Over het boek
Het is 2030 en Nederland is inmiddels een republiek met aan het hoofd een populistische president. Het volk heeft het allemaal laten gebeuren en tegengeluiden in de media zijn er nauwelijks meer.

De gevolgen van de klimaatverandering zijn meer en meer merkbaar. Een orkaan heeft Nederland getroffen en er zijn slachtoffers in een laaggelegen deel van het land, een plaats waar vooral vluchtelingen en arme mensen wonen.

Overlevenden worden ondergebracht in de op een terp gelegen woning van de 84-jarige Jákob Hemmelbahn, een voormalige bibliothecaris met een grote collectie boeken over water. Zelf in 1956 met zijn ouders als vluchteling uit Hongarije gekomen, roert in de oude man de verontwaardiging zich. Hij besluit op basis van de verhalen van de vluchtelingen een pamflet te schrijven. Maar hij weet dat hij, om kans op publicatie daarvan te maken, gedwongen is tot zelfcensuur.

YouTube
Jörgen Apperloo bespreekt Klifi in deze aflevering van Vlogboek (circa 9 minuten).

Over de auteur
Adriaan van Dis (1946) kreeg in 1983 grote bekendheid als presentator van het televisieprogramma Hier is… Adriaan van Dis, waarin hij schrijvers uit binnen- en buitenland interviewde. In hetzelfde jaar verscheen zijn eerste eigen boek. De novelle Nathan Sid is een autobiografisch verhaal over een jongetje dat opgroeit in een na de oorlog uit Nederlands-Indië naar Nederland gekomen gezin.

Herinneringen aan een dergelijk gezin staan ook centraal in zijn eerste roman, Indische duinen (1994), bekroond met de Gouden Uil en de Publieksprijs, en in de roman Familieziek (2002). Waar in deze boeken de vaderfiguur en het Indische centraal stonden, was in een derde grote autobiografische roman de hoofdrol weggelegd voor de moeder. Dit in 2014 verschenen Ik kom terug werd bekroond met de Libris Literatuur Prijs.

Voor zijn hele oeuvre, dat naast romans en novellen ook reisverslagen, gedichten, toneel, essays, dagboeken en een kinderboek omvat, kreeg Van Dis in 2015 de Constantijn Huygens-prijs.

Discussietips

1. Van Dis beschrijft een toekomstig Nederland dat een republiek is geworden, waarin een populistische president de macht heeft, de klimaatverandering heeft toegeslagen, lezers worden gecontroleerd en schrijvers geen kritisch werk gepubliceerd krijgen. Welke aspecten van dit toekomstbeeld vind je wel of niet geloofwaardig?

2. De burgers laten zich in het Nederland van 2030 de opgelegde beperkingen welgevallen. Volgens Van Dis is die ontwikkeling al in gang, zijn we voorzichtig geworden, durven we niet meer te zeggen wat we echt vinden en is dat een slechte zaak voor een democratie. Hoe denk je over die stelling?

3. Jákob is zijn hele leven een ‘theedrinker’ geweest, iemand die in gesprek ging, het compromis zocht, geloofde in de redelijkheid. In hoeverre verandert hij na de overstroming?

4. In hoeverre speelt Jákobs Hongaarse afkomst een rol?

5. Van Dis stelt de ‘innerlijke censor’ van Jákob voor als een poema en geeft de tweestrijd van Jákob weer via zijn gesprekken met dit dier. Vind je dit een geslaagde ‘verbeelding’?

6. De gevolgen van de (zelf)censuur van Jákob zijn in de bladspiegel van het boek merkbaar via symbolen en doorhalingen. Hoe heb je dat als lezer ervaren?

7. ‘Voor een dystopie is mijn roman lang niet akelig genoeg, en vooral veel te vrolijk verteld’, zegt Van Dis in een interview met de Volkskrant (20 februari 2021). Hoe heb jij de toonzetting van het boek ervaren? Vind je het een geslaagde vertelwijze in relatie tot de thematiek? In hoeverre zet het boek jou aan tot nadenken?

8. Wat doen die sprekende spreeuwen in de roman?

9. Jákob tekent in het langste hoofdstuk de verhalen op van diverse bewoners van ‘De Kuil’, die slachtoffer zijn geworden van de overstroming na de orkaan. Zijn doel is om de kwetsbaren te portretteren, er mensen van vlees en bloed van maken. In hoeverre slaagt hij voor jou in die missie?

10. Wat vind je van het slot van de roman, de keuze die Jákob uiteindelijk maakt?

11. Welk beeld rijst uit de roman op van de invloed van literatuur om maatschappelijk iets te veranderen?

12. In de reacties van de jongens van Leesclub Nescio (zie onder ‘Achtergronden’) zegt Jip over Klifi: ‘Dit is jouw Max Havelaar’. Hoe denk je over die stelling?

13. In haar recensie in De Groene Amsterdammer (3-3-2021) schrijft Femke Essink dat de roman ‘salonsocialisme uitwasemt’. En ze stelt: ‘Steeds scherper laat de verteller doorschemeren dat Hemmelbahn een gigantische blinde vlek heeft voor zijn eigen motieven. Zijn boek lijkt vooral een manier om als elitaire boomer aan de goede kant van de geschiedenis terecht te komen, bang als hij is “om als totaal overbodig door een vijandige tijdgeest te worden geveld”’. Wat vind je van deze kritiek?

Achtergronden

 1. Video: Interview in De vooravond (18 februari 2021), gevolgd door de mening van de jongens van Leesclub Nescio over het boek (ruim 9 minuten).

2. Video: Aflevering van Eus’ Boekenclub (12 maart 2021) waarin Klifi wordt besproken.

3. Video: Interview in Nieuwsweekend (circa 14 minuten)

4. Video: De redactie van de website Tzum bespreekt Klifi in de Tzum Podcast (circa 44 minuten). 

5. Uittreksel van Klifi op Scholieren.com.

6. Lezersrecensies op Hebban.nl.

7. Klifi is de titel van Team Sander in de Lees Eens Wat Anders-maand van 2021 op Hebban.

Alle artikelen van De Leesclubassistent