Fantasy kent een enorm aantal interessante subgenres. Welke subgenres zijn er, wat houden ze in en welke boeken binnen dat subgenre moet je vooral lezen? In What sub? nemen we jullie maandelijks mee op reis door de wondere wereld van de subgenres van fantasy. Vandaag een van de bekendste subgenres van sciencefiction: Space opera.

De benaming space opera werd voor het eerst gebruikt in 1941 en was bedoeld als een belediging. De term is gebaseerd op de toen opkomende soap opera (wellicht beter bekend als soapserie), omdat dit een vergelijkbaar genre was. Het belangrijkste verschil is uiteraard dat space opera een sciencefictionelement heeft. Space opera bestond dus uit bombastische, romantische verhalen, maar dan met ruimteschepen.

Na verloop van tijd onderging het genre meerdere veranderingen. Martijn Lindeboom en Debbie van der Zande schrijven hierover in hun boek Hoe schrijf je fantasy en sciencefiction:

Oorspronkelijk werd dit subgenre zo genoemd omdat het in het pulptijdperk leek op een soap opera: een serie verhalen met romantische, vaak melodramatische avonturen op andere planeten. De naam is blijven hangen, maar nieuwere space opera is beter geschreven, heeft epische verhaallijnen en heeft meer basis in de (wetenschappelijke) werkelijkheid. Nog altijd is space opera een avontuurlijk subgenre, met ruimtevaart naar andere sterren, galactische rijken en gevechten in de ruimte. Vaak komen er buitenaardse wezens in voor en is de schaal groot, vergelijkbaar met epische fantasy.

Space opera speelt zich af in de ruimte. Het is echter niet voldoende als een verhaal zich op één andere planeet afspeelt. Er moet dus heen en weer gereisd worden tussen verschillende planeten. Een space opera heeft ten minste een zonnestelsel, maar liefst meerdere galactische rijken.

Het genre heet ook niet voor niets opera: het hoort groots en dramatisch te zijn. Dat geldt dus voor de setting (enorme galactische rijken), voor de gevechten (hele rijken voeren gevechten in de ruimte uit) en de personages (die vaak sterke vaardigheden hebben of hele krachtige technologieën). De conflicten die uitgevochten moeten worden zijn logischerwijze dus enorm.

Klassieke space opera

Duin

Duin van Frank Herbert, het eerste deel in een serie van zes delen, is wellicht het meest populaire space opera boek. Het verscheen in 1965 en heeft grote invloed gehad op latere schrijvers.

In Duin wordt de familie Atreides door de keizer gedwongen om hun thuisplaneet te verlaten en een nieuw leven te beginnen op Duin, de woestijnplaneet. Het bijzondere aan Duin is dat dit de enige plek is waar specie gevonden kan worden. Specie is de stof die het mogelijk maakt om tussen sterren te reizen. Op Duin wordt de familie Atreides al snel aangevallen door aartsvijand de Harkonnens, waardoor erfgenaam Paul de woestijn in moet vluchten waar hij samen met de oorspronkelijke bewoners van de planeet de moeilijke taak om de planeet te heroveren moet zien te volbrengen.

Het keizerrijk in Duin bestaat uit verschillende planeten en er vindt interstellaire ruimtevaart plaats. Samen met de strijd tussen de familie Atreides en het keizerrijk maakt dat Duin duidelijk onder het genre space opera valt.

Foundation

De foundation verhalen van Isaac Asimov verschenen oorspronkelijk als korte verhalen in sf-pulptijdschriften. Later, in de jaren 50, werden ze herschreven en gebundeld tot de boeken die we nu kennen als de foundation-serie. In deze serie dreigt het Grote Galactische Imperium uiteen te vallen in oorlogvoerende staten. Mathematische berekeningen hadden dit al voorspeld en dus zijn er, aan de rand van het heelal, twee gemeenschappen (foundations) opgericht. De oprichting van de eerste foundation is algemeen bekend, maar om het oprichten van de tweede foundation hangt veel mysterie en geheimzinnigheid.

Door het enorme Imperium, de machtsstrijd tussen de verschillende foundations en de toevoeging van mysterieuze wezens zoals Het Muildier (een mutant met psychische krachten) en andere wezens met een hogere intelligentie dan mensen, is de Foundation-serie met recht een space opera te noemen.

Cities in flight

Cities in flight bestaat uit vier novels die James Blish tussen 1950 en 1962 publiceerde. Zoals de titel al weggeeft, zijn de steden in beweging. Met behulp van een anti-zwaartekracht systeem kunnen hele steden door de ruimte reizen. We volgen de ontwikkeling van een universum voor zo'n tweeduizend jaar, tot het einde van dit universum.

Doordat Cities in flight over een heel universum gaat, waarbij de steden bovendien door de ruimte vliegen, past dit boek binnen het subgenre space opera. Daarnaast is ook het gebruik van zeer krachtige wapens, zoals de Bethé blaster, een kenmerk van space opera.

Space opera uit de 21e eeuw

Space opera is een genre dat is gebleven, al zijn er wel een aantal punten veranderd. Nieuwere space opera heeft bijvoorbeeld meer een wetenschappelijke basis. Een andere verandering is dat in de klassieke space opera de held eigenlijk altijd een man is, terwijl in de meer hedendaagse space opera die rol ook aan een vrouw kan zijn voorbehouden

De commonwealth saga

Een voorbeeld van moderne space opera is de Commonwealth saga van Peter F. Hamilton, waarvan Pandora's star het eerste deel is.

Op een verre planeet doet astronoom Dudley Bose onderzoek naar twee ingesloten sterren. De conclusie is dat de Dyson Aliens in ontwikkeling veel verder zijn dan de commonwealth. Er wordt een interstellair schip gebouwd om op weg te gaan naar de planeet van de aliens.

Dit verhaal heeft dus alles wat je van een space opera mag verwachten: interstellaire reizen, aliens, een oorlog, en fascinerende machines zoals de wormgat generator.

The long way to a small angry planet

The long way to a small angry planet van Becky Chambers gaat over de reis die het ruimteschip de Wayfarer maakt. Het doel van deze reis is om een tunnel in de ruimte te maken naar afgelegen planeet. In het verhaal staat vooral de bijzondere crew, bestaande uit verschillende mensen en buitenaardse wezens, en de conflicten die zij tijdens de reis meemaken centraal. The long way to a small angry planet doet wat soapy aan en er zit ook voldoende liefde in het verhaal. Hiermee doet het de term space opera dus echt eer aan.

Ninefox Gambit

Ninefox Gambit is het eerste deel van de trilogie Machineries of Empire. Yoon Ha Lee beschrijft een aantal sterrenstelsels in de verre toekomst. De Hexarchate heeft de leiding, hun macht is vooral verkregen door de wiskundige kalender die hen in staat stelt de realiteit te vervormen. Oorlogen worden gevoerd om de religie die hier omheen gebouws id te bewaken. Een van de verdedigers van het rijk is Cheris, maar als zij de opdracht krijgt om een fort her in te nemen en de hulp van de gevaarlijke Jedao inroept, komt ze nog voor verrassingen te staan.

Typisch is dat er een heldin is in plaats van een held, iets wat in klassieke space opera niet zo snel zou voorkomen. Hiermee is het dus echt space opera van de 21e eeuw. Daarnaast heeft het natuurlijk de standaard kenmerken van space opera. Recensent Rob Weber schrijft hierover:

Ninefox Gambit heeft zo’n beetje alles wat je van space opera mag verwachten. In de verre toekomst die Lee beschrijft heeft de mensheid technologie ontwikkeld die Arthur C. Clarke magie zou noemen. Lee is niet genegen om uit te leggen hoe het allemaal werkt. De technische details zijn ondergeschikt aan het plot. Het zal de meeste lezers dan ook enige moeite kosten om de kalender die hij beschijft te doorgronden. Het plot zelf kent een hoog tempo met de nodige actie. Mochten ze er ook een film van maken dan zal de CGI-afdeling een hoop te doen krijgen om de gevechten goed in beeld te brengen.

Subgenre van een subgenre

Het subgenre space opera heeft zelf ook weer een subgenre, namelijk gothic space opera. Het blijft natuurlijk space opera, dus ook hier vindt je ruimteschepen terug en doen de verhaallijnen soms wat soaperig aan. Maar religie, cults en demonische krachten spelen in gothic space opera een grotere rol dan in gewone space opera. Het ruimteschip doet in deze verhalen ook dienst als spookhuis en er ligt meer nadruk op de menselijke relaties: die worden vreemder, vijandig zelfs, zo ver van de normale beschaving. Als het ware worden in gothic space opera de mensen zélf de aliens. Voorbeelden van gothic space opera zijn Nightflyers van George R.R. Martin, Blindsight van Peter Watts en Hyperion van Dan Simmons.

Kenden jullie het subgenre space opera al? Welke boeken binnen dit genre zou jij aanraden?