Met Het torentje van Adelheid is Marja Visscher in het interessante leven van Adelheid Thorbecke-Solger gedoken. Als echtgenote van staatsman Thorbecke leverde zij een belangrijke bijdrage aan zijn succes. Haar interesse in de politiek en de bemoeienis met Thorbeckes regeringszaken was voor een vrouw in de 19e eeuw erg ongebruikelijk. Aan de hand van het door Adelheid opgebouwde en nagelaten archief heeft Visscher haar leven kunnen reconstrueren en haar de eer gegeven die ze verdient.

- door Marieke en Helma -

Iedereen kent Thorbecke, maar Adelheid Solger, de vrouw achter deze belangrijke minister en staatsman, is een stuk minder bekend. De van oorsprong Duitse Adelheid wist het al toen ze slechts vier jaar oud was: zij zou later trouwen met Thorbecke en met hem in Nederland gaan wonen. Thorbecke, die maar liefst negentien jaar ouder was, was bevriend met Adelheids moeder Henriëtte, de weduwe van de door Thorbecke bewonderde filosoof Karl Wilhelm Ferdinand Solger. Dat Thorbecke uiteindelijk voor de charmes van de jonge Adelheid viel, was een bittere pil voor Henriëtte die zelf gevoelens voor hem koesterde.

Helma: Ja, dat moet toch wel een wat vreemde situatie zijn geweest. Ik moet zeggen dat ik wel even mijn wenkbrauwen fronste. Gelukkig viel Thorbecke pas voor Adelheid en zij definitief voor hem toen ze zestien was, want anders had ik daar toch een beetje rare smaak van in mijn mond gekregen. En eerlijk is eerlijk, ondanks dat ze het liefst direct met elkaar hadden willen trouwen, wachtte hij tot ze achttien was en na het huwelijk hielden ze het in het echtelijk bed alleen bij geknuffel. De reden daarvoor was dat hij Adelheid te jong vond om zwanger te worden en hij doodsbang was dat ze zo jong als ze was het kraambed niet zou overleven.

Marieke: Het was duidelijk een hele andere tijd, maar ik vond het ook vreemd dat hij een vrouw koos die hij als kleuter kende terwijl hij al volwassen was. Nu klinkt het helemaal gek, maar de echte liefde was pas ontluikend toen Adelheid ook bijna volwassen was. Het heeft wel iets van een sprookje dat ze zo jong al wist dat ze met hem zou gaan trouwen.

Om als Duitse de Nederlandse taal te leren, nam Adelheid kort na haar huwelijk, de taak op zich om alle brieven die Thorbecke schreef te kopiëren en te bewaren. Daar is ze haar hele leven mee doorgegaan. Thorbecke had zo veel vertrouwen in haar kennis en kunde dat ze later zelfstandig uit zijn naam brieven beantwoordde. Dat was in die tijd, waar vrouwen weinig tot geen rechten hadden, enorm vooruitstrevend.

Uit deze correspondentie komt naar voren dat Thorbecke en Adelheid hun hele leven erg van elkaar hebben gehouden en een gelukkig huwelijk hadden, ondanks kleine strubbelingen die in elk huwelijk voorkomen. Wat ook duidelijk werd is dat ze op gelijke voet stonden. Zoals wij nu heen en weer appen, schreven Thorbecke en Adelheid dagelijks meerdere kattenbelletjes naar elkaar. Voor de roman heeft Visscher getracht om aan de hand van al die brieven geloofwaardige dialogen tussen de echtelieden te schrijven.

Helma: Ondanks dat Visscher zeker haar best heeft gedaan om via de dialogen emotie over te brengen, bleef het voor mij te afstandelijk, te zakelijk. De onnoemelijke liefde wordt wel elke keer benoemd, maar de emotie die zeker tussen de echtelieden moet hebben bestaan voelde ik niet. Maar wellicht ging je als man en vrouw zo met elkaar om in die tijd. Ik vond het grappig dat Adelheid Thorbecke nooit bij zijn voornaam heeft genoemd, maar haar man altijd aansprak met zijn achternaam of kortweg als Thor.

Marieke: Ik moest ook erg wennen aan de wijze van schrijven, iets waar ik bij haar andere boeken veel minder moeite had. Ook ik voelde een afstand doordat het grotendeels werd verteld in de derde persoon en dat alleen de brieven het echt persoonlijk maakte. Pas aan het einde van het boek zat ik echt goed in het verhaal van Adelheid en Thorbecke.
Ja, die naam, ik heb me gedurende het boek een paar keer afgevraagd hoe hij eigenlijk heette en hoewel dat is genoemd, kon ik er niet opkomen. Thorbecke dus, niets meer en niets minder.

Door de invoering van de nieuwe grondwet werd onder andere de ministeriële verantwoordelijkheid ingevoerd, en werd de macht van koning Willem III teruggebracht naar, zoals hij het zelf noemde: lintjesknipper. Dat heeft hij Thorbecke altijd kwalijk genomen en hij deed zijn uiterste best om Thorbecke zoveel mogelijk dwars te zitten. Ook daar bood Adelheid de helpende hand. Zij was goed bevriend met koningin Sophie, de eerste vrouw van Willem III en had hierdoor, in tegenstelling tot Thorbecke toegang tot het koninklijk huis en kon daar haar oor te luisteren leggen en Thorbecke informeren over wat zij gehoord had.

Helma: Die koning Willem III komt er niet zo goed af in het boek. Hij mishandelde zijn vrouw, was een enorme schuinsmarcheerder en gedroeg zich bijna als een verwende kleuter. Grappig dat dat allemaal blijkt uit de bewaarde correspondentie. Wat ik ook leuk vond om te lezen is dat Thorbecke de eerste was die, op aanraden van Adelheid, het torentje tot zijn werkkamer maakte. Nog dezelfde dag dat hun oog op het torentje was gevallen, liet Thorbecke het zonder pardon ontruimen en trok er de volgende dag direct in.

Marieke: Ik vond het een mooi onderdeel van het verhaal dat Adelheid haar contacten had met koningin Sophie en de vrouwen van de kabinetsleden en zo meer informatie wist te vergaren dan haar man en zo ook dingen kon sturen. En dat torentje ja, die Adelheid kon de boel goed regelen en organiseren (en manipuleren dat ook, maar wel op een positieve manier).

Al lezende wordt het je duidelijk dat Thorbecke geen makkelijke man was om mee te leven. Hij was rechtlijnig in zijn doen en laten. Adelheid had daar haar weg in gevonden en wist hem vaak diplomatiek op andere gedachten te brengen. Ze wist wanneer ze hem beter even niet kon tegenspreken en het moment af te wachten tot hij wel bevattelijk was voor haar mening.

Helma: Ik vond dat Thorbecke wat autistische trekjes vertoonde. Ik denk dat hij het zonder Adelheid lang zo ver niet geschopt zou hebben. Onderschat dus nooit de sterke vrouw achter de man. Adelheid diende hem regelmatig van repliek, zeker als het haar persoonlijk aanging. Een mooi voorbeeld is dat ze zich in het begin van hun huwelijk niet liet duwen in de rol van kindvrouwtje. Ze maakte hem al snel duidelijk dat ze niet als een kind door hem behandeld wenste te worden. Ze was een zelfstandige volwassen vrouw en zo moest hij ook met haar omgaan.

Marieke: Ik had het erg met haar te doen toen ze de berichten kreeg over haar oudste zoons. De wijze waarop Thorbecke heeft gehandeld waren echt te erg. Maar dat is iets dat ook past bij die tijd, maar liet wel goed zien wat voor soort man Thorbecke was. Hij verantwoordde zijn handelen voor zichzelf als bescherming voor haar en dat zal hij ook geloofd hebben, maar een andere keuze en opstelling was meer op zijn plaats geweest. Maar ja, andere tijden... Het is wel bijzonder dat de liefde tussen hen stand heeft gehouden tot het einde.

Het boek beslaat een groot stuk Nederlandse geschiedenis die bewaard is gebleven mede door de brieven die Adelheid kopieerde en bewaarde en die ook in te zien zijn voor wie daar interesse heeft.

Marieke: Ik vond het een interessant stuk geschiedenis. Het zal waarschijnlijk wel genoemd zijn in de geschiedenislessen op school. maar ik wist er eigenlijk niets van. Ik kende Thorbecke voornamelijk vanwege het gebruik van zijn naam in straten. Daarom vond ik het zeer interessant om op deze wijze meer te leren over Nederland en haar politiek. 
Die brieven vind ik ook heel bijzonder. Ik zou best eens willen kijken hoe die eruitzien.

Helma: Tot mijn schande moet ik ook bekennen dat dit stukje geschiedenis niet is blijven hangen. En van Adelheid had ik al helemaal nooit gehoord. Ik denk ook dat zij in de geschiedenisboeken niet voorgekomen is. Ik vind het ook bijzonder dat alle privé berichtjes die ze elkaar stuurden in het archief terecht gekomen zijn, want die waren natuurlijk erg persoonlijk met een aanhef als 'zoet madonnaatje'. Het geeft een beeld van de mens achter de statige politicus.

Conclusie

Het torentje van Adelheid is een bijzondere historische roman omdat het is gebaseerd op ware verhalen en gebeurtenissen die zijn opgetekend en bewaard in brieven. Marja Visscher heeft duidelijk veel onderzoek gedaan naar Thorbecke en vooral naar Adelheid, met recht een power vrouw die de sterke kracht was achter zijn politieke successen. Een leerzame roman, in een wat zakelijke schrijfstijl, met als rode lijn de liefde tussen deze twee bijzondere mensen. We waren unaniem in ons oordeel: 3,5***

De volledige recensie van Marieke is hier te lezen en die van Helma hier.

Heb jij al eens een boek van Marja Visscher gelezen?