Het nieuwste boek van Inge van der Krabben, Van het hart, is als je het goed beschouwd geen feelgood roman. Het thema is rouwverwerking, maar de personages in het boek hebben allemaal iemand verloren van wie ze zielsveel hebben gehouden. Met dit liefdesaspect in het achterhoofd vonden wij de titel prima binnen onze spot passen. Want gaat rouwen ook niet over terugdenken aan al die mooie liefdevolle momenten die je samen beleefd hebt? Ondanks het grote verdriet kan je daar dan toch met een glimlach en een goed gevoel op terugkijken.

- door Lizzie, Renate, Antoinette, Diana en Helma -

Inge van der Krabben (1972) heeft inmiddels drie romans op haar naam staan. Haar debuut Tot waar we kijken kunnen kwam in 2016 op de shortlist van de Hebban Debuutprijs 2016. Hoewel ze uiteindelijk niet met prijs naar huis ging (die ging naar Lize Spit met Het smelt), zorgde het er wel voor dat ze zichzelf als beginnend auteur aardig in de kijker zette. Behalve dat ze romans schrijft, heeft ze ook tal van korte verhalen geschreven die allemaal terug te lezen zijn op haar eigen website. Verder blogt ze over haar schrijversbestaan in haar blog ‘Krabbels’, coacht ze beginnende en gevorderde schrijvers en geeft ze met veel plezier les in creatief schrijven.

Over Van het hart

Op aandringen van haar zoon gaat de vijfenzeventigjarige Mies Goedhart met tegenzin bij een rouwgroep. Al twee jaar probeert ze weer greep te krijgen op haar leven na de plotselinge dood van haar man JP.
Te midden van een groepje wildvreemden – Hugo de huiler, het meisje Kat met haar pandaogen, stille Kees, zijn echtgenote Ina en de flirtende weduwe Constance, aan wie Mies zich kapot ergert – vindt ze tot haar verbazing herkenning en troost, nieuwe vriendschap en zelfs meer. Is er leven na de dood? Het antwoord is ja!

Wat vonden we ervan?

Thema's

Het hoofdthema is rouwverwerking. Binnen dit thema spelen vriendschap, schuldgevoel, boosheid en groepsvorming een belangrijke rol. Ze maken allemaal onderdeel uit van het verwerkingsproces. Vinden jullie dat Inge van der Krabben dit proces goed beschreven heeft?

Helma: Voor mij wel. Rouw is het verdriet een plaats in je hart te geven, te accepteren dat iemand er niet meer is en je daar niets meer aan kunt veranderen. Schuld in welke vorm dan ook werkt belemmerend in het helingsproces. Ik vond bijvoorbeeld het schuldgevoel dat vooral Mies maar ook Kat ervaart opvallend. Ze voelen zich allebei schuldig aan de dood van hun dierbaren, hoewel dit nergens op gegrond is. Het belemmert hen in hun rouwproces. Ook Willem, de zoon van Mies, heeft daar mee te maken. Hij vindt dan wel dat zijn moeder weer opnieuw moet leren leven, maar ontkent tegelijkertijd zijn eigen rouw en vlucht in de drank. Ik vond het ook mooi om te lezen hoe groepsvorming werkt en een groep met totaal verschillende mensen een hechte vriendschap ontwikkelen.

Renate: Jazeker wel, het was heel mooi en duidelijk maar vooral heel passend in het verhaal. Eigenlijk kwamen alle facetten van de rouw wel voorbij, maar ook dat ieder zijn eigen rouw beleeft, het op een eigen manier beleeft. Dat vond ik vooral mooi aan dit boek dat het stil staat bij het feit dat het voor iedereen anders is. Ik vond het mooi dat ze voor deze opzet heeft gekozen: een rouwverwerking groep waar iedereen samen maar toch op zijn eigen manier zijn of haar verlies verwerkt. Ik vond het ook wel leerzaam.

Lizzie: Voor mij heeft ze het mooi en duidelijk beschreven. Alle factoren waarmee je kan te maken hebben bij een rouwproces kwamen aan bod. Wat ook heel mooi was om te lezen was het feit dat iedereen op een andere manier omgaat met rouwen en dat is ook zo. Het boek kwam eigenlijk een beetje op een "gepast moment". Twee jaar geleden dag op dag ben ik een goede collega/vriend verloren en er kwamen veel dingen in het boek voorbij die herkenbaar waren. Vooral ook de vriendengroep die zich vormde bij de rouwende was mooi om te lezen en te ervaren tijdens het lezen, het is dan inderdaad dat je gelijkgestemden zoekt om het verdriet/verlies mee te delen. 

Antoinette: Voor mij zeker wel. Rouwverwerking is een persoonlijk iets waarop iedereen anders reageert. Dit laat Van der Krabben goed in dit boek naar voren komen. Ik vond vooral de verschillen, maar ook de overeenkomsten tussen Kat en Mies enorm pakkend. Het laat zien dat rouw niet gebonden is aan leeftijd of mate van verdriet. Ik ben zelf niet bekend met een rouwverwerkingsgroep, maar ik kreeg het gevoel dat van der Krabben hier een reëel beeld schept in dit boek.

Diana: Ja. Het voelde bij vlagen beklemmend. Iedereen gaat anders om met rouw en dat laat Van der Krabben in dit boek zijn. De manier van rouwverwerking past ook bij de personages. Vooral het schuldgevoel raakte me. Ik kon me daar zo goed in verplaatsen. Een dierbare verliezen en 'de schuld' vooral bij jezelf zoeken. Dat zette me ook aan het denken. Als lezer zie je de dingen anders; je hebt meer inzicht. In het echte leven ervaar je het ook zoals de personages. De herkenning maakt dat ik vind dat het thema goed uitgewerkt is.

Personages

Er zijn meerdere belangrijke personages. Hoewel het verhaal uit het perspectief van Mies Goedhart wordt geschreven, zijn voor het rouwproces dat zij doormaakt de deelnemers aan de rouwverwerkingsgroep minstens zo belangrijk. Ook haar zoon en kleinzoon vormen een belangrijk onderdeel van het verhaal.

Welke personage sprak jullie het meeste aan?

Helma: Toch wel Mies. Ze is als personage levensecht beschreven. Niets menselijk is haar vreemd: ze is af en toe echt vervelend en jaloers, maar ook fragiel en kwetsbaar in haar verdriet. Ik vond het wel vermakelijk hoe ze bij de kennismaking met de rouwgroep iedereen direct een etiketje opplakte. Hugo de huiler, Vleermuis Constance, Panda Kat en Stille Kees. Die kwalificaties verdwijnen als ze de groep beter leert kennen en ze erachter komt dat praten over je verlies daadwerkelijk helpt en helend werkt. Alleen met Constance blijft ze moeite houden, maar dat heeft vooral een andere oorzaak. 

Renate: Kat. Ik denk vooral omdat ze ook zo jong was, maar ik leefde echt met haar mee. Hoe moeilijk moet het zijn als je al zo jong met een schuldgevoel loopt. Ze heeft wel een grote muur om zich heen gebouwd maar probeert het wel. De klik die ze met Mies heeft vind ik erg leuk, vriendschap heeft geen leeftijd. Dat waren de personages die mij het meeste aanspraken, en net als Helma vond ik de etiketjes die Mies op de anderen plakte grappig.

Lizzie: Mij sprak net als Renate Kat vooral aan door dat ze zo jong was en haar manier van doen... Hoe zij de schuld op zich wilde nemen, en het begrip ervoor. Maar ook Constance vond ik een bijzonder personage omdat ze heel hevig was en in de belangstelling wou staan, maar aan de andere kant was ze ook heel behulpzaam en wou ze maar een beetje vriendschap. Wat mooi weergegeven werd. 

Antoinette: Ik vond Kat een bijzonder personage, maar mijn voorkeur gaat dan toch uit naar de kleinzoon van Mies, Joep Hij is voor haar een belangrijke steun in deze moeilijke tijd en ze hebben samen een bijzondere en hechte band. Hij brengt haar vreugde en zingeving in haar (nieuwe) leven. De groep is voor haar vooral in de rouw een steun, maar hij laat haar weer genieten van de kleine dingen in het leven.

Diana: Moeilijke vraag. Ik kan me altijd gemakkelijk verplaatsen in personages, mits het goed geschreven is natuurlijk. Dat had ik bij dit verhaal ook. Ik neig het meest naar Kat, omdat ik mezelf heel erg in haar herkende. Ik denk dat ik er hetzelfde mee om zou gaan. Verder vond ik de menselijke kant van Mies heel mooi beschreven. Met Constance had ik in eerste instantie het minst, maar naarmate het verhaal vorderde ging ik haar steeds beter begrijpen en daardoor steeg ook de empathie voor haar.

Flashbacks 

Mies blikt regelmatig terug op haar jeugd en haar huwelijk met JP. Vonden jullie deze passages noodzakelijk voor het verhaal?

Helma: Jazeker, hierdoor leer je Mies beter kennen en begrijp je beter waarom haar rouwproces zo moeilijk verloopt en ze zoveel schuldgevoelens ervaart. In haar jeugd heeft ze vooral voor haar moeder gezorgd en die verzorgende rol heeft ze voortgezet in haar huwelijk. Ze heeft altijd zichzelf weggecijferd voor degenen van wie ze hield, zonder ooit zichzelf voorop te zetten en aandacht te vragen voor wat zij belangrijk vond. Ondanks dat ze door de dood van haar man, hoe verdrietig ook, nu wel de mogelijkheid heeft om te doen wat ze zelf wil, pakt ze die kans niet. Zou haar schuldgevoel misschien ook een beetje veroorzaakt worden omdat ze nu eindelijk zichzelf kan zijn? Ze heeft de rouwgroep nodig om zich dat te realiseren en zich niet schuldig te voelen dat zij verder gaat met haar leven en haar eigen vrienden kiest zonder oogmerk van sociaal aanzien.

Renate: Dit past erg bij het verhaal, want je krijgt zo veel meer mee over Mies, de band met haar man, maar ook waarom ze het zo moeilijk heeft tijdens het rouwen. Ook is het belangrijk om te lezen over de band met haar zoon Willem. Je gaat hem ook beter begrijpen. Het had absoluut een meerwaarde. Het geeft Mies een extra stem.

Lizzie: Dit hoorde er 100% bij voor mij, het is een stuk van het verwerkingsproces om herineringen op te halen en nieuwe te maken. Je begrijpt haar hierdoor ook beter, waarom ze het moeilijk heeft met het verlies, waarom de band met haar zoon gespannen is geworden en hoe ze er tegenover staat, maar je ontdekt hierdoor ook de groei die Mies meemaakt en hoe ze zich openstelt voor nieuwe vriendschappen. 

Antoinette: Juist. Hierdoor zien we de Mies na het overlijden van haar man, en de Mies voor het overlijden van haar man. Het verleden maakt Mies toch tot de persoon die zij nu is. JP had best wel aanzien en was vrij bepalend, maar dit was niet alleen een positieve factor in het huwelijk. Mies voelt zich schuldig dat ze nu toch kan genieten van haar eigen leven nu haar man overleden is. Het terugblikken na het verleden zorgde er bij mij voor dat ik respect kreeg voor Mies en haar keuzes die ze nu maakt in haar leven. Dit komt bijvoorbeeld nu ook terug in de relatie die ze nu heeft met haar zoon.

Diana: Ik kom zelden een boek tegen met flashbacks waar ze niet van nut zijn, gelukkig maar trouwens. Ik vond het fijn om door de flashbacks Mies beter te leren kennen. Door de flashbacks kon ik haar keuzes beter begrijpen. Ik denk dat ik dat zonder de flashbacks wat moeilijker kon plaatsen.

Onze waardering

Helma: Ik vond het een erg mooi boek waarin ik het iedereen gunde om het verdriet een plaats te geven om weer verder te kunnen met hun leven. Je zult iemand van wie je zoveel houdt nooit vergeten, en wat dat betreft spreek ik uit ervaring, maar de rouwverwerking zorgt ervoor dat je aan hem of haar kunt terugdenken zonder de pijn, maar vol liefde. Ik vind dat Inge van der Krabben dat gegeven goed heeft uitgewerkt. Van mij krijgt Van het hart daarom 4***.

Renate: Ik ging met het verkeerde idee het boek in, weet ook niet waarom dat was, de achterflap was op zich vrij duidelijk. Maar het boek heeft mij wel erg geraakt. Ik vond het mooi hoe er met liefde over de overledene werd gepraat, maar ook hoeveel kracht en hoop je uit dit boek kan halen. Je kan merken dat Inge van der Krabben dit met heel veel respect voor het onderwerp heeft gedaan. Ze weet duidelijk waar ze over schrijft. Ze heeft met een best heftig onderwerp wel een mooi, liefdevol boek vol vriendschap geschreven, een boek wat voor rouwenden ook wat hoop kan geven om met het verlies om te gaan en dat ze niet alleen staan. Erg mooi gedaan van Inge van der Krabben. 4****

Lizzie: Ik had een beetje schrik voor ik eraan begon: oei een boek over een rouwgroep hoe zal dit weergegeven worden? Maar het is een mooi boek, waar alle aspecten aanbod komen, waaruit je kan zien dat je door moet met het leven na een verlies dat je niet kan blijven stilstaan en hoe andere vreemden je daarbij kunnen helpen en hoe je dan met die vreemden een hechte vriendschap kan vormen. Voor mij een geslaagd boek dat goed uitgewerkt is, met heel wat ontroerende elementen. Ik geef het boek 4****

Antoinette: Ik begon het boek met enige twijfel. Ik keek enorm uit naar dit boek, maar toen ik begon met lezen was ik toch niet gelijk enthousiast. Maar naarmate het verhaal vorderde kreeg ik steeds meer met het verhaal. Knap om te zien hoe Van der Krabben dit thema tot een verhaal verweeft, gezien vanuit verschillende personages. Het kan een grote steun zijn voor mensen die zelf met een verlies te maken hebben gehad. Van het hart is een boek dat laat zien dat rouw er op verschillende manieren is en tot uiting komt. Daarnaast is het ook een persoonlijke ervaring. Het verdriet zal langzaam slijten, maar de liefde voor de persoon zal altijd in je hart blijven bestaan. 4****

Diana: Ik vond het een heftig boek. Persoonlijk. Omdat het mij raakte op persoonlijk vlak. Ik herkende me in een aantal personages en heb tot nog toe weinig mensen verloren, maar zo'n verhaal doet realiseren dat het leven eindig is. Iets waar ik niet graag over nadenk als ik eerlijk ben. Het verhaal is eerlijk en oprecht en ik geloof erin dat dit een steun kan zijn voor mensen die net een dierbare hebben verloren, maar ook voor mensen bij wie dit nog een beetje een ver-van-mijn-bed-show is. Voor mij de boodschap belangrijk: spreek positief over de mensen die ons verlaten hebben. 4****

We zijn unaniem in ons oordeel. Inge van der Krabben heeft een prachtige roman geschreven waarin het, naast rouwverwerking, vooral gaat over vriendschap en voor elkaar klaar staan in moeilijke tijden. De belangrijkste boodschap die Inge van der Krabben ons mee wil geven is misschien wel dat jouw leven niet stopt bij de dood van een dierbare en dat je van het leven mag genieten ook al zal dat de ene dag beter dan de andere gaan.

Hebben jullie Van het hart al gelezen? Zijn jullie het met onze mening eens?