Wist je dat er veel fantasy en sciencefiction geschreven wordt in Azië of door schrijvers van Aziatische afkomst? Hiervan wordt maar vrij weinig vertaald naar het Engels en hierbij blijft het vertalen naar het Nederlands vaak uit. Als sciencefiction- en fantasyclub willen we graag wat meer aandacht geven aan deze "underdog". Hiervoor willen we maandelijks een boek uitlichten aan het einde van de maand met een artikel. Maar dit willen we niet alleen doen.

The Three-Body Problem

Deze maand stond  The Three-body Problem van de Chinese schrijver Cixin Liu. De vertaling is gedaan door de eveneens Chinese fantasy- & sciencefictionschrijver Ken Liu. Janneke las het eerste deel van de Remembrance of Earth's Past trilogie samen met Hebbaners Marvin, Sandra en Fons. Helaas is het Sandra niet gelukt om deel te nemen aan de discussie maar via deze route willen we haar in ieder geval bedanken voor het meelezen en hopen we dat het een gave ervaring is geweest.

The Three-Body Problem verscheen voor het eerst in 2007 in China en werd in 2014 vertaald naar het Engels. In 2015 won Liu met The Three-Body Problem de Hugo award voor het beste boek. Hiermee was Liu de eerste Aziatische auteur die de fantasyaward won. 

Waar gaat The Three-body Problem over?

The opening installment of China's best-selling apocalyptic space opera trilogy, translated by multi-award winning author and translator, Ken Liu. 1967: University student Ye Wenjie witnesses Red Guards beat her father to death during China's Cultural Revolution. His crime? Failure to recant his belief in science. This singular event will shape not only the rest of her life but also the future of mankind.

Four decades later, after a spate of apparent suicides among elite scientists, Beijing police ask nanotech engineer Wang Miao to infiltrate a secretive cabal of international scientists. During the course of his investigation, Wang is inducted into a mysterious online game that immerses him in a virtual world ruled by the intractable and unpredictable interaction of its three suns. This is the Three-Body Problem and it is the key to everything. The key to the scientists' deaths, the key to humanity's place in the cosmos and the key to the extinction-level threat it now faces.

Cixin Liu

Cixin Liu (劉慈欣) werd in 1963 geboren in Yangquan, China. Tijdens de Culturele Revolutie werd hij naar de woonplaats van zijn voorouders in Luoshan County gestuurd. Voor hij begon met schrijven werkte hij als computerengineer bij een krachtcentrale in Shanxi. Liu is getrouwd en heeft een dochter. Zijn vrouw en dochter hebben echter weinig met zijn werk en lezen het nagenoeg nooit. Liu debuteerde in 1989 met het boek China 2185 en verdiende daarmee het label 'the first cyberpunk Chinese author'. 

Verwachtingen

Een Aziatisch sciencefictionboek wat de Hugo-award voor beste boek gewonnen heeft, het is vrijwel onmogelijk om hier zonder verwachtingen in te gaan. Op de kaft van het boek staat een quote van sciencefictionschrijver Kim Stanley Robinson die het boek aanprijst als 'the best kind of science fiction'.

Wat waren onze verwachtingen en werden ze waargemaakt?

Marvin: Ik las eerder al The wandering earth van Cixin Liu en daarom wist ik al een en ander over zijn schrijfstijl en de macroschaal waarop hij zijn ideeën uitwerkte. In zijn verhalen gebeurt er zelden iets op kleinschalig niveau. Vrijwel altijd gaat de hele planeet eraan, soms zelfs letterlijk. Ik had niet anders verwacht dan dat The three-body problem zich in dezelfde stijl ging voortbewegen. We kunnen wel stellen dat hij de verwachting waargemaakt heeft.

Janneke: Ik had The Three-body Problem al een poosje klaarliggen op het stapeltje naast mijn bed. Hierdoor werd ik elke avond geconfronteerd met het boek en begon het steeds meer te prikkelen om hem daadwerkelijk in te gaan plannen voor Aziatisch meelezen. Ik had online al redelijk wat lovende berichten gezien waardoor ik vrij hoge verwachtingen had van het boek. Ik kan met zekerheid zeggen dat deze ook waar zijn gemaakt.

Het verhaal

Liu laat The Three-body Problem wortelen in een historische gebeurtenis van China: de Culturele Revolutie. Hierbij grepen revolutionaire aanhangers van Mao Zedong de kans om hem aan de macht te helpen in China. In deze Culturele Revolutie ziet Ye Wenjie haar vader vermoord worden omdat hij traditionele wetenschap volgt en niet de Chinese aangepaste variant. Hierna wordt zij valselijk beschuldigd van een misdrijf en overgeplaatst naar Red Coast: een basis waar men onderzoek doet naar buitenaards leven.

In het heden wordt professor Wang Miao ingeschakeld om detective Shi Qiang te helpen bij het onderzoek naar de dood van zeven vooraanstaande wetenschappers. Hun dood lijkt iets te maken te hebben met een videospel genaamd Three Body. Tijdens zijn onderzoek komt Miao in aanraking met Ye Wenjie die hem vertelt wat er daadwerkelijk gebeurde op Red Coast base. Kan hij de draadjes aan elkaar knopen en achter de oorzaak van de dood van de wetenschappers komen voor zijn eigen leven in gevaar komt?

Hoe heeft de Culturele revolutie volgens ons het verhaal beïnvloedt?

Marvin: De manier waarop sommige personages heel fatalistisch ingesteld zijn op een carrière die bestaat uit “dienen”, valt wel op. Het respect voor de hiërarchie tussen personen is ook erg aanwezig. De personages in het boek vinden het heel normaal om zich te schikken naar hun meerdere.

Fons: De inleiding grijpt terug op een periode in de recente Chinese geschiedenis die tot de val van Mao Zedong voor trauma’s bij meerdere generaties heeft gezorgd. (Lees bijvoorbeeld Selma van Carolijn Visser). Mao’s communisme kende verschillende perioden en een daarvan was de Culturele Revolutie, waar jongeren opgeroepen werden een einde te maken aan de oude ‘burgerlijke’ tradities en terug te keren naar het platteland. Dit gegeven wordt gebruikt om het contact met een buitenaardse civilisatie in een logische vorm te gieten. Het contact dat de hoofdpersoon uit deze tijdsperiode, Ye Wenjie, legt heeft consequenties die ze niet kan overzien.

Janneke: Eigenlijk merk je al in het begin van het verhaal dat de Culturele Revolutie aan de basis staat van de gebeurtenissen in het boek. Ye Wenjie ziet hoe haar vader gedood wordt omdat hij zich niet aan wil passen aan het gedachtegoed van Mao Zedong. Hierop wordt Ye Wenjie overgeplaatst naar Red Coast waar ze tijdens de Revolutie verder verblijft. Deze impact heeft haar hele leven gevormd: de keuzes die ze maakt en waar uitendelijk in de toekomst flinke problemen door ontstaan. Daarnaast merk je ook de grote stempel die het op de Chinezen heeft gedrukt in het boek: lang niet iedereen durft zich vrij te uiten en dienstbaar zijn is het credo.

Wetenschap in het verhaal

Fons: Het verhaal is soms meer scifi dan fictie en voor een beta nitwit als ik is dat regelmatig even de tanden op elkaar zetten en wikipedia erbij halen als ik het echt niet meer snap. Dat begint al met de titel, want hoewel die hetzelfde is als de game die in het boek gespeeld wordt, was voor mij niet meteen duidelijk waarom drie hemellichamen zo’n probleem moeten zijn. Wiki hielp mij ook te begrijpen waarom Alpha Centauri gekozen is als thuis voor de Trisolarians. In de game worden natuurkundigen uit de geschiedenis als figuren gebruikt en dat wordt leuk als je wat van deze figuren weet (de ruzie tussen Newton en Leibniz bijvoorbeeld). Het is een van de manieren waarop Liu humor in het boek verstopt. Met bijvoorbeeld de Sophons en de 11 dimensies wordt Liu semi-wetenschappelijk maar het fictie gehalte is met de Trisolarians en hun cultuur overduidelijk.

De toepasselijkheid van de titel op het verhaal

Marvin: Wie iets van astronomie kent, weet natuurlijk dat onze meest nabije buur, Alfa Centauri, eigenlijk bestaat uit drie om elkaar cirkelende sterren, Alfa Centauri A, Alfa Centauri B en Proxima Centauri. Het drielichamenprobleem is voor de buitenaardsen die daar wonen, een reële dreiging, wat de titel heel toepasselijk maakt.

Janneke: en daarnaast is het drielichamenprobleem ook de kern van het spel Three Body dat Wang Miao speelt in het hedendaagse deel van het boek. 

De personages

De belangrijkste personages in het boek zijn Ye Wenjie en Wang Miao. De verhaallijnen van deze twee personages zijn in het boek met elkaar verweven. En hoofdstukken vanuit beide oogpunten wisselen elkaar af. 

Welke hoofdpersoon vonden wij het interessantste?

Marvin: De jonge jaren van Ye Wenjie vond ik het interessantste. Laat dat nu net het enige deel zijn dat met sciencefiction niets te maken heeft. :-) Het personage is hier het beste uitgewerkt, met veel diepgang. Andere personages, of ook Ye zelf later, staan ten dienste van het grotere verhaal en worden als karakter niet diepgaand uitgewerkt.

Janneke: Ik vond Wang Miao erg interessant. Zeker de stukken waarin hij in Three Body gaat en probeert het mysterie te ontrafelen dat over de dood van zijn wetenschapscollega's hangt.

Fons: Meer had ik bijvoorbeeld willen weten over wetenschappers Deng Yi en Wei Cheng, maar Liu doet weinig met karaktertekening, het verhaal is belangrijker.

Thema

Wat vonden wij eigenlijk het belangrijkste thema in het boek?

Marvin: Ik weet niet of je het echt een thema kan noemen, maar ik vond de idee van een intelligente soort die zich op een bijzondere manier had aangepast aan het leven met drie zonnen, enorm boeiend. Toevallig las ik enkele maanden geleden een duologie van Stephen Baxter die zich eveneens afspeelde op een planeet die rond Proxima Centauri, een van de drie sterren die ook hier een rol speelt, cirkelde. (Proxima en Ultima heten die boeken.) Baxter had zijn eigen idee van een soort die zich aan het leven daar had aangepast. Heel anders, maar in beide gevallen vond ik de uitwerking zeer plausibel. Ik kan mij enorm verliezen in boeken die het thema van evolutie van leven uitspitten en waarin bekeken wordt of bepaalde extreme omstandigheden toch kunnen leiden tot een levensvorm die blijft bestaan.

Janneke: Een eenduidig thema voor The Three-body problem vind ik moeilijk om aan te wijzen. Ik denk dat Wetenschap nog het meest centrale thema is. Alles in het boek komt uiteindelijk terecht bij wetenschap in welke vorm dan ook. Niet gek als je bedenkt dat Liu zelf ook vanuit de wetenschap komt.

Fons: Cixin Liu speelt in dit boek met verschillende onderwerpen: de Chinese geschiedenis in de Red Coast hoofdstukken. Game: wetenschap met (onder andere!) het three body probleem. Detective met de vraag waarom wetenschappers zelfmoorden plegen. Het is meer een ideeënroman dan dat het een literair hoogtepunt is. 

Schrijfstijl

Wat vonden we van de schrijfstijl van Cixin Liu en de vertaling van Ken Liu?

Is deze anders dan dat we gewend zijn van westerse sciencefiction?

Marvin: Ik kende Cixin Liu al van een vorig boek en korte verhalen en hetzelfde geldt voor Ken Liu. Ik heb daarom niet zo erg nagedacht over de schrijfstijl. Wel merk je dat Cixin Liu een heel technisch schrijver is, met veel oog voor de wetenschap, en minder voor de menselijke natuur. Hij is ingenieur, en dat is daar niet vreemd aan. Ik ben zelf ook ingenieur, dus heel die wetenschappelijke achtergrond is mijn habitat en spreekt mij enorm aan. Hij doet mij erg denken aan een Aziatische versie van Stephen Baxter.

Janneke: Ik vond het, ondanks het wetenschappelijke gehalte, een verrassend vlot en boeiend weg te lezen boek. Cixin Liu weet een goede balans te vinden tussen technisch en begrijpend schrijven. De vertaling van Ken Liu is een erg geslaagde vertaling geworden. Hoewel ik begreep dat er enkele fragmenten weggelaten zijn in het Engelse boek omdat deze zich lastig lieten vertalen. 

Aziatisch vs Westers

Vonden we dat er een merkbaar verschil is tussen Aziatische en Westerse sciencefiction?

Marvin: Ja, die is er, maar laat Cixin Liu nu net een van die Aziatische schrijvers zijn die heel westers schrijft. Dat kan ook aan de vertaler liggen. Ik vind het bijvoorbeeld opvallend dat de naam van de schrijver op westerse wijze geschreven is, met de voornaam eerst en dan pas de familienaam. In het boek zelf heeft men die aanpassing dan weer niet gedaan (wat ik goed vind), maar de vertaler heeft toch een aantal voetnoten toegevoegd waaruit blijkt dat hij sommige dingen iets toegankelijker gemaakt heeft. Andere (naar het Engels) vertaalde Aziatische sciencefiction die ik al las, vond ik vaak opvallender anders, met dikwijls meer aandacht voor spirituele of culturele elementen. Maar je kan die vraag doortrekken naar westerse sciencefiction vroeger en nu. Neem bijvoorbeeld een originele aflevering van Star Trek uit de jaren ‘60. De blanke William Shatner (Kirk) heeft toen ooit bijna een bom doen barsten door de donkere Nichelle Nichols (Uhura) te kussen. Westerse sciencefiction is aan verandering onderhevig en Aziatische is dat evengoed.

Janneke: Die is er zeker, kijk alleen al naar de thematisering en setting van het boek. De compleet Chinese setting is niet iets waar een westerse schrijver zomaar mee op de proppen komt. In de westerse sciencefiction put men wel inspiratie uit de Aziatische cultuur maar daar blijft het vaak bij. Het is toch prettiger om dicht bij huis te schrijven. 

Willen we meer Aziatische sciencefiction lezen?

Janneke: Ik lees al even Aziatische fantasy en ik ben zeker van plan meer Aziatische sciencefiction te gaan lezen.

Marvin: Dat deed ik al, vooral in de vorm van korte verhalen.

Ons oordeel

En wat vonden we nu eigenlijk van the Three-body problem?

Fons: geeft 4 sterren aan the Three-body Problem. Een quote van Fons: "Toch is het boek slechts een opmaat naar de eigenlijke symphonie die The Dark Forest en Deaths End vormen. Daar wordt aan karakters en aan het verhaal zelf meer diepgang gegeven. De lezer krijgt meer adempauze doordat Liu minder wetenschapskennis bij de lezer vooronderstelt. Dat maakt het vervolg op dit boek nog leuker."

Marvin: geeft 5 sterren aan the Three-body Problem. "Heerlijk, ook al zitten er enkele tekortkomingen in. Soms zijn de personages iets te meegaand, en dan denk ik bijvoorbeeld heel erg aan Wang Miao, die zich toch wel heel vlot voor ieders kar laat spannen. Ook de passages waarin Wang het computerspel speelt, vond ik soms wat langdradig, alhoewel het in het begin wel leuk was om mee te puzzelen en na te denken over wat er precies met “de” zon aan de hand was. Ondanks dat ik bekend was met het drielichamenprobleem, zoals dit in de Nederlandstalige wiskunde heet, en de titel toch een weggever was, had ik niet meteen in de gaten dat dat precies was wat in het spel aan de hand was. Ik vond het wel leuk dat te ontdekken.

Een andere tekortkoming is, dat de schrijver soms iets te veel uitlegt zonder het te tonen. Het show, don’t tell principe dus. Hij gaat geregeld in de fout daar. Maar toch vond ik het helemaal niet moeilijk om over de tekortkomingen heen te lezen omdat het verhaal origineel is en goed in elkaar zat. Voor ons, westerlingen, is die Aziatische insteek ook weer verfrissend. Ik heb het wel gehad met sciencefiction waarin de buitenaardsen in Amerika landen en de Amerikanen met veel wapenvertoon maar weer eens de wereld redden. Sciencefiction waarin Amerika de hoofdrol speelt, werkt alleen nog op mijn zenuwen. Dus laat het maar eens de Chinezen zijn voor de verandering."

Janneke: The Three-Body problem zit zo ingenieus in elkaar dat ik niets anders kan geven dan 5 sterren. Liu weet wetenschap en fictie te combineren in deze knallende opmars naar meer. 

Gemiddeld geven wij The Three-body problem een 4.7.

Zijn we van plan de rest van de trilogie ook te gaan lezen?

Marvin: Ja, ze staan al op leesplanning van voor ik The three-body problem gelezen had. Na het lezen van de verhalenbundel The wandering earth wist ik al dat ik meer van Liu wilde lezen. Bovendien moet ik categorie 14 van de SFF-Club Reading Challenge nog invullen en daar komt een van de vervolgdelen prima voor in aanmerking. :-)

Janneke: Ja! The Three-body problem smaakt naar meer en ik ben dan ook zeer benieuwd hoe het verder gaat. Ook ben ik van plan om de andere werken van Cixin Liu te gaan lezen.

En jullie, zijn jullie ook van plan The Three-body problem te gaan lezen?