Hanna Bervoets - Welkom in het Rijk der zieken
Over het boek
Na een bezoek aan een kinderboerderij wordt Clay ziek. Er volgt een lange reis langs artsen en specialisten en uiteindelijk krijgt hij als diagnose dat hij, door het contact met een zieke geit op de kinderboerderij, lijdt aan het Q-koortsvermoeidheidssyndroom.
Aanvankelijk is hij blij met het feit dat hij eindelijk een diagnose heeft, maar het wordt steeds duidelijker dat zijn aandoening chronisch is. Dat heeft invloed op zijn leven en op zijn relatie met Nora, die uiteindelijk vertrekt. De meeste steun heeft Clay daarna aan Marla, die als gevolg van fibromyalgie ook kampt met chronische pijn en vermoeidheid. Maar uiteindelijk moet hij zelf een manier vinden om zich tot zijn ziekte te verhouden en het is de vraag of hem dat lukt.
Het Rijk der zieken is een term die afkomstig is uit het werk van Susan Sontag. Zij schreef, zoals Marla vertelt in een internetbericht, in Illness as Metaphor (1978): ‘Iedereen wordt geboren als burger van twee rijken. Wij zijn zowel burger van het rijk der gezonden als van het rijk der zieken’ (p. 251). De roman bestaat uit hoofdstukken voorafgegaan door een open of een dichte ster. De hoofdstukken met de open ster spelen zich af in het fictieve Rijk der zieken, de hoofdstukken met de dichte ster spelen zich af in de werkelijkheid.
YouTube
Bespreking van de roman op het kanaal Floris Leest (ruim 8 minuten):
Over de auteur
Hanna Bervoets (1984) volgde de studie Media en Cultuur en een masteropleiding Journalistiek en Media aan de Universiteit van Amsterdam. Een jaar na het voltooien van die laatste opleiding verscheen in 2009 haar eerste roman, Of hoe waarom.
In hoog tempo volgden nadien nog zes romans, waarvan Lieve Céline (2011) bekroond werd met de Opzij Literatuurprijs 2012 en in 2013 werd verfilmd. De toekomstroman Efter (2014) werd genomineerd voor de BNG Nieuwe Literatuurprijs, een prijs die Bervoets twee jaar later won met de roman Ivanov. Voor haar hele oeuvre kreeg ze in 2016 ook de Frans Kellendonk-prijs, een driejaarlijkse bekroning voor een auteur ‘met een originele kijk op maatschappelijke of existentiële problematiek’.
In 2006 kreeg Bervoets de diagnose dat ze lijdt aan het Ehlers-Danlos Syndroom, type H, een aangeboren chronische aandoening. Een gegeven waar ze in interviews eerder niet veel over wilde zeggen, maar waar ze naar aanleiding van Welkom in het Rijk der zieken wel over vertelde, ook in het televisieprogramma Zomergasten. In de zomer van 2019 stond ze centraal in een van de afleveringen daarvan.
YouTube
VPRO Zomergasten in 5 minuten: Hanna Bervoets:
Meer informatie en fragmenten op de site van VPRO Zomergasten.
Discussietips
1. De roman ontleent zijn titel aan een beeld van schrijfster Susan Sontag (zie p. 251). Wat vind je van die metafoor?
2. Bervoets ‘verbeeldt’ dat Rijk der zieken in de passages die voorafgegaan worden door een open ster. Hoe heb je haar beschrijving van die wereld ervaren?
3. Wanneer had je door dat de Susan, met wie Clay door het Rijk der zieken dwaalt, Susan Sontag is? Wat vind je van de vondst om haar als personage in de roman te laten optreden?
4. De scènes die voorafgegaan worden door een gesloten ster spelen in de werkelijke wereld en worden verteld in de je-vorm. Wie wordt toegesproken, wie is de verteller volgens jou? Wat vind je van deze vorm?
5. Waarin verschillen Clay en Marla wat de omgang met hun ziekte betreft?
6. Waarom komt het tot een confrontatie tussen Clay en Marla? Welke conclusie trek je uit het deel over het Rijk der zieken over wat dat voor gevolgen heeft gehad?
7. Clay voelt zich door zijn ziekte een buitenstaander in zijn vriendenkring. In hoeverre draagt hij daar zelf aan bij?
8. Hoe interpreteer je de scène op p. 182-184 over de identiteken?
9. In een van haar berichten op het internetforum schrijft Marla (onder de naam Susan): ‘het meeleven met een kankerpatiënt is als meeleven met een voetbalteam, van het begin tot het eind van de competitie’ en erkent ze dat ze als patiënt met een chronische aandoening daar ‘ordinair jaloers’ op is (p. 195-196). Hoe denk je over haar stelling?
10. Wat vind je van de keuze die Nora maakt en wat is je oordeel over haar brief aan Clay (p. 222)? En wat vind je van de keuze die Marla maakt in haar relatie?
11. In een interview met Boekenpost zegt Bervoets dat het dood laten gaan van cavia Saartje haar aan het hart ging, maar dat het een belangrijke functie in het verhaal heeft. Welke is dat volgens jou?
12. Marla zegt tegen Clay dat een chronische aandoening geen verhaal is, omdat er geen duidelijk eind is en dat dat de reden is dat er zo weinig boeken en films zijn over chronische ziekten. Zo bezien is Bervoets een uitdaging aangegaan door over dit thema wel een roman te willen schrijven die uiteindelijk een slot moet krijgen. Wat is je oordeel over de manier waarop ze haar roman heeft ‘afgerond’?
13. Hoe is Clay eraan toe aan het eind van de roman? In hoeverre zal hij leren leven met zijn ziekte denk je?
14. ‘Ziek zijn bepaalt je identiteit, het bepaalt wie je bent, maar het bepaalt ook hoe mensen jou zien’, zegt Bervoets in een interview met de Volkskrant (18-5-2019). Hoe denk je over die stelling?
Achtergronden
1. De website van Hanna Bervoets.
2. Video: Hanna Bervoets te gast bij VPRO Boeken.
3. De website van de Susan Sontag Foundation. (Engelstalig). Beknopte Nederlandstalige informatie op Wikipedia.
Benjamin Moser publiceerde in 2019 een omvangrijke biografie van Susan Sontag: Sontag, haar leven en werk.
4. Websites over de gevolgen van Q-koorts en over fibromyalgie. En de website van de Vereniging van Ehlers-Danlos patiënten.
5. De tocht van Clay herinnert aan The Hero With a Thousand Faces (1949), de verhaaltheorie van Joseph Campbell (1904-1987, Amerikaans literatuurwetenschapper). Hij baseerde deze theorie op verhalen uit allerlei culturen. De held maakt negen fases door tijdens zijn queeste, waarin hij meestal op zoek is naar zijn eigen identiteit. Het begint met een oproep waartegen hij zich verzet. Onderweg moet hij beproevingen doorstaan en kan hij uiteindelijk terugkeren naar de wereld. Meer hierover op de website Coachcenter.
6. In Boekenpost 164 (september-oktober 2019) vind je een uitgebreid leesclubdossier rond Welkom in het Rijk der zieken. Hierin naast discussievragen ook een interview met Bervoets en een analyse van de roman.
7. Recensies van Hebban-leden van Welkom in het Rijk der zieken.
8. De Hebban-leesclub over Welkom in het Rijk der zieken.
