De bom

Natuurkunde is zeg maar niet echt mijn ding. Ik heb er vroeger op school totaal niets van begrepen en was blij dat ik het vak mocht laten vallen. Maar gelukkig zijn er ook mensen die zich er van jongs af aan voor interesseren, zoals Martijn van Calmthout. Van Calmthout is een soort natuurkunde duizendpoot. Hij is wetenschapsjournalist, schrijft wetenschappelijke boeken en presenteerde een (hoe kan het ook anders) wetenschappelijk radioprogramma. Van Calmthout heeft zich tot doel gesteld de wetenschap te vertalen voor normale mensen. Had ik vroeg maar zo’n leraar als van Calmthout gehad..

Sam Goudsmit De joodse Sam (Samuel) Goudsmit (1902-1978) studeerde in de jaren twintig natuurwetenschappen in Leiden. Met zijn goede vriend Paul Ehrenfest ontdekte hij de elektrospin. Geen idee wat dat is, maar in ieder geval was dit zo bijzonder dat hij met de allergrootste wetenschappers van de wereld samen mocht werken. In de jaren dertig vertrok hij met zijn vrouw Jaantje naar Amerika om les te gaan geven op een universiteit. Toen er oorlog in Europa dreigde, deed Goudsmit zijn best om zijn ouders naar Amerika over te laten komen. Helaas kregen ze hun inreisvisum te laat en overleefden de oorlog niet.

De bom Toen de oorlog op zijn eind liep ging Goudsmit voor de Alsos-missie op reis door Europa. Het doel van deze missie was te onderzoeken  hoever de Duitse wetenschappers gevorderd waren met de ontwikkeling van een atoombom. De Amerikanen waren er van overtuigd dat er een bom was. Mocht deze ingezet worden dan zouden de Duitsers alsnog de oorlog winnen. Bizar genoeg behoorden enkele oude vrienden en collega’s van Goudsmit nu tot de vijand. In het geval van de bom mogen we Adolf H. dankbaar zijn dat hij zijn regime en machtsvertoon belangrijker vond dan de wetenschap. Hierdoor hebben de vooraanstaande Duitse natuurkundigen hun werk aan de atoombom nooit kunnen voltooien. Hoe zou Europa er uit hebben gezien als dit vernietigingswapen wel ingezet zou zijn? Ik moet er niet aan denken… Zijn zoektocht bracht Goudsmit terug naar zijn geboortestad, Den Haag. Zijn ouderlijk huis was volledig gestript en Sam werd overvallen door een enorm schuldgevoel. Zouden zijn ouders nog hebben geleefd als hij eerder actie had ondernomen?

Kindertransport Na zijn scheiding trouwde Sam met de 30 jaar jongere joodse Irene Besach. Irene en haar zus waren als kleine meisjes meegegaan met een Kindertransport van Duitsland naar Engeland. De zusjes werden opgevangen in het gezin Attenborough. Twee zoons uit dit gezin werden later wereldberoemd. David als bioloog en natuurfilmer, Richard als acteur en regisseur. Na de oorlog verhuisde Irene naar Amerika waar ze opgroeide in het gezin van een oom.

Ondanks dat ik zelf niets met natuurkunde heb vond ik het verhaal van Sam Goudsmit erg interessant. Van Calmthout belicht een stukje van de Tweede Wereldoorlog waar we nog maar weinig van weten. De geschiedenis had heel anders kunnen lopen….Het boek ziet er keurig verzorgd uit. Voor in het boek staat een landkaart van de Alsos-missie, er zijn veertien pagina's met foto's, er staat een duidelijke inhoudsopgave, literatuurlijst en persoonsregister in. Het boek is een aanrader voor (aankomende) natuurkundestudenten en mensen die geïnteresseerd zijn in de Tweede Wereldoorlog. Van Calmthout draagt het boek op aan Esther Goudsmit, de dochter van Sam en Jaantje. Ik denk dat ze heel tevreden met het boek zal zijn, Martijn van Calmthout heeft een prachtige biografie over haar beroemde vader geschreven. 

Foto: Sam Goudsmit in de jeep van luitenant Toepel tijdens de Alsos-missie in Duitsland (1945).