Zoals jullie hebben kunnen lezen in de groepsreview waren we erg onder de indruk van De sterren boven Bagdad van de Australische auteur Gina Wilkinson. Een beklemmende en indrukwekkende roman over drie totaal verschillende vrouwen in een land dat door Saddam Hoessein en zijn mukhabarat (de geheime politie) wordt onderdrukt en waarin ze hun leven geen dag veilig zijn. Tijd om ook de schrijfster achter het boek te leren kennen en hoe kan dat beter dan in een interview?

- door Helma -

Gina over Gina

Dit ben ik in vijf woorden: Roodharige avonturier, katten liefhebber, tuinierster

Dit zou ik wensen als ik drie wensen mocht laten uitkomen: beëindiging van conflicten en honger wereldwijd, stopzetten van klimaatverandering en beschermen van onze planeet.

Mijn favoriete auteur: Ann Patchett. Ik las onlangs Het Hollandse huis en wist meteen weer waarom ze een van mijn favoriete auteurs is. Al na een paar hoofdstukken zat mijn hart in mijn keel dankzij een geweldige plotwending. En net als de beste plotwendingen, was het uiteindelijk volkomen logisch. Patchett creëert zulke geweldige, overtuigende personages, dat ik hun gezelschap miste toen ik het boek uit had.”

De vraag die ik graag zou beantwoorden maar me nooit is gesteld is: Vertel eens over je huisdier!
Ik heb een haarloze sfinx kat genaamd Obiwan! Hij is veel knapper dan je zou verwachten, vooral omdat hij grijs is en niet vleeskleurig. Hij heeft een enorme uitstraling, voelt aan als fluweel en is het perfecte huisdier voor mensen met kattenallergieën. Je kunt hem bekijken via mijn Instagram account.

Je hebt een aantal jaren in Irak gewoond, waardoor je je eigen leven als inspiratiebron hebt kunnen gebruiken. Was dat je enige motivatie om deze roman te schrijven?

“In 2002 verhuisde ik naar Bagdad, nadat mijn man daar namens UNICEF ging werken. Dat was ongeveer een jaar voor het begin van de Irakoorlog en het land nog werd geregeerd door de dictator Saddam Hoessein. Ik raakte al snel bevriend met een Irakese vrouw die, zo merkte ik later, een informant van de geheime politie was en verslag uitgebracht over alles wat ik deed. Ik kan het haar absoluut niet kwalijk nemen dat ze mij bespioneerde, want als de geheime politie in Irak iets wilde, was 'nee' zeggen geen optie. Door de jaren heen ben ik me altijd blijven afvragen of onze vriendschap puur onecht was, of dat er toch ook sprake was van oprechte vriendschap. Toen ik begon met het schrijven van deze roman, probeerde ik me voor te stellen hoe het geweest moet zijn voor iemand zoals zij. Te beginnen vanaf het moment dat de geheime politie aanklopt bij het huis van een Irakese secretaresse die op een buitenlandse ambassade werkt en haar opdraagt om de vrouw van haar baas te bespioneren. Het verhaal dat zich daarna ontwikkelt is fictie, maar veel details en achtergrond komen voort uit mijn echte ervaringen.”

Ally, een van de drie vrouwen, lijkt qua achtergrond een beetje op jou. Je bent ook journalist geweest, volgde je man naar Irak en wordt verraden door iemand waarvan je dacht dat het je vriendin was. Een voor de hand liggende vraag is of je zelf model hebt gestaan voor het personage van Ally.

“We hebben enkele overeenkomsten, maar ook enkele verschillen. Net als Ally was ik journaliste. Destijds werden buitenlandse journalisten verbannen uit Bagdad. Ik werd in Irak toegelaten met een visum voor een ‘afhankelijke echtgenote’ - een vreselijk label - en dat is hetzelfde visum dat Ally gebruikt. Maar ik onderzocht geen gevoelige zaken, wat Ally wel deed. Voordat het regime van Saddam Hoessein viel, was ik erg voorzichtig om te voorkomen dat ik iemand in moeilijkheden zou brengen. Ik wist dat ik in de gaten werd gehouden, alleen wist ik niet dat het door een van mijn beste vrienden werd gedaan!”

Ally is in het begin vrij naïef als ze denkt dat ze zich als diplomatenvrouw veilig tussen de lokale bevolking kan mengen. Wat ik persoonlijk niet begrijp, is dat niemand haar heeft geïnformeerd over de praktijken van de mukhabarat. Hoe heb je dit zelf ervaren? Was je je bewust van de grote angst die onder de bevolking leefde en het wantrouwen van alles en iedereen?

"Ally wordt voordat ze in Bagdad aankomt gewaarschuwd dat haar huis en telefoon afgeluisterd zullen worden en dat, als ze iets privé wil bespreken met haar man, ze buiten een wandeling moet maken, weg van verborgen microfoons. En ze wandelt wat af! Ze probeert te verhullen dat ze journalist is en dat haar moeder een Amerikaanse was. Naarmate ze zich steeds meer realiseert wat de gevolgen van haar daden zijn, niet alleen voor haarzelf maar ook voor de Irakezen om haar heen, wordt ze voorzichtiger. Het was mijn bewuste keuze om haar personage aan het begin van het verhaal een beetje naïef te maken. Ik het geprobeerd de houding van de Amerikaanse regering vóór de invasie van Irak (maar ook van andere landen zoals bijvoorbeeld Vietnam) duidelijk te maken. Washington leek te geloven dat het een snelle, gemakkelijke oorlog zou worden, en dat ze op straat zouden worden verwelkomd met rozen. Dat was natuurlijk niet wat er gebeurde en ze waren niet voorbereid op de chaos die losbarstte.

Voordat ik naar Irak vertrok, had ik me ingelezen over hoe het regime angst en toezicht gebruikte om de bevolking te onderdrukken. Ik heb het ook in mijn eigen contacten ervaren. Een van mijn goede vrienden vertelde me bijvoorbeeld fluisterend dat ze me wel bij haar thuis wilde uitnodigen voor het diner, maar dat ze bang was dat haar buren haar zouden aangeven als ontrouw omdat ze met westerlingen omging. Hoewel Saddams standbeeld op elke hoek stond en elk tweede gebouw naar hem vernoemd was, maakte het hardop uitspreken van zijn naam de lokale bevolking zichtbaar nerveus, omdat ze doodsbang waren dat het de aandacht van een informant zou trekken of een verborgen microfoon zou activeren. Je voelde Saddams aanwezigheid op veel manieren.”

De roman wisselt tussen het perspectief van Huda, Rania en Ally. Voor Ally kon je jezelf als referentie gebruiken, maar hoe heb je je in de personages van Huda en Rania verdiept om hun perspectief op geloofwaardige wijze te beschrijven?

“Toen ik in Bagdad aankwam, was ik aangenaam verrast door de geweldige kunstscène. Ik heb veel tijd doorgebracht in galerieën en ik heb veel vrienden binnen die artistieke gemeenschap opgedaan. Dit heb ik gebruikt als inspiratiebron voor het personage van Rania, een kunstenaar en galeriehouder. Voor de uitdagingen waarmee Huda, de informant, te maken kreeg, heb ik geput uit de ervaringen van mijn Irakese vrienden. Een vriend hield bijvoorbeeld een horloge met het gezicht van Saddam gezicht erop in het dashboardkastje van zijn auto. Zodra hij een controlepost voor zich zag, deed hij die snel om zijn pols, zodat hij een aanhanger van het regime leek te zijn. Een ander bewaarde een foto van Saddam bij haar voordeur. Deze voorbeelden heb ik ook in mijn roman verwerkt. Ik ben veel dank verschuldigd aan een paar goede Irakese vrienden, die het manuscript met name op dit soort dingen hebben gecontroleerd om zeker te weten dat het klopte. Daarnaast heb ik veel onderzoek gedaan, boeken gelezen en rapporten bestudeerd over Irak en andere samenlevingen waar de geheime politie informantennetwerken gebruikte, zoals de Stasi in Oost-Duitsland en de geheime dienst in het Libië van Ghaddafi.”

Het is vooral een verhaal waarin de vrouwen er alles aan doen om hun dierbaren te beschermen. De grote vraag in het hele boek blijft of ze elkaar echt kunnen vertrouwen of niet. Zoals je al eerder vertelde ben je zelf verraden door iemand waarvan je dacht dat het een vriend was. Ik kan me voorstellen dat een dergelijke ervaring je achterdochtig kan maken. Is het een echte vriend of heeft hij of zij een achterliggende reden? Heeft dit verraad je kijk op de mensheid in het algemeen beïnvloed?

“In deze roman wilde ik de verschillende manieren onderzoeken waarop mensen reageren op extreme druk, vooral wanneer ze in een situatie terechtkomen die in strijd is met hun eigen ethiek of moraal. Geven ze toe? Weigeren ze? Proberen ze een compromis te sluiten? Waar trekken ze de grens? Als je naar het personage van Huda kijkt, liegt, steelt en chanteert ze haar beste vrienden. Ik denk dat de lezers van het boek haar dat niet echt kwalijk nemen, omdat ze in dezelfde omstandigheden hetzelfde zouden hebben gedaan.

Ik neem het mijn vriendin niet kwalijk dat ze een informant was. Zoals gezegd, als de geheime politie in Irak iets van je wilde, was 'nee' zeggen erg moeilijk en erg gevaarlijk. Maar in ons geval heeft dit gebrek aan waarheid uiteindelijk onze relatie onder druk gezet. Dit weerhield me er niet van om nieuwe vrienden te maken. In feite worden de diepste en sterkste banden vaak gelegd in tijden van gevaar, moeilijkheden en liefdesverdriet. Bijna twintig jaar later heb ik nog steeds contact met veel van mijn Irakese vrienden. Ze hebben veel geleden, en toch zijn ze nooit bitter of cynisch geworden. Ik vind hun veerkracht buitengewoon inspirerend en ik hoop dat dit terugkomt in mijn boek.”

Huda bevindt zich in een onmogelijke positie waarin ze door zowel het regime als het verzet wordt misbruikt. Misschien is de rol van het verzet nog verachtelijker omdat ze haar zonder scrupules bedriegen en net zo hard proberen haar zoon van haar af te nemen. Wilde je hiermee duidelijk maken dat het leven van de burgerbevolking geen waarde heeft voor zowel het regime als het verzet en dat het eigenlijk alleen om macht gaat? Of had je er een andere bedoeling mee?

“Ik denk eigenlijk niet dat in mijn roman het verzet erger was dan het regime van Saddam, maar ze waren zeker bereid om Huda te manipuleren en te misleiden om er zoveel mogelijk voordeel uit te slepen. Als journalist heb ik militaire leiders en rebellencommandanten geïnterviewd. Hun eerste prioriteit is altijd het winnen van hun strijd en het lot van de burgers is daarin een secundaire overweging. Dit geldt ook in het echte leven en niet alleen in fictie.”

In je nawoord verwijs je naar het debat over #OwnVoices. Je onderschrijft de behoefte aan meer diversiteit in boeken, geschreven door auteurs met verschillende achtergronden en situaties die de diepe, veelkleurige rijkdom van onze wereld weerspiegelen. Je bent het echter niet eens met de rigide bewering dat auteurs gedwongen worden om te beperken tot het creëren van personages met een vergelijkbare achtergrond of genetische code. Waarom is dat zo belangrijk voor jou?

“De uitgeverswereld heeft auteurs van buiten de blanke, westerse stroming veel te lang gemarginaliseerd. Ik weet zeker dat lezers meer diverse boeken, geschreven door meer diverse auteurs, zullen omarmen. Maar om ervoor te zorgen dat dit gebeurt, moeten uitgevers en boekhandels deze boeken wel in de schappen en in hun etalages zetten. Tegelijkertijd geloof ik niet in het stellen van rigide regels over wie het recht heeft om welke verhalen te vertellen, of dat een auteur zich moet beperken tot het creëren van personages met een vergelijkbare achtergrond of genetische code. De zeer getalenteerde auteur Zadie Smith schreef een essay over hoe ze had geschreven vanuit het standpunt van 'volwassene en kind, man en vrouw, zwart, bruin en blank, homo en hetero, liberaal en conservatief, religieus en goddeloos, en zelfs levend en dood’. Ik ben het met haar eens dat auteurs en hun karakters geen overeenkomende ‘autobiografische coördinaten’ nodig zouden moeten hebben.

Ik ben opgegroeid in een klein stadje in West-Australië, maar ik heb het grootste deel van mijn volwassen leven in het buitenland doorgebracht. Een ding waar ik achter ben gekomen, en waarvan ik hoop dat de lezers het uit mijn roman halen, is dat we ondanks verschillende achtergronden zoveel gemeen hebben. Ik denk dat veel vrouwen aspecten van hun eigen leven weerspiegeld zien in de Iraakse karakters in mijn boek. Ze moeten, net als ieder ander, jongleren met de tijd tussen werk en privé, voelen zich te dik en moeten boze leraren te woord staan als hun tieners spijbelen. Ik denk dat fictie een fantastische manier is om te laten zien dat hoewel we misschien op een andere manier bidden of ons brood anders bakken, we in wezen dezelfde dingen willen, hetzelfde lachen en dezelfde pijn voelen. Ik denk dat als dat goed wordt gedaan, boeken ons kunnen verenigen en in deze tijd is dat belangrijker dan ooit.