Geregeld komen er boeken uit die op de rand van genres zitten en daar zijn Kim, Merel en Yvette wel heel erg in geïnteresseerd. Yvette was al fan van Ian McEwan en spotte daarom algauw Machines zoals ik op de verwachtingslijst. Normaal schrijft Ian McEwan literaire romans, maar omdat er in de samenvatting alternatieve geschiedenis en AI’s  werden benoemd, rees de vraag of dit boek ook genoeg SF-elementen zou bevatten voor  onze clubleden? Literatuurclubleden Anne en Harriet voegden zich bij ons en samen velden we een oordeel over Machines zoals ik.

Alternatieve geschiedenis

Machines zoals ik speelt zich af in de jaren 80 van de vorige eeuw. Alleen zijn dit niet dezelfde jaren 80. Alles is geavanceerder. Alan Turing is niet dood, Tony Benn stierf tijdens de Brightonbommen, JFK heeft Dallas overleefd en Jimmy Carter heeft Reagan verslagen en is nu president. Niet alles is van waarde voor het verhaal, maar McEwan speelt vooral met ideeën en wat er kan gebeuren als er andere beslissingen gemaakt worden, andere gebeurtenissen zijn etc.  en dit valt onder het kopje alternatieve geschiedenis. Wat er niet is veranderd in de jaren 80: emoties, de liefde en hoe je relaties aangaat met anderen.

Genremelange of niet?

Yvette: De hoofdvraag is natuurlijk of het een genremelange is of niet. McEwan kaart interessante zaken aan, vooral ethische eigenlijk. Het heeft weinig met fantasy of sciencefiction te maken, maar meer met ons moraal. McEwan speelt met ideeën zoals zijn IT'ers de baas over de wereld, hebben zij de echte macht? Kunnen ze overzien wat hun beslissingen met zich meebrengen? Daarom denk ik dat het meer in de literatuur zit, al geeft het boek wel inzicht in onderwerpen die terugkomen in de sciencefiction. McEwan geeft zijn fantasie de vrije loop en geeft aan wat er zou kunnen gebeuren als gebeurtenissen anders waren gelopen (Thatcher, Falklandoorlog enz) en dat stukje is een interpretatie en zou je kunnen opvatten als sciencefiction (alternatieve geschiedenis). Daarnaast pluist McEwan heel erg uit wat nu precies "voelen" is, wat nu liefde is en wat de normen en waarden hieromtrent zijn. Heel interessant. Af en toe deed hij me aan Yuval Noah Harari denken, puur omdat hij ook betogen uiteenzet en mogelijkheden geeft. Dan zou het weer meer richting non-fictie gaan.

Merel: De alternatieve geschiedenis die je noemt zouden we inderdaad kunnen beschouwen als sciencefiction. Daarnaast vind ik toch ook dat de androïde die in eerste instantie in dienst van de mens staat, maar steeds meer de controle over gaat nemen past binnen sciencefiction. Er wordt gespeculeerd over de invloed van de ontwikkeling van machines, maar de invloed ervan op de maatschappij is nog niet echt duidelijk. Dan is de vraag: is puur de aanwezigheid van een androïde en de invloed daarvan op één gezin voldoende om het als sciencefiction te beschouwen? Ik ben het daarnaast met je eens dat de nadruk ligt op onze moraal. Ik zou Machines zoals ik denk ik zelf vooral beschouwen als literatuur met sciencefictionkenmerken.

Anne: Ik zou dit boek van McEwan literatuur noemen boven sciencefiction. De alternatieve geschiedenis die hierboven al genoemd werd is interessant maar voor mij ook juist het minste aan deze roman, omdat het niet veel lijkt toe te voegen aan het verhaal en ook voor sommige wrijvingen zorgt. Een androïde die in 1982 al zo ver ontwikkeld was, maar heel veel andere technologische ontwikkelingen blijven uit in het verhaal van McEwan. Het verschil tussen mens en machine komt wel naar voren in het boek, maar is voor mij niet het centrale thema. Meer centraal staat voor mij de verhouding tussen Miranda en Charlie en het effect dat de komst van Adam daarop heeft. Ook de ethische discussies die McEwan opwerpt vallen voor mij meer bij literatuur dan bij sciencefiction. Het verhaal is erg analytisch en reflectief op zichzelf.

Kim: Als sciencefictionroman stelt dit boek enorm teleur. Het is al near future sciencefiction in een alternatieve geschiedenissetting, waardoor het niet meteen voor alle lezers overduidelijk sciencefiction zal zijn. Daarnaast leidt deze setting meer af dan hij iets toevoegt en is het futuristische aspect niet op alle vlakken even goed uitgewerkt. Uit onderwerpen als driehoeksverhoudingen, mensen die proberen de persoonlijkheid van een robot te bepalen en machines die mensen proberen te begrijpen was veel meer te halen geweest dan het geval is in dit boek. Als wat meer realistische literaire roman schiet Machines zoals ik nog steeds op bepaalde punten tekort, maar ik zou literaire lezers het boek sneller aanraden dan lezers die enkel verbeeldingsliteratuur lezen. De schrijfstijl is zeker literair en als je graag leest over mensen en je het niet erg vindt dat het tempo laag ligt en er niet veel gebeurt dan kan dit boek best interessant zijn.

Harriët: Ik ga er toch voor dat dit boek meer literatuur is dan sciencefiction. Het is natuurlijk een bijzondere constructie, een boek dat zich afspeelt in het verleden (1982) maar waarin de ontwikkeling van de computer, het internet en kunstmatige intelligentie veel verder ontwikkeld is dan toentertijd. Het zijn echter meer de menselijke relaties en de vragen of emoties en bewustzijn eigenlijk alleen menselijk zijn of ook bij robots aanwezig kunnen zijn die het voor mij toch meer in het vakje literatuur passen. Dat McEwan het verleden er feitelijk anders laat uitzien dan het daadwerkelijk was is natuurlijk ook bijzonder.

Mens of machine?

Yvette: Sciencefiction is natuurlijk (nog) wel fictie en de problemen die ze tegenkomen in het boek zijn hartstikke reëel. Hij laat je wel nadenken over androïdes en hoe menselijk ze kunnen zijn, maar dat is meer een confrontatie of een inkijkje in hoe het zou kunnen zijn. Het is dan niet zo erg fictie dan..
Alan Turing is wel echt en McEwan gebruikt alleen echte benamingen, vormt eigen dialogen en draait feitjes om (dat is de alternatieve geschiedenis) . Zo krijgt het een mooi verloop in het boek en ontstaan er mogelijkheden voor de karakters om dit soort problemen tegen te komen. Dat is voor mij wel SF-erig. Welk aspect vind jij dan precies SF, Merel?

Merel: Toch met name hoe ver de androïde ontwikkeld is. Zo ver zijn we in het echt nog niet. Ja, het is hoe het zou kunnen worden, maar als het nog niet nu aan de orde is maar een situatie doorgetrokken op nu, dan vind ik dat nog wel onder SF kunnen vallen. Nog steeds, heb ook ik niet het idee dat ik echt een SF boek gelezen heb hoor!

Vraag aan Literatuur: Lazen jullie al eerder McEwan? Herken je zijn stijl in dit boek?

Harriët:  Mijn eerste kennismaking met het werk van McEwan is eigenlijk de film Atonement geweest. Ik was daar behoorlijk van onder de indruk en heb toen meteen het boek aangeschaft en gelezen. Mijn interesse voor deze schrijver was gewekt. Vervolgens heb ik Ziek van Liefde, Suikertand en Zaterdag gelezen. Het mooie aan zijn boeken is dat hij veel oog voor details heeft en die details ook mooi kan uitwerken. In veel van zijn boeken is er vaak een gebeurtenis die het leven van het personage in het boek drastisch kan veranderen. Jazeker herken je de stijl in dit boek. Zijn sterke aandacht voor details die hij beelden kan beschrijven."Toen ik hem mijn kleren gaf, ving ik van zijn bovenlijf en misschien ook wel van zijn benen een flauwe geur van opgewarmde olie op, die lichte, sterk geraffineerde soort die mijn vader gebruikte om de toetsen van zijn saxofoon te smeren."
En er zijn natuurlijk een aantal ogenschijnlijk willekeurige gebeurtenissen die uiteindelijk wel degelijk invloed hebben op de personages.

Anne: Ik las een aantal eerdere boeken van McEwan en ben fan! Zo las ik Atonement, waar mijn liefde voor McEwan mee begonnen is (en dat tot nu toe wat mij betreft onovertroffen is in zijn oeuvre). Ook las ik On Chesil Beach en Notendop. Deze vond ik allebei ook leuk maar toch minder. Sweet Tooth en Enduring Love vond ik dan wel weer heel erg gaaf! Hoog op mijn lijstje om te lezen staat nog The Children Act en nu heb ik dus ook Machines zoals ik gelezen! De psychologie is in zijn werken nooit ver. McEwan zoekt altijd de grens van het mogelijke op, zijn werk is realistisch maar altijd met een twist en het noodlot staat centraal. Zo ook in Machines zoals ik: "Fabrieksinstellingen - een eigentijds synoniem voor het noodlot".

Ons oordeel

Anne: Machies zoals ik krijgt van mij 3 sterren. Het boek is zeker de moeite waard voor ieder die geïnteresseerd is in kunstmatige intelligentie en de toepassingen en mogelijkheden. Voor iedereen die wil nadenken over wat ons mensen tot mensen maakt, maar het verhaal mist hier en daar nog wat diepgang als het over die onderwerpen gaat en is meer dan een simpel misdaadverhaal.

Kim: Machines zoals ik is zeker niet slecht en het is absoluut mooi geschreven, maar het is iets te langdradig en focust te veel op randzaken, waardoor de echt interessante thema’s onderbelicht blijven. De relaties ontwikkelen zich te snel en lijken daarna bevroren in de tijd. Er is nauwelijks sprake van diepgang noch van emotie. Al met al is het een mager verhaal dat weinig indruk maakt. Ik geef het boek ook 3 sterren.

Merel: Ik vond het een mooi geschreven verhaal, al wist het verhaal zelf me, ondanks het fascinerende thema AI, niet echt te pakken te krijgen. De toevoeging van het jongetje Mark is voor mij bijvoorbeeld een zijlijn die ik niet veel vond bijdragen aan het verhaal. Wel zitten er een aantal interessante ethische kwesties in. Ik geef Machines zoals ik drie sterren.

Yvette: Hoewel McEwan heel sterk schrijft en heel goed gevoelens en relaties kan beschrijven, is dit boek hem niet helemaal voor mij. Ik mis een oomph, een kick, iets controversiëlers. Het is me een te kabbelend beekje. Informatief, dat zeker, maar niet zo sterk als ik al eerder las van Ian McEwan. 3 sterren.

Harriët: Machines zoals ik is een boek dat absoluut kenmerken heeft van de mooi schrijfstijl van McEwan zeker bij de stukken in het verhaal waar er echt iets verteld wordt. Dan word je direct in het verhaal getrokken. Echter bepaalde delen zijn wat meer oppervlakkig of voegen niet veel aan het verhaal toe, zoals de verhaal lijn van het jongetje Mark maar ook het stuk over de Falklandoorlog. Ik heb er geen spijt van dat ik het boek gelezen heb, maar het is niet McEwans beste boek. Ik geef het boek 3 sterren.

De dames van Literatuur schreven hier hun bevindingen.

Wij benieuwd naar jullie oordeel. Gaan jullie ook dit boek van McEwan lezen?