Hatikwa

Na de kristallnacht wordt het de familie Birnbaum duidelijk dat ze net langer in Duitsland kunnen blijven. Omdat moeder zwanger is van haar zesde kind besluit ze (met pijn in haar hart) haar kinderen alleen met de trein naar Nederland te laten vertrekken. De kinderen worden in een gastgezin opgevangen. Helaas kunnen ze hier niet lang blijven en komen in een kindertehuis terecht. Wanneer vader en moeder Birnbaum ook in Nederland aankomen, vertrekken ze naar het vluchtelingenkamp Westerbork. Hier mag het grote gezin in een familiehuisje wonen. Vader en moeder krijgen de leiding over de weeshuisbarak. Ze doen er alles aan om het dagelijkse leven van de kinderen zo normaal mogelijk te laten verlopen. Het leven in het kamp verslechtert als de Duitsers de leiding krijgen. Ook vertrekt er nu elke dinsdag een trein uit het kamp naar een onbekende bestemming. Op een dag worden de namen van de Birnbaums voorgelezen en moeten ze ook met de trein mee. Zullen ze bij elkaar kunnen blijven?

De Birnbaums                                                                                                                                                           

Het idee voor dit bijzondere boek ontstond in Bergen-Belsen, waar Martine Letterie in 2018 op bezoek was met een groep pabo-studenten. Christel Tijenk, hoofd educatie van het Herrinneringscentrum kamp Westerbork, stelde haar de vraag waarom ze geen boek over de Birnbaumkinderen schreef. Martine werd meteen enthousiast en vertrok enkele maanden later met haar dochter naar Israël om de zes hoogbejaarden Birnbaumkinderen te kunnen interviewen. Enkele jaren geleden maakte de NPO een indrukwekkende documentaire over de familie, zie het filmpje hieronder.

Toen en nu

• Quarantaine   Het boek verscheen op een historisch moment in de Nederlandse geschiedenis; toen president Rutten zijn oproep deed om in verband met het besmettelijke Coronavirus zoveel mogelijk in huis te blijven. Ook werd ons geadviseerd regelmatig onze handen te wassen en afstand van elkaar te bewaren. Tijdens de oorlog heersten er ook veel besmettelijke ziektes. De Birnbaumkinderen leefden onder slechte hygiënische omstandigheden dicht op elkaar. In het kindertehuis in Rijswijk raakten Gina, Suzi en Sonni besmet met difterie. In Bergen-Belsen kregen Suzi, Gina en Zwi kinderverlamming. Gelukkig kwamen de drie in een quarantaine-barak terecht waardoor hun broers en zusje niet werden besmet. Aan het eind van het boek sterven enkele kinderen, waaronder Anne Frank, aan tyfus.                         
• 12 april 2020, 75 jaar bevrijding Westerbork   De familie Birnbaum verbleef lange tijd in Westerbork. Vader en moeder vingen tientallen kinderen op in een weeshuis. In het boek krijgen we een goed beeld van het dagelijkse leven in het Nederlandse Vluchtelingenkamp (1939-1942) en het latere doorgangskamp Westerbork (1942-1945).       
• Pesach/Paasfeest  Het hoofdstuk wat grote indruk op mij maakte was het verhaal over de viering van het Paasfeest in Bergen-Belsen. Ik las dit hoofdstuk op Goede Vrijdag. De mensen in het concentratiekamp waren in het geheim bij elkaar gekomen om Pesach te kunnen vieren. Door hun verbondenheid raakte dood, angst en verdriet even naar de achtergrond en kregen ze weer kracht en hoop. Ik vond dit toch zo’n mooie boodschap in deze corona-tijd. De joden bidden met Pesach ‘Volgend jaar in Jeruzalem’, zullen we allemaal samen bidden om dit jaar nog verlost te worden van het coronavirus?                                                                                                                           

Wij blijven bij elkaar                                                                                                     

Een van de belangrijkste thema’s uit het boek is familiebanden. De Birnbaummkinderen reizen keer op keer een onzekere toekomst tegemoet. Ze komen terecht in een opvanghuis, kindertehuis, vluchtelingenkamp en tenslotte een concentratiekamp. Bij elk vertrek wordt de wens uitgesproken bij elkaar te mogen blijven. Ook als de familie met weeskinderen wordt uitgebreid doet vader er alles aan om bij elkaar te blijven. Het is echt heel bijzonder dat een gezin met zes kinderen de oorlog overleeft heeft. Andere thema’s uit dit boek zijn: oorlog, Jodenvervolging en geloof. De familie Birnbaum is een religieus gezin, ze houden zich (zoveel als mogelijk is) aan de Joodse leefregels, spijswetten en feestdagen. Een ander belangrijk thema is hoop. De Birnbaums verliezen nooit hun hoop. Aan het eind van het boek, wanneer Sonni haar ouders vertelt dat ze naar Israël gaat emigreren zingt de familie het lied Hatikwa. Dit is het volkslied van Israël en betekent hoop. Foto: Voor het schrijven van dit boek heeft Martine veel gehad aan het boek For it is a tree of life. 

Oorlogsboeken

Martine Letterie heeft een enkele indrukwekkende oorlogsboeken voor jong en oud geschreven. De schrijfster belicht in haar boeken meerdere kanten van de oorlog.                                                 

• Jodenvervolging: Scherven in de nacht, Hanna’s reis, Kinderen met een ster (Zilveren Griffel), Groeten van Leo en Eenzaam in de oorlog.                                             
• Indië/ Molukken: Nooit meer thuis en Dwars door de storm.                                
• Het dagelijkse leven (tijdens WOII): Verboden te vliegen, Oorlog zonder vader, Bommen op ons huis en Verzet tegen de vijand.                       
• Foute ouders: Familiegeheimen en De schaduw van het verleden. 

In Wij blijven bij elkaar worden de namen van enkele schrijvers van andere beroemde oorlogsboeken genoemd. Samen met Hanneli Goslar maakt Sonni een voedselpakketje klaar om over het hek naar de sterk verzwakte Anne Frank te gooien. Terwijl de familie Birnbaum in Bergen-Belsen aandachtig luistert naar de namen van mensen die naar Palestina mogen vertrekken horen ze de naam van Clara Asscher https://www.hebban.nl/spot/boeken-met-een-ster/nieuws/aan-wal-clara-asscher-pinkhof ; een dame die net als zij werkzaam was in het weeshuis van Westerbork.

Het boek ziet er goed verzorgd uit. Het is fijn dat het een harde kaft heeft, dat maakt het boek geschikt voor veelvuldig gebruik (schoolbibliotheek). Wanneer je het boek openslaat, kun je op een kaart van Europa de route volgen die de Birnbaumkinderen in 12 jaar afleggen. Het boek is opgebouwd uit 6 hoofdstukken en vele klein subhoofdstukken. Boven elk subhoofdstuk staat geschreven waar en wanneer het verhaal zich afspeelt. Martine Letterie heeft een fijne vertelstijl, het boek leest ook erg prettig voor. Zo is het boek goed bruikbaar in de geschiedenisles. Door de verhalen over de Kristalnacht, Westerbork of Bergen-Belsen voor te lezen gaat de geschiedenis leven. Er komen weinig moeilijke of onbekende woorden voor in het boek. Woorden als Sjabbes, ordonnans, Mincha of Beracha worden onder aan de bladzijde uitgelegd. Het boek is voor 12 jaar en ouder. Wij blijven bij elkaar krijgt van mij vijf dik verdiende Hebban-sterren!