser, maar ik heb mij leven lang meer kapotgemaakt dan gefikst (blz. 344).

Feit of fictie?  Het boek is gebaseerd op het leven van de Chassidische jood Menahem Mendel Beilis. De arme vader van vijf kinderen was werkzaam in een steenfabriek in Kiev. Hij werd in 1911 ten onrechte veroordeeld voor de moord op de 13-jarige Oekraïense jongen Andrei Yushchinsky. Na een gevangenschap van twee jaar werd de man vrijgesproken. De rechtszaak zorgde wereldwijd voor veel ophef. Malamud heeft Menahem’s baan, zijn arrestatie, beschuldigingen, gevangenisstraf en rechtszaak in zijn boek verwerkt. Hoofdpersoon Jacov en Menahem hebben verder niets veel met elkaar gemeen.

Het verhaal van Jacov Bok Jacov is een teleurgesteld man. Zijn huwelijk bleef kinderloos, zijn vrouw heeft hem verlaten en hij leeft in grote armoede. Op een dag laat hij de stjetl achter zich en vertrekt naar Kiev. 's Avonds ziet hij een dronken man in de sneeuw liggen. Ondanks dat de man bij de Zwarte Honderden hoort (Jodenhaters) besluit Jacov hem toch te helpen. Als dank biedt de man hem een baan aan bij de steenfabriek. Jacov houdt zijn Joodse identiteit verborgen. Op een dag wordt er een jongen dood gevonden in een grot.  Tientallen mensen wijzen Jacov als dader aan. Twee jaar lang brengt hij eenzaam en geketend door in de gevangenis. Er komen steeds meer aanklachten bij; hij wordt beschuldigd van aanranding, samenzwering, brandstichting, het aannemen van een valse identiteit en moord. Jacov lijdt honger, kou, raakt vervuilt en wordt ernstig ziek. Toch laat hij zich niet kapotmaken. Na twee jaar loopt hij met opgeheven hoofd zijn proces tegemoet. 

Antisemitisme iets van vroeger? Het hoofdthema van het boek is antisemitisme (Jodenhaat of anti-Joodse overtuiging, gebaseerd op stereotiepe beelden over Joden). In het Rusland was veel Jodenhaat. Jacov woonde in een wijk die voor Joden verboden was. Joden werden behandeld als tweederangsburgers en kregen overal de schuld van. Het boek staat bomvol antisemitische uitspraken: ‘God beware ons voor die smerige Joden, ‘zei de jolleman terwijl hij verder roeide, die langneuzige, pokdalige oplichters en uitzuigers. Ze zouden ons nog ’t daglicht weggappen, als ze konden (blz. 273). Bij sommige uitspraken liepen de rillingen over mijn rug: Opnieuw werd Jacov Bok beschuldigd van moord op een onschuldig kind, ter wille van het bloed dat noodzakelijk was voor het bakken van Paasmatzes….(blz. 530). Wat me zorgen baart is dat het antisemitisme in ons land weer enorm toeneemt. We lijken weinig van de Tweede Wereldoorlog te hebben geleerd. Zo kan Tunahan Kuzu bijvoorbeeld zijn hele facebookpagina (ongestraft) vol (laten) schrijven met anti-Joodseuitspraken en worden de meest afschuwelijke teksten gerapt. Tegenwoordig noemen we dit vrijheid van meningsuiting, maar in mijn ogen is het pure antisemitisme. Er zijn de laatste tijd op verschillende plekken in ons land struikelstenen gestolen, er verschijnen hakenkruizen op Joodse Monumenten, begraafplaatsen en woningen en we lezen er niets over in de krant. Eigenlijk zou verhaal van Malamud vereenvoudigd en ingekort moeten worden, zodat het als lesmateriaal kan worden gebruikt bij de geschiedenislessen op de Middelbare scholen. Maar of er veel scholen, in de grote steden, zijn die antisemitisme durven te behandelen? Ik DENK het niet…

Russiche spreekwoorden Wat ik erg leuk vond in het boek waren de vele Russische spreekwoorden en gezegden:

• Straks zal je os kalveren (Jacov’s schoonvader wilde niet dat Jacov naar Kiev vertrok en hield hem voor dat zijn geluk nog moest komen).
• Als een hond zijn neus in de stront stopt, wordt hij smerig (Jacov stopte zijn neus in andermans zaken en werd gestraft).
• Wie geen knoflook heeft gegeten, diens adem zal niet stinken (als je de misdrijf niet gepleegd hebt, kunnen er ook geen bewijzen worden gevonden).
• Een ui is makkelijker van een radijs te onderscheiden als je een niet kleurenblind bent (Jacov deed zich voor als Rus).
• Laat je tanden niet zien als je niet kunt bijten (ga niet in verdediging, je hebt geen schijn van kans om te winnen).
• Als een Joodse haan kraait in Pinsk, horen ze ‘m in Palestina (de praatjes in de Joodse gemeenschap gaan snel rond).
• Een slimme hond herkent de zweep en mijdt de geseling (je kunt beter direct schuld bekennen).
• 'T is niet allemaal rozijnen en amandelen (het is niet altijd rozengeur en maneschijn).

De fikser is een verhaal wat je eigenlijk niet wil lezen, maar toch lezen moet. Het heeft me slapeloze nachten bezorgd, maar ik ben toch blij dat ik het boek uitgelezen heb. Misschien dat uitgeverij Meulenhoff een exemplaar bij Tunahan Kuzu en rapper Anne Frank kan laten bezorgen? 

In 1968 is het boek verfilmd. Je kunt hier de volledige film zien. 

Roosje en Tea bedankt voor jullie leestip! https://www.hebban.nl/spot/tekst-en-uitleg/nieuws/wil-ik-lezen-met-de-fikser-bernard-malamud

https://www.hebban.nl/spot/boeken-met-een-ster/nieuws/de-bediende-bernard-malamud 

https://www.hebban.nl/spot/boeken-met-een-ster/nieuws/de-huurders-bernard-malamud