Meisjesboeken

Meisjesboeken ontwikkelden zich tijdens de negentiende eeuw en hadden vooral als functie om de lezer op te voeden. In deze boeken speelt een meisje de hoofdrol. Andere kenmerken van het meisjesboek zijn:

• er is een duidelijke scheiding tussen goed en kwaad
• conflicten worden opgelost
• het boek heeft een positief einde
• de boeken hebben vaak een ik-perspectief zodat de lezer zich gemakkelijk met de hoofdpersoon kan identificeren

Het meisje in dit soort boeken ontwikkelt zich gedurende het boek. Ze ontdekt wat de verwachtingen voor vrouwen van de maatschappij zijn en leert zich aan deze verwachtingen aan te passen. Vaak gaat het hierbij om de rol als getrouwde vrouw en moeder. In latere meisjesboeken zien we ook steeds meer meisjes die in eerste instantie opstandig zijn. Uiteindelijk gedragen ze zich toch sociaal wenselijk en door hun eerdere opstandigheid lijkt het dan dat het de vrije keuze van het meisje is om aan de normen te voldoen. Auteurs hoopten dat dit een goede tactiek zou zijn om de lezers ook de gewenste rolpatronen te laten volgen.

Voor sommige lezers roepen meisjesboeken wellicht een gevoel van nostalgie op. Voor mij is het echter van voor mijn tijd en dit soort boeken leken me altijd wat oudbollig. Wel kwam ik ze vroeger thuis tegen, mijn moeder had enkele meisjesboeken in de kast staan. Nu was ik toch wel een beetje nieuwsgierig naar deze boeken geworden, dus ga ik vandaag terug in de tijd en bespreek ik drie meisjesboeken!

Geraadpleegde bron Over grenzen: de adolescentenroman in het literatuuronderwijs

De boeken

Onder moeders vleugels - L. Alcott

Onder moeders vleugels is een vertaling van Little women. Ikzelf ken Little women door de film (de videoband waar we deze film op opgenomen hadden heb ik als kind stukgekeken). Het boek waar deze film op gebaseerd was verscheen voor het eerst in 1868. Het verhaal gaat over het leven van vier zussen: Meg (in de Nederlandse vertaling heet ze Greet), Amy, Jo en Beth. Ze groeien op in afwezigheid van vader en in armoede en lopen door hun verschillende karakters elk tegen andere problemen aan. Jo is hierbij wellicht het meest interessante personage. Zij wijkt door haar jongensachtige en onstuimige gedrag het meest af van de verwachte rolpatronen en dit geeft het verhaal ook net wat meer pit. Verder is Onder moeders vleugels vooral een hartverwarmend familieverhaal, met meisjes waar je wel van moet houden.

Meisjesboek want niet één, maar wel vier meisjes spelen een hoofdrol in dit verhaal. Daarnaast is de ontwikkeling van goede deugden bij de meisjes een belangrijke motief in dit boek. Dit komt met name naar voren tijdens de gesprekjes die de meisjes met moeder hebben:

"Als het leven van een gemeenschap aangenaam wil zijn, moet ieder oplettend zijn voor het welzijn van de ander. Dat is het beste middel om zelf gelukkig te zijn."

Moeder laat ook zien dat het geduld en tijd kost om deze deugden te ontwikkelen.

Jo keek verrast op. "U, moeder, die altijd zo rustig en zacht bent? Dat kan niet. U bent nooit boos." "Nee. En dat komt omdat ik heel mijn leven aan mijn moeilijke karakter geschaafd heb, Jo."

Daarnaast komen ook de gewenste rolpatronen aan bod in dit boek. Moeder geeft duidelijk aan wat haar wensen op dit gebied zijn:

"... en met eerlijke jongens trouwen. Het is de bestemming van een vrouw om echtgenote en moeder te zijn."

Alhoewel de meisjes in dit deel (vervolgdeel is het boek Good wives, vertaald als: Op eigen wieken) nog te jong zijn om echt in het huwelijk te treden, wordt er wel aandacht besteed aan dit onderwerp. Dit gebeurt door de gesprekken met moeder, waarin zij haar ideeën over trouwen duidelijk maakt. En een verloving kan in dit boek natuurlijk niet ontbreken.

Verder kijken Er zijn diverse verfilmingen gemaakt van Little women. De film uit 1949 is mijn favoriete versie.

Anne of Green Gables - L. M. Montgomery

Anne of Green Gables verscheen in 1908. Het weesmeisje vertrekt naar haar nieuwe gezin, om er daar achter te komen dat Marilla en Matthew Cuthbert helemaal geen meisje wilden, maar een jongen om hen te helpen op de boerderij. Na een eerste teleurstellende kennismaking mag Anne uiteindelijk gelukkig toch bij hen blijven en we volgen hoe Anne langzaamaan went aan haar leven bij de Cuthberts. Dat valt niet mee, want Anne spreekt de mensen weliswaar aan met haar verbeelding en verhalen, maar de vele fouten die ze begaat maken haar niet altijd even geliefd... Marilla Cuthbert heeft er haar handen vol aan om van Anne een deugdzaam, welopgevoed meisje te maken.

Meisjesboek want we volgen Anne gedurende vijf jaar, waarin ze opgroeit van een druk meisje met veel fouten tot een welopgevoede jongedame. Als meisje heeft Anne nog weinig manieren geleerd en ze praat sneller dan ze denkt. Hierdoor komt ze regelmatig in de problemen. Marilla heeft er dan ook een hele taak aan om ervoor te zorgen dat Anne al haar conflicten oplost (wat een van de kenmerken is van een meisjesboek):

"You must go to her and tell her you are very sorry for your bad temper and ask her to forgive you."

Anne heeft een aantal karakterfouten. Zo praat ze veel te veel, heeft ze een te grote verbeelding wat ervoor zorgt dat ze zich niet concentreert op haar taken en is ijdel. Gedurende het boek leert Anne echter, met behulp van de adviezen van Marilla, om hieraan te werken.

"The trouble with you, Anne, is that you're thinking too much about yourself. You should think of Mrs. Allan and what would be nicest and most agreeable for her," said Marilla, hitting for once in her life on a very sound and pithy piece of advice. Anne instantly realized this.

"You are right, Marilla. I'll try not to think about myself at all."

En zoals het een meisjesboek betaamt, eindigt Anne of Green Gables met een positief einde. Anne is opgegroeid tot een deugdzame jongedame en lost in het laatste hoofdstuk nog even haar langstdurende conflict op.

Verder kijken Op Netflix is de serie "Anne met een E" verschenen, welke gebaseerd is op Anne of Green Gables.

Joop ter Heul - Cissy van Marxveldt

In 1919 verscheen het boek De H.B.S. tijd van Joop ter Heul. Het is in dagboekvorm geschreven en beschrijft de avonturen van Joop. Al in het eerste hoofdstuk is Joop ongehoorzaam aan haar vader en in de volgende hoofdstukken komt een hoop kattenkwaad op school aan bod. Met haar meisjesclub met onuitspreekbare naam beleeft Joop vele avonturen. De joligheid neemt echter snel af zodra de lezer in het tweede boek aankomt (Joop ter Heuls problemen). Joop woont inmiddels in bij haar zus en zwager en ontpopt zich tot een echte jongedame.

Meisjesboek want het boek gaat over het opgroeien van Joop van baldadig meisje tot een jonge vrouw die haar eigen huishouden bestiert. In het eerste boek over Joop (De H.B.S. tijd van Joop ter Heul) is er nog weinig van de opvoedende functie te merken. Joop is hierin vooral erg baldadig en haalt een hoop streken uit. In het tweede boek wordt de toon een stuk serieuzer. Het rolpatroon voor vrouwen komt hier ook duidelijker in naar voren. Zo spreekt Kees, de broer van Joop, zich als volgt uit:

Ik vind, dat meisjes niet moeten studeren. Ik zeg ook tegen Pop, wanneer je de vijfde door bent, dan ga je naar die kookschool. Ik heb liever een vrouw die goed kan koken, dan die alle ouwe Griekse heren van buiten kent.

Ook haar zus Julie heeft bij tijd en wijle uitspraken die dit rolpatroon onderstrepen:

Je doet altijd mal. Ik snap gewoonweg niet dat je niet verandert. Je bent vorige week toch al zeventien geworden. Toen ik zeventien was, was ik al haast verloofd met Jog.

Voor de lezer is het bijna teleurstellend om dit sprankelende, verfrissende meisje toch te zien veranderen in een vrouw zoals de maatschappij die goedkeurde. Het is tenslotte een meisjesboek en hoe baldadig de hoofdpersoon ook is, uiteindelijk moet ze het goede voorbeeld geven. Het eerste boek over Joop heeft misschien de minst opvoedende waarde van de serie boeken over Joop, maar is daardoor ook het leukst.

Een korte vergelijking

Feitelijk gebeurt er vrij weinig in de boeken. Toch vond ik het amusant om de boeken te lezen. Meisjesboeken geven een beeld van hoe men toendestijds over de opvoeding van meisjes dacht, de boeken zijn immers bedoeld ter opvoeding. Het is ook aandoenlijk om over de meisjes te lezen. Wie niet houdt van ouderwetse kneuterigheid of geïnteresseerd is in hoe meisjes vroeger opgroeiden, kan meisjesboeken beter laten voor wat ze zijn: waarschijnlijk vind je ze dan saai.

Joop ter Heul en Onder moeders vleugels lijken op elkaar, omdat in beide een personage zit wat opstandig is. Anne uit Anne of Green Gables maakt wel veel sociale missers, maar dit doet ze meer uit onwetendheid, en in dit opzicht is dit dus een heel ander soort meisjesboek. Bovendien in Anne (11 jaar aan het begin van het boek) een stuk jonger dan de personages in de andere boeken. Terug naar de opstandigheid. Jo in Onder moeders vleugels weigert zich te conformeren aan wat gepast gedrag is voor een meisje en gedraagt zich dus jongensachtig. Toch is dit allemaal nog erg braaf gedrag, vergeleken met de streken van Joop. Die streken zorgen overigens wel voor veel humor in het boek (alhoewel veel streken ook wel erg flauw zijn, maar af en toe moest ik er toch een beetje om gniffelen).

Alledrie de boeken eindigen zoals het een goed meisjesboek betaamt: met een positief einde waarin de meisjes opgegroeid zijn tot deugdzame jongedames.

Welke meisjesboeken hebben jullie gelezen?