Lezen uit de kast

Het is een bekend probleem bij boekenfans; de uitpuilende boekenkast! Ook mijn kast staat bomvol. En na elk bezoekje aan de plaatselijke kringloop komen er weer juweeltjes bij. In september werden lezers op ‘Hebban’ en bij ‘De Perfecte Buren’ uitgedaagd om eens ‘uit de kast’ te lezen. Ik hoefde er niet lang over na te denken welk boek ik zou kiezen. Eind augustus las ik in de krant het trieste bericht dat schrijfster Alexandra Terlouw-van Hulst (op 82- jarige leeftijd) overleden was. Op mijn ‘familie Terlouwplank’ stond nog één ongelezen boek: ‘De man van Tsinegolde’. Dit mooie boek zou mijn ‘uit de kast boek’ worden.

Alexandra Terlouw Alexandra Terlouw was een actieve dame. Ze was moeder van vier kinderen, vertaalde boeken, zette zich in voor het Vluchtelingenwerk en was natuurlijk de vrouw van politicus en schrijver Jan Terlouw. Wat veel mensen niet weten is dat Jan zonder zijn Alexandra nooit schrijver zou zijn geworden. Het was Alexandra die in zijn verhalen geloofde en er voor zorgde dat zijn eerste boek bij een uitgever terecht kwam. Pas op 78- jarige leeftijd debuteerde mevrouw Terlouw zelf met een boek; ‘De man van Tsinegolde’. Een oorlogsroman die grotendeels is gebaseerd op haar eigen kinderjaren.

Familie Idsinga Ingenieur Tjalling Idsinga en violiste Tsinegolde Dobrowitz wonen met hun drie dochters: Naomi, Hadas en Chaja in Amsterdam. Het is een harmonieus gezin. Tsinegolde is een warme, zorgzame en ietwat overbezorgde moeder. Vader Tjalling een spontane, creatieve en grappenmakende voorleesvader. Het is er altijd gezellig in huis en de deur staat voor iedereen open. Wanneer de oorlog uitbreekt staat het leven van de Idsinga’s op zijn kop; moeder Tsinegolde is immers Joods. Tjalling doet er alles aan om haar familie te redden. En niet alleen haar familie. Tjalling helpt iedereen die in nood zit: schildpadden, honden en zelfs de zoon van een NSB’er. Het kind kan er immers ook niets aan doen…. Het huis van de Idsinga’s zit vol onderduikers en vader Tjalling zet zich dag en nacht in voor het verzet. Wanneer Hadas en Naomi op een dag alleen thuis zijn gaat de deurbel en staan er drie mannen in zwarte uniformen voor de deur. 

Oma vertel eens…..  Het boek wordt aangeduid als een oorlogsroman, maar eigenlijk vind ik dat het verhaal helemaal niet als een roman leest. Het is net of de schrijfster samen met jou, als lezer, korte herinneringen aan vroeger ophaalt. Je waant je zelf, al lezend, in de kamer bij Alexandra Terlouw. “Toe oma vertel nog eens wat meer over die onderduikers, de boze Duitse soldaten, de lieve buurvrouw, de schildpadden en het stelen van de rookworsten”….

Mooie gele sterren Veel verhalen worden vertelt vanuit Chaja (Alexandra). Dat is eigenlijk wel heel mooi, die kinderlijke kijk op de oorlog. Ondanks de gruwelen van de oorlog hebben de zusjes Idsinga toch een mooie jeugd. Chaja begrijpt (gelukkig) nog niet veel van de ellende om haar heen en haar ouders proberen hun kinderen zoveel mogelijk te ontzien. De verhalen van Chaja laten je als lezer regelmatig glimlachen.
Tisinegolde naait gele sterren op de kleding, blz 137: ‘Je bent zeker wel blij met al die mooie sterren, hé mama?’ Tsinegolde had niet direct een passend antwoord. Ze dacht na. ‘Nou, mama? Ben je blij? ‘Ik ben blij omdat ik jou heb, en omdat je op mijn schoot zit. Maar ik ben niet blij met die sterren.’ Vind je ze niet mooi dan?’ ‘Weet je Chaja, ik kan eigenlijk niet goed beoordelen of ik ze mooi vind of niet.’ ‘Kun je het niet goed zien? Zal ik Naomi’s bril even pakken?’

De man van wie Tsinegolde de naam niet wenste uit te spreken. ‘De man van Tsinegolde’ is niet alleen maar een familieverhaal. De schrijfster vertelt ook veel over de situatie van Amsterdam tijdens de oorlog en uit tussen de regels door ook flink wat kritiek op bv de rol van de Nederlandse Spoorwegen, de Joodse Raad, de Nederlandse regering, de koningin en de paus. De schrijfster spoort haar lezers aan hierover na te denken. Zou de oorlog anders verlopen zijn als de treinen niet gereden hadden? Als Wilhelmina haar volk opgeroepen had haar Joodse onderdanen te beschermen? Als de Joodse Raad informatie doorgespeeld had? Er wordt in het boek veelvuldig over Hitler gesproken. Of eigenlijk toch niet….Alexandra vervangt zijn naam in het boek steevast met ‘De man van wie Tsinegolde de naam niet wenste uit te spreken’.

Een rechtvaardig mens Tjalling en enkele goede vrienden van hem zitten in het verzet. Ze brengen mensen naar onderduikadressen, verdelen voedselbonnen en vervalsen documenten. De ouders van Tsinegolde worden door deze documenten zelfs voor een deel ontjoodst ( één grootouder zou vreemd gegaan zijn). Wanneer Tjalling (vader van Hulst) oud en ernstig ziek is, krijgt hij bericht dat hij in aanmerking komt voor de Yad Vashem-onderscheiding (Rechtvaardige onder de Volkeren). Hij wil deze onderscheiding niet hebben en heeft moeite met de term rechtvaardig. Hij had gedaan wat hij doen kon en had hierbij gewoon heel veel geluk gehad. Na zijn dood is Tjalling/van Hulst alsnog onderscheiden en ook dit boek (van zijn dochter), is een prachtig eerbetoon aan deze moedige man.

Jan Terlouw