Kazuo Ishiguro - Klara en de zon
Over het boek
Klara, de ik-verteller in deze roman, is geen mens van vlees en bloed maar een ‘kunstmatige vriend’, de benaming voor geavanceerde robots die in winkels verkocht worden als gezelschap voor kinderen en jongeren.
Klara wordt gekocht door de moeder van het meisje Josie. Geleidelijk wordt duidelijk dat deze Josie ziek is. Klara, geprogrammeerd om dienstbaar te zijn, doet haar uiterste best om Josie te redden.
Ishiguro roept een toekomstige wereld op waarin kunstmatige intelligentie voor veel verandering heeft gezorgd. Maar die wereld blijft raadselachtig, ook al omdat verteller Klara wel gaandeweg leert, maar toch zaken verkeerd interpreteert.
YouTube
Kazuo Ishiguro over het ontstaan van Klara en de zon (circa 8 minuut 30, Engelstalig).
Over de auteur
Kazuo Ishiguro werd op 8 november 1954 in Nagasaki geboren. Als jongetje van vijf kwam hij echter al met zijn ouders naar Engeland. Hij studeerde creative writing aan de universiteit van East Anglia. Met Ian McEwan, die daar ook studeerde, behoorde hij tot de meest getalenteerde leerlingen.
In een vraaggesprek dat in 1987 in de Haagse Post werd gepubliceerd, zei Ishiguro dat hij met name geboeid wordt door ‘de vergankelijkheid van idealen’. In zijn romans blikt meestal een ik-verteller terug op een leven waarin gedragingen en keuzes verkeerd zijn uitgepakt als gevolg van overmatig plichtsbesef of onjuiste interpretatie van omstandigheden.
Hoewel hij slechts een beperkt oeuvre op zijn naam heeft staan (inmiddels acht romans en een verhalenbundel) kreeg Ishiguro in 2017 de Nobelprijs voor Literatuur toegekend. De jury noemde hem ‘een schrijver die, in romans met grote emotionele kracht, de afgrond heeft blootgelegd onder ons illusoire gevoel van verbintenis met de wereld’.
Uitgebreid auteursportret op Hebban uit 2017 naar aanleiding van de toekenning van de Nobelprijs.
YouTube
Video met Ishiguro over zijn werk, het succes en het schrijven van songteksten (circa 8 minuten) bij DW Books.
Discussietips
1. Je komt als lezer niet te weten hoe ik-verteller Klara eruitziet. Welk beeld heb jij je gevormd?
2. Wat is de reden of zijn de redenen dat kinderen/jongeren in de wereld die deze roman beschrijft een kunstmatige vriend (KV) hebben?
3. Hoe ‘duurzaam’ is de relatie tussen mensen en KV’s in de roman, naarmate mensen ouder worden?
4. In de romans van Ishiguro zijn meestal ik-vertellers aan het woord die vanuit een te groot gevoel van verantwoordelijkheid zaken niet goed inschatten en (daardoor) verkeerde keuzes maken. In hoeverre past Klara in die lijn? Hoe heb je haar ‘vertelstem’ ervaren?
5. ‘Ik geloof dat ik veel gevoelens heb’, zegt Klara. ‘Hoe meer ik observeer, des te meer gevoelens er voor me beschikbaar komen.’ Klara wil het menselijk gedrag leren begrijpen. In hoeverre lukt dat en ontwikkelt ze empathie?
6. Hoe zou je de betekenis die Klara toekent aan de zon typeren?
7. Ishiguro beschrijft de toekomstige wereld enerzijds gedetailleerd, maar benoemt ook zaken zonder die uit te leggen. Welke betekenis heb jij bijvoorbeeld gegeven aan het ‘opgetild’ zijn van kinderen in deze maatschappij?
8. Hoe heb je de wereld die Ishiguro schetst ervaren? En in hoeverre vind je het beeld geloofwaardig, bijvoorbeeld waar het gaat om de invloed en mogelijkheden van kunstmatige intelligentie?
9. Misschien wel de belangrijkste vraag die de roman opwerpt: wat maakt een mens tot mens? Zal uiteindelijk wat nu nog uniek is, ‘nagemaakt’ kunnen worden? In hoeverre lees je een antwoord op die vraag in de roman? Wat denk jij?
10. Welk beeld heb je gekregen van (het ontstaan van) de ziekte van Josie?
11. Josie en haar buurjongen/vriend Rick communiceren veel via tekeningen. Welke betekenis ken je hieraan toe? Hoe zie je hun relatie? Wat vind je van de terugblik daarop van Rick in zijn laatste gesprek met Klara?
12. In hoeverre is er sprake van onbaatzuchtige liefde van ouders voor hun kinderen als je kijkt naar het handelen van de moeder van Josie en die van Rick? Is er een verschil tussen hen?
13. Hoe ontwikkelt zich de relatie tussen Klara en de moeder van Josie?
14. Op de laatste pagina’s ontmoet Klara de cheffin uit de winkel nog een keer. Wat vind je van Klara’s terugblik op haar periode bij Josie in dat gesprek? Slaagt Ishiguro er voor jou in om je te laten meeleven met het uiteindelijke lot van Klara? Waarom wel of niet?
15. Heb je de roman gelezen als een verhaal over de mogelijkheden en gevaren van wetenschappelijke ontwikkelingen of is dit voor jou vooral een boek over meer emotionele zaken als eenzaamheid, vriendschap en liefde?
Achtergronden
1. Video: Interview met Ishiguro over Klara and the Sun bij de podcast Ways to Change the World van Channel 4 (circa 36 minuten).
2. Video: Ishiguro in gesprek met schrijfster Kate Mosse ter gelegenheid van World Book Night (23 april 2021) op het YouTube-kanaal van The British Library (circa 70 minuten).
3. Video: De officiële Nobelprijslezing van Kazuo Ishiguro uit 2017 (circa 49 minuten).
4. Vertaler Peter Bergsma over het vertalen van Klara and the Sun op de site van boekhandel Athenaeum.
5. Lezersrecensies op Hebban van de Nederlandse vertaling en van de oorspronkelijke uitgave.
6. Voor de Facebook-leesclub van de Volkskrant schreef recensent Hans Bouman een uitgebreide leeswijzer bij Klara en de zon.
