Discussietips

1. Sjostakovitsj worstelt met zijn integriteit als persoon en componist en stelt zichzelf de vraag of hij een lafaard is geweest. Hoe zie jij hem na lezing van deze roman? In hoeverre had hij anders kunnen handelen?

2. In een verhaal van Guy de Maupassant* herkent Sjostakovitsj zijn ideaal van liefhebben: ‘zonder vrees, zonder blaam, zonder aan de dag van morgen te denken. En achteraf zonder berouw.’ In hoeverre beïnvloedt zijn worsteling met de macht zijn vermogen lief te hebben? Welke rol spelen vrouwen in zijn leven?
* Het betreft het verhaal ‘Madame Parisse’ uit 1886. Lees een Engelse vertaling op internet (in diverse bestandsformaten).

3. De titel van de roman keert in de tekst op diverse plaatsen terug, met name in de zin: ‘De kunst is de fluistering van de geschiedenis, die boven het tumult van de tijd uit is te horen’. Wat vind je van die stelling?

4. ‘De gevaarlijkste tijd was niet de tijd waarin je het meeste gevaar liep’ staat aan het begin van het derde deel. Hoe interpreteer je die uitspraak op grond van de pagina’s die volgen?

5. ‘Vroeger hadden ze de grenzen verkend van zijn moed, nu verkenden ze die van zijn lafhartigheid’, laat Barnes Sjostakovitsj denken over zijn ‘Gesprekken met de Macht’ als Chroesjtsjov aan de macht is gekomen. Wat zijn de gevolgen voor de componist van de machtswijziging?

6. In hoeverre zie je elementen uit de muziek terug in (de structuur van) deze roman over een componist?

7. Ben je door deze roman nieuwsgierig geworden naar de muziek van Sjostakovitsj, voorzover je die nog niet kent? Waarom wel of niet?

8. Recensenten oordelen verschillend over het perspectief dat Barnes hanteert in het boek. Volgens Annick Vandorpe (De Morgen, 13 januari 2016) geeft hij de componist geen eigen stem, verplaatst hij zich niet in zijn personage, wat het verhaal indringender had kunnen maken. Andere recensenten vinden dat Barnes wel overtuigend ‘in het hoofd’ van de componist kruipt terwijl daarnaast de stem van de biograaf klinkt. Gerwin van der Werf (Trouw, 16 januari 2016) stelt dat in die combinatie ‘op een sympathieke manier iets tegenstrijdigs zit. De componist smeekt ons om de muziek voor zichzelf te laten spreken, los van zijn leven. Tegelijk roept zijn (fictionele) biograaf juist dat leven op, opdat wij de man en zijn omstreden keuzes kunnen begrijpen en zijn angst voelen.’ Hoe heb jij het perspectief in het boek ervaren?

9. Het boek bevat veel verwijzingen naar kunstenaars en kunstuitingen met name op het gebied van muziek en literatuur. Welke verwijzingen spreken je het meest aan? Waarom?

10. Het boek wordt, vooral in het laatste deel, steeds beschouwender van toon. Hoe waardeer je dit deel in relatie tot de andere twee?

Achtergronden

Meer over Sjostakovitsj

- Zeer uitgebreid op Wikipedia en op deze Engelstalige site over Sjostakovitsj en verwante Russische componisten.

- Een uitgebreid artikel uit Score bij de honderdste geboortedag van de componist.

- Een overzicht van alle Sjostakovitsj-uitvoeringen in de collectie van Muziekweb, de muziekbibliotheek van Nederland.

Over de opera Lady Macbeth uit het district Mtsensk  

- De gewraakte opera Lady Macbeth uit het district Mtsensk is gebaseerd op een novelle van Nikolaj Leskov uit 1865. Een Nederlandse uitgave met het libretto van de opera en bijdragen over de componist is Dmitri Sjostakovitsj 1906 1975 : Lady Macbeth van Mtsensk : opera in vier bedrijven en negen taferelen, De Nederlandse Operastichting 2006.

- Op YouTube vind je een registratie van een uitvoering in Amsterdam door De Nederlandse Operastichting, met Eva-Maria Westbroek. Op YouTube zijn daarnaast nog diverse andere video’s met(delen) van uitvoeringen van deze opera te vinden.

- Uitgebreide Nederlandstalige informatie over de opera bij Arnold Schalks.Hier is ook het beruchte, in het boek genoemde, Pravda-artikel ‘Chaos in plaats van muziek’ in vertaling te lezen.