Het waren bittere tijden

Van maandag 6 tot en met zondag 12 mei organiseerde Hebban de Week van het luisterboek. Ik liet me een dag lang voorlezen door schrijfster Marga Minco. Tijdens het koken, afwassen en strijken luisterde ik naar Het Bittere kruid.

Het is alweer een jaar of 25 leden dat ik dit boek gelezen heb. Onze HAVO-lijst stond vol moeilijke, saaie en dikke boeken; wat waren we blij met ‘Oeroeg’ en ‘Het Bittere kruid’! Deze twee dunne boekjes gingen de hele klas rond.

Afgelopen december, zestig jaar na het verschijnen van deze debuutroman, ontving Marga Minco, op 91-jarige leeftijd, de PC Hoofdprijs 2019. Toen ik dit nieuws hoorde, besloot ik deze klassieker te gaan herlezen.

Wat ik zo bijzonder aan dit boek vind, is dat het nog steeds veel gelezen wordt. We worden overspoeld met de meest mooie nieuwe oorlogsboeken, maar ‘Het bittere kruid’ is nog steeds populair. Op Youtube staan veel vlogs, boektrailers en zelfgemaakte filmpjes over het boek. Waarom lezen scholieren dit oude boek nog steeds zo graag?

Nu ik dit boek beluisterd heb, denk ik dat het door drie verschillende dingen komt. Ten eerste heeft de schrijfster zich laten inspireren door haar eigen oorlogsverleden en speelt het in Nederland af; het is dus onze eigen geschiedenis die Minco vertelt. Verder is het boek voor iedereen toegankelijk. Door het eenvoudige taalgebruik en de korte hoofdstukken is het boek dus ook geschikt voor minder goede lezers. Verder heeft Minco een bijzonder ingetogen en mooie schrijfstijl. Voor wie zich laat afschrikken door de vele gruwelen in veel andere oorlogsboeken, kan met een gerust hard dit boek van Minco lezen. In ‘Het bittere kruid’ lees je deze dingen niet. Ook is het verhaal niet doorweekt met tranen en laat Minco haar lezers (en luisteraars) weinig merken van haar wanhoop, angst, boosheid of onmacht.

De titel van het boek verwijst naar het Joodse paasfeest waarbij bittere kruiden worden, gegeten. De Joden herdenken met dit feest het einde van de slavernij en de uittocht uit Egypte. De bittere kruiden staan symbool voor de bittere tijden die het volk in Egypte heeft moeten, doorstaan. Ook de hoofdpersoon van het boek maakt een bittere tijd door. Waar ik 25 jaar terug overheen gelezen heb, is dat broer Dave een bitter drankje dronk waardoor hij erg ziek leek. Welke bitteren kruiden hem van het werkkamp redde lezen we niet in het boek.

In het kort: Het verhaal begint in mei 1940. De ik-persoon en haar ouders keren na een evacualatie terug naar Breda. Omdat het hier niet meer veilig is, trekken ze in bij broer Dave en zijn vrouw Lotte in Amersfoort. Wegens TBC verblijft Marga in een ziekenhuis. De situatie verslechtert voor het gezin. Oudste zus Betty wordt bij een razzia gearresteerd en het gezin wordt gedwongen naar Amsterdam te verhuizen. Omdat Dave en Marga ziek zijn, mogen ze nog een tijdje in Amersfoort blijven. Wanneer ook zij naar Amsterdam verhuizen, gaat het al snel fout. Vader en moeder worden opgepakt maar Marga weet te ontsnappen. Als ook Dave en Lotte meegenomen worden, staat Marga er alleen voor. Ze krijgt hulp van Wout die haar aan onderduikadressen helpt. Na enkele omzwervingen belandt Marga bij een gezin in Heemstede, waar ze tot de bevrijding zal blijven. Na de oorlog gaat ze regelmatig bij haar oom op bezoek; de man wacht elke dag bij de tramhalte op zijn familie die nooit zal terugkeren.

Ik vond het een mooi verhaal. Bijzonder dat Marga Minco het boek zelf voor las. Hierdoor leek het soms net of de schrijfster me aan de keukentafel haar verhaal aan het vertellen was. Het werd me wel duidelijk dat ik niet zo geschikt voor een luisterboek ben. Ik ben veel te snel afgeleid. Verder vond ik het lastig om gemiste stukken of teksten die indrukwekkend waren terug te kunnen vinden. Voor mij gaat er niets boven een papieren boek.

Foto 1: Op de avond voor het paasfeest wordt de sedermaaltijd gehouden. 

Foto 2: Scene uit de film. Marga Minco was niet blij dat de hoofdpersoon uit haar boek in de film bevriend was met twee kinderen van de Jeugstorm.