Adriaan van Dis - Ik kom terug
Over het boek
Twintig jaar na zijn met de NS Publieksprijs bekroonde doorbraakroman Indische duinen kwam Adriaan van Dis in het najaar van 2014 opnieuw met een zeer autobiografisch boek dat als genre-aanduiding ‘roman’ meekreeg. Waar Indische duinen vooral het verhaal is over de rol van de vader en het Indische in het gezin, is Ik kom terug het boek over de moeder, die in zijn oeuvre voorheen nauwelijks aanwezig was geweest.
Gedurende de laatste levensjaren van zijn moeder, interviewde de schrijver haar. In ruil voor dit ‘vertelmateriaal’ zou hij voor de pillen moeten zorgen als zijn moeder niet meer verder wilde leven. Het boek biedt niet alleen een overzicht van het leven van deze met veel leed geconfronteerde vrouw, maar toont ook de worsteling van de zoon met de liefde voor zijn moeder.
De roman werd bekroond met de Libris Literatuur Prijs en was commercieel een langlopend succes: op zijn verjaardag in 2020, zes jaar na verschijnen, ontving Van Dis een ‘Gouden Boek’ vanwege de verkoop van 200.000 exemplaren van de roman. Van Dis bewerkte Ik kom terug tot een toneelstuk (waarin hij zelf de zoon speelde) en tot een kameropera, getiteld I Will Come Back.
YouTube
Ode aan Adriaan van Dis en Ik kom terug in het kader van de stemcampagne voor de NS Publieksprijs 2015, waarvoor de roman genomineerd was.
Over de auteur
Adriaan van Dis (1946) kreeg in 1983 grote bekendheid als presentator van het televisieprogramma Hier is… Adriaan van Dis, waarin hij schrijvers uit binnen- en buitenland interviewde. In hetzelfde jaar verscheen zijn eerste eigen boek. De novelle Nathan Sid is een autobiografisch verhaal over een jongetje dat opgroeit in een na de oorlog uit Nederlands-Indië naar Nederland gekomen gezin.
Voor zijn hele oeuvre, dat naast romans en novellen ook reisverslagen, gedichten, toneel, essays, dagboeken en een kinderboek omvat, kreeg Van Dis in 2015 de Constantijn Huygens-prijs. In mei 2022 kreeg hij een eredoctoraat toegekend aan de Radboud Universiteit Nijmegen omdat hij ‘als schrijver, commentator en documentairemaker staat voor de verbinding tussen geletterdheid, diversiteit en inclusiviteit. Hij laat zien hoe belangrijk het is dat we vreemde talen, culturen en de daarmee verbonden geschiedenissen leren kennen.’
De website van Adriaan van Dis.
YouTube
Adriaan van Dis leest uit Ik kom terug op het YouTube-kanaal van uitgeverij AtlasContact.
Discussietips
1. Welke symboliek zit er in de openingsscène van de roman, het gevecht tussen moeder en zoon over de afgesloten hutkoffer?
2. Welk beeld had je aanvankelijk van moeder en zoon? In hoeverre heb je dit beeld al lezend bijgesteld?
3. En in hoeverre lijken moeder en zoon op elkaar? Tot welke ontdekkingen en conclusies komt de zoon op dit punt?
4. Welke rol speelt dokter Carl in het leven van de moeder? Hoe reageert Van Dis op Carl?
5. ‘Eerlijk zijn’ staat er drie keer achter elkaar in het begin van het vijfde hoofdstuk en wordt elders in het hoofdstuk nog enkele keren vermeld. Hoe ‘eerlijk’ is Van Dis’ verhaal volgens hemzelf, volgens de moeder en volgens jou?
6. Welk beeld heeft de moeder van haar twee mannen en de zoon van zijn twee vaders?
7. Hoe verklaar je de gevoelsarmoede, leeshonger en belangstelling voor esoterie van de moeder?
8. Bij het bezoek aan ‘de swami’ in Londen krijgt Van Dis’ moeder een envelop mee met daarin een genezende spreuk die haar zoon zal helpen zijn problemen te overwinnen. Waarom geeft de moeder die envelop nooit aan haar zoon? Hoe zou de spreuk kunnen luiden?
9. Hoe denk je over de vraag van de moeder aan de zoon om voor pillen te zorgen zodat ze dood kan gaan? Wat vind je van zijn reactie?
10. De laatste zinnen van hoofdstuk 19 luiden: ‘Ik voelde meer afstand dan ooit. En door dat besef kwam ze ineens angstig dichtbij.’ Wat is jouw interpretatie van deze ogenschijnlijk tegenstrijdige zinnen?
11. Welke invloed hebben de drie vrouwen in de omgeving van de verteller - de psychologe/vroegere vriendin, de huidige vriendin en zijn naar Nederland overgekomen halfzuster - op hem en op zijn omgang met zijn moeder?
12. De moeder wil de regie over haar leven en sterven in handen houden, maar is daarbij vaak tegenstrijdig in haar uitspraken over wat ze wil. Waarin verschillen de reacties van de zoon en de dochter gedurende haar laatste levensfase? Voor wie heb je het meest begrip?
13. Wat leert de zoon Van Dis over zichzelf door het schrijven van het boek?
14. Sommige recensenten uiten kritiek op de ‘mooischrijverij’ van Van Dis. Wat zouden ze daarmee bedoelen en wat is jouw mening over de stijl in deze roman?
15. Ik kom terug is door de uitgever aangekondigd als tragikomische roman. In hoeverre vind je ernst en humor in balans?
16. Van Dis zegt in een interview (de Volkskrant, 8 november 2014): ‘Ik wil natuurlijk dat het waar is als je het léést. Deze hele roman gaat over waar en onwaar. Hoe vertel ik een verhaal?’ In hoeverre beschouw je het boek als een roman? En maakt het iets uit voor je waardering of het gaat om een waargebeurde geschiedenis of een verhaal?
17. In een interview (AD/Algemeen Dagblad, 6 december 2014) zegt Van Dis dat hij als hij schrijft zichzelf iets wil uitleggen. Bij dit boek vroeg hij zich af of hij wel van zijn moeder hield. Welk antwoord of welke antwoorden geeft het boek?
18 De verteller Van Dis schrijft ook nadrukkelijk over de fysieke onttakeling van de moeder. De schrijver Van Dis rekent op kritische reacties op dit punt: mag een schrijver dit een naaste aandoen? Hoe je over deze vraag en hoe heb je de betreffende passages ervaren?
19. ‘Ging ik te ver?’ (p. 209) vraagt de ik-figuur zich af als hij zijn moeder vragen stelt over haar ervaringen in Nederlands-Indië. Wat is jouw antwoord op die vraag? Zal de zoon het gebeurde ooit kunnen begrijpen en ‘in zinnen persen’ (p. 231)?
20. De moeder vertelt over de jonge Indonesische onafhankelijkheidsstrijder die haar boeken in haar voormalige woning vernietigt en kalmeert als ze hem een willekeurige pagina voorleest. Van Dis noteert: ‘Ze schaamde zich toen ze het vertelde, ze vroeg me of ik het begreep’ (p. 237). Hoe verklaar je die schaamte?
Meer informatie
1. YouTube: Registratie van de kameropera I Will Come Back (circa 50 minuten).
2. Meer over Ik kom terug op Hebban.
