Denk niet zwart-wit

Het is eind jaren 60. De 36-jarige Harry Lesser is de nog enige overgebleven huurder van een verpauperd flatgebouw in New York. Lesser krijgt van zijn huisbaas een grote vertrekpremie aangeboden, maar die weigert hij. Lesser kan niet eerder uit het appartement vertrekken voordat hij zijn boek afgeschreven heeft. Hij is nu al 9,5 jaar aan zijn derde roman aan het schrijven, dus dat kan nog wel even duren. Op een dag hoort hij in een verlaten woning het geluid van een typemachine. Wanneer hij hier poolshoogte gaat nemen, ontmoet hij de zwarte Willie Spearmint. Net als Harry schrijft Willie een boek. De één zwart de ander jood, het wantrouwen naar elkaar is groot. Dankzij hun gezamenlijke vijand (huisbaas Levenspiel) en hun zelfde passie (het schrijven van een boek) lijken de twee tegenpolen in eerste instantie wat steun bij elkaar te kunnen vinden. Helaas maken de vele worstelingen waarin beide schrijvers verzeilt raken hun levens kapot. Ze worstelen met het voltooien van hun boek, met de wereld om hun heen, met zichzelf en uiteindelijk met elkaar.

Het boek geeft een goed beeld van het leven in een achterstandswijk in de jaren 60. Wat ik jammer vind, is dat de hoofdpersonen zo stereotype zijn neergezet. De Joodse huisbaas is de op geldbeluste Jood. Huurder Lesser de uitgekookte en brutale Jood, die neerkijkt op zijn zwarte buurman. Willie zelf is de arme, werkloze en agressieve neger die afgunst voor de twee joodse mannen voelt. Ik had liever gezien dat de twee minderheden zich met elkaar gingen verenigen om iets positiefs te kunnen bereiken. 

Het belangijkste thema van het boek is blank versus zwart. In enkele artikelen over dit boek kwam ik deze verklaring tegen: De vijandigheid van de mannen zou zijn afgeleid van de strijd van Ismaël en Israël. Abraham verwekte bij zijn Egyptische slavin Hagar zijn zoon Ismaël. Toen zijn vrouw Sara een zoon kreeg werden Hagar en Ismaël weggezonden. Sara's zoon Izaäk keek neer op Ismaël en Ismaël was jaloers op zijn halfbroer. Op blz 718 schrijft Malamud wel wat over Abrahams verbond en de hoop dat God Ismaël en Israël (nakomelingen van Izaak) zal verenigen, maar gaat hier verder helemaal niet op door. Zelf denk dat de kloof tussen blank en zwart (helaas!) het beeld van de jaren 60 was. Denk maar aan de mars en speech van dominee Martin Luther King. 

Blz. 623: Harry voorziet het manuscript van Willie van commentaar, maar dit pakt verkeerd uit: 'Willie antwoordt vol kille en hooghartige woede: 'Een blanke klootzak kan zich nóóit in mij verplaatsen. We hebben het hier over een zwart boek waar jij geen en moer van begrijpt. Blanke literatuur is geen zwarte literatuur. Dat kan gewoon niet.' 'Zwart is geen wit en dat is dat. Het is eens en voor al zwart. Het is niet universeel, als je dat soms bedoelt. Wat ik voel, voel jij anders. Jij kan niet over zwart schrijven omdat je er geen greintje benul van hebt wat wij zijn of wat we voelen. Wij voelen anders dan jullie. Wil je dat even in je oren knopen? Dat moet gewoon. Ik schijf soul, ik schijf wat de zwarte voelen, die roepen we zijn nog steeds slaven in dit kloteland en we zijn niet van plan langer slaaf te blijven. Hoe kan jij dat nou begrijpen Lesser, met je blanke hersentjes?'

Zowel Harry als Willie noemden hun gekleurde kennissen zwarten of nikkers, wat ik echt vreselijk vond. Een enkele maal sprak Harry van Afro-Amerikaans, wat ik veel aardiger vond klinken. Maar wat is nu eigenlijk een vriendelijk woord voor de gekleurde buurman Willie? Hier thuis kwamen we er niet uit. Eén ding kon mijn dochter mij wel vertellen. Het woord neger (wat ik enkele malen in deze recensie gebruik) kan ook echt niet meer. Ook 'Spelboy' (mijn spellingscontrole) gaf aan dat dit woord ongepast en beldigend is. 

De afgelopen drie weken heb ik elke week een boek uit de nieuwe verhalenbundel van Bernard Malamud gelezen. Ik las De bediende, De fikser en als laatste De Huurders. De eerstgenoemde boeken heb ik met veel interesse gelezen, de laatste kwam ik met moeite doorheen. Ik denk dat het aan mij ligt, want op Goodreads staan alleen maar lovende recensies. Ik had totaal geen klik met de hoofdpersoon. Ik had Harry Lesser graag door elkaar willen schudden; jeetje man pak het geld van je huisbaas aan, maak je boek af en ga eindelijk eens wat doen met je leven!

Ondanks dat het drie totaal verschillende boeken zijn bevatten ze allemaal de voor Malamud zo bekende thema’s: armoede, de gewone man, de achterstandswijk, Jodendom en rassenkwesties. Verder spelen boeken een belangrijke rol in alle drie de verhalen. In De bediende en De fikser houdt het lezen van boeken de hoofdpersonen op de been, terwijl het schrijven van een boek de hoofdpersonen in De huurders juist tot wanhoop brengt.

Het boek is in 2005 verfilmd. De film met Snoop Dogg in de hoofdrol werd matig ontvangen. 

https://www.hebban.nl/spot/boeken-met-een-ster/nieuws/de-fikser-bernard-malamud

https://www.hebban.nl/spot/boeken-met-een-ster/nieuws/de-bediende-bernard-malamud

Uitgeverij Meulenhoff bedankt voor dit dikke boek.