Elif Shafak - Het eiland van de verdwenen bomen
Deze bijdrage is geschreven door de redactie van Boekenpost, tijdschrift voor lezers en leesclubs
Over het boek
Cyprus, begin jaren zeventig. De jonge Grieks-christelijke Kostas en de Turks-islamitische Defne zijn hartstochtelijk verliefd. Maar hun liefde moet verborgen blijven in een land waar de spanningen tussen de Griekse en Turkse bevolking hoog oplopen. Ze ontmoeten elkaar in het geheim in een herberg die eigendom is van een samenwonende Turkse en Griekse man. Een vijgenboom die door het dak groeit, neemt daar een centrale plaats in.
Kort voordat in juli 1974 het Turkse leger een deel van Cyprus bezet, wordt Kostas naar zijn oom in Engeland gestuurd. Defne blijft achter. Ruim 25 jaar later keert Kostas, die naam heeft gemaakt als botanist, terug naar Cyprus. Defne werkt daar inmiddels voor de Internationale Commissie voor Vermiste Personen, die de graven van alle slachtoffers van de burgeroorlog probeert te traceren. Na een stroef begin hervatten ze hun relatie en Defne reist met Kostas mee naar Londen. Daar wordt hun dochter Ada geboren.
Zestien jaar later treurt Ada om het verlies van haar moeder Defne, die bijna een jaar dood is. Ze heeft nooit veel gehoord over het leven van haar ouders op Cyprus en nooit familie ontmoet. Dan komt Meryem, de zus van Defne, op bezoek. Van haar leert Ada meer over het verleden en geleidelijk wordt haar duidelijk waarom haar vader de vijgenboom in hun tuin zo liefdevol verzorgt.
YouTube
Elif Shafak heeft een eigen YouTube-kanaal, Say Your Word. In de aflevering over ‘Bomen’ leest ze voor uit The Island of Missing Trees (circa 6.40 minuten).
Over de auteur
Elif Shafak werd in 1971 in Frankrijk geboren en groeide onder meer op in Spanje en Jordanië. In Turkije studeerde ze onder andere Politieke Wetenschappen. Ze debuteerde als auteur in 1994 met het verhaal Kem Gözlere Anadolu en publiceerde in 1998 haar eerste roman, die met een Turkse literaire prijs bekroond werd.
Shafak was docent aan diverse universiteiten in Amerika, waar ze ook in het Engels begon te schrijven, en keerde vervolgens terug naar Istanbul, de stad waar ze haar hart aan verpand heeft. Na publicatie van de roman The Bastard of Istanbul (2006) werd ze echter aangeklaagd omdat een personage in haar boek het doden van een groot aantal Armeniërs in 1915 bestempelde als genocide. Shafak werd uiteindelijk vrijgesproken, maar vertrok in 2009 naar Londen.
Voor haar wereldwijd gelezen literaire werk, waarin ze elementen uit de westerse en oosterse verteltraditie combineert, ontving Shafak diverse prijzen. Ze spreekt zich in romans, essays en publieke optredens ook nadrukkelijk uit over verbetering van de positie van mensen die kwetsbaar zijn en over de noodzaak van natuur- en milieubescherming.
De website van Elif Shafak, met veel links naar interviews, video’s en podcasts.
YouTube
Interview met Elif Shafak bij Sky News in augustus 2021, over de roman, de bosbranden in Turkije van die zomer en de politieke situatie in het land (circa 6.15 minuten).
Discussietips
1. De roman begint met de proloog ‘Eiland’. Hoe heb je deze ervaren? Welke verwachtingen riep deze op bij je?
2. Door de hele roman heen worden hoofdstukken ‘verteld’ door een als ik-verteller optredende vijgenboom. Welke functie hebben deze hoofdstukken? Hoe heb je deze niet-menselijke verteller ervaren?
3. In de hoofdstukken die niet vanuit de vijgenboom zijn verteld, speelt deze wel regelmatig een rol. Wat betekent de boom voor diverse personages? Welke functie(s) worden in de roman aan bomen toegekend?
4. Aan het eind van de roman brengt Shafak de figuur van Defne op bijzondere wijze terug in het verhaal. Hoe heb je dat ervaren en in hoeverre veranderde het je mening over de hoofdstukken die vanuit de vijgenboom zijn verteld?
5. Welke rol spelen vlinders en vogels in de roman?
6. Er zijn uitgebreide passages in de roman over natuur(bescherming) en klimaatverandering. Hoe heb je die ervaren?
7. Ada krijgt veel kritiek over zich heen op sociale media nadat iemand een filmpje van haar schreeuwen in de klas online heeft gezet. Maar er zijn ook positieve reacties en mensen die haar gedrag volgen, onder de hashtag #doyouhearmenow. Welke oorzaak/oorzaken zie je voor Ada’s uitbarsting? Wat heeft Ada teweeggebracht bij de mensen die haar op sociale media steunen?
8. Welke rol spelen Yusuf en Yiorgos? Waar staan zij symbool voor?
9. In hoeverre krijg je als lezer aanwijzingen die al licht werpen op het overlijden van Defne dat tegen het eind pas beschreven wordt?
10. Vond je het boeiend om te lezen over de historische/politieke situatie op Cyprus? Welke indruk heb je gekregen van het conflict?
11. Als Ada net geboren is, vraagt Defne aan Kostas haar te beloven dat hij hun kind niet veel over het verleden zal vertellen: ‘Als we willen dat ons kind een goede toekomst krijgt, moeten we haar afsnijden van het verleden’ (p. 327-328). Wat vind je van deze stellingname? In hoeverre verschillen Kostas en Defne in de manier waarop ze met het verleden (willen) omgaan?
12. Hoe kijkt Kostas aan tegen de oorzaak van het overlijden van Defne? En hoe ziet Ada dat?
13. Hoe ontwikkelt de verhouding zich tussen Ada en haar tante Meryam? In hoeverre helpt het contact Ada, hoe is zij er aan het eind van de roman aan toe?
YouTube
Elif Shafak introduceert haar boek voor de leden van leesclubs Engelse literatuur van Senia.
Achtergronden
1. YouTube: overzichtspagina met video’s over The Island of Missing Trees.
2. Engelstalig interview met Shafak over de roman op de website van uitgever Penguin.
3. Lees het begin van de roman bij Athenaeum Boekhandels.
4. Meer over de Turkse inval op Cyprus in 1974 en wat daaraan voorafging op Historiek.
5. Video: De vermisten is een korte documentaire (14 minuten) van Nikolia Apostolou over het werk van de Commissie voor Vermiste Personen (uitgezonden door Human op 2 september 2019).
6. Recensies van Hebban-lezers van de roman.
7. YouTube: in januari 2021 was Shafak digitaal te gast bij Boek en Meester in Rotterdam en sprak uitgebreid met Ernest van der Kwast naar aanleiding van haar essay Zo houd je moed in een tijd van verdeeldheid (circa 75 minuten).
8. De roman haalde de longlist van de Europese Literatuurprijs 2022. Op het Vertalerskanaal van Hebban vertelt Manon Smits over haar vertaling van de roman.
