Ik ben dol op reeksen, zoals de Perpetua-reeks, de Gouden Reeks, de Russische Bibliotheek, et cetera. Minder heb ik met Oorlogsdomein en Privé-domein, maar daar zijn andere liefhebbers voor. De meer dan 200 titels die sinds tien jaar een Schwob-sticker krijgen, komen dan wel niet van dezelfde uitgeverij, maar vormen samen toch ook een heel intrigerende en lezenswaardige reeks. Mijn reeksliefde is groot en ik ben dol op bij elkaar passend uitvoeringen (wat Schwob niet heeft overigens), maar ik begin er toch wat kritisch naar te kijken.

Nu ik een beetje ruzie heb lopen maken met de Stichting Literatuurclubs Drenthe, die hun 1600 deelnemers komend seizoen alleen boeken van mannelijke auteurs voorschotelen, bekijk ik alles met argusogen. Geen van bovenstaande reeksen doet het heel goed in de m/v-verdeling (en de meesten eigenlijk heel, heel slecht, als in 90/10- of 80/20-verdeling*), behalve Schwob. Schwob vindt wél de vergeten klassiekers van vrouwelijke auteurs. Ze hebben niet elk jaar een keurig fifty-fifty, maar over de jaren heen is het heel aardig tot vrijwel volledig in balans. Waarom kunnen zij dat wel?

De longlist en shortlist van de Libris Literatuur Prijs is al tijden heel aardig verdeeld over m/v, maar de winnaar is in 30 jaar slechts vier keer een vrouwelijke auteur geweest (ik reken Mariken Heitman even onder de x, zeker naar aanleiding van diens artikel in de Volkskrant). Hoe werkt dat dan? De vakjury's zijn vrij divers meestal, daar letten ze goed op. Corina Koolen onderzocht dit fenomeen in haar promotieonderzoek, waar Dit is geen vrouwenboek uit voortkwam. Heel interessant, oogopenend en fascinerend. De Lezeres des Vaderlands (helaas niet meer actief) deed het in 2016 door te tellen. Ze telde en telde en telde m/v in de in krantenbijlagen besproken boeken én recensenten aan het woord. Het was niet best. Helaas is haar werk niet voortgezet, voor zover ik weet.

Jane Austen las mannen, maar ook zeker vrouwen!

Vorige maand verscheen Jane Austen's Bookshelf, een boek van zeldzameboekenhandelaar Rebecca Romney. Ze struikelde tijdens haar werk over een van Austens favoriete boeken, Evelina van Frances Burney, en raakte geïntrigeerd. Ze dook opnieuw Austens romans in en vond alle verwijzingen naar door Austen gelezen boeken. Ze bleek veel auteurs te hebben gelezen die Romney zelf ook las, zoals William Shakespeare, John Milton, Daniel Defoe, and Samuel Richardson. Maar Austen las ook Frances Burney, Ann Radcliffe, Charlotte Lennox, Hannah More, Charlotte Smith, Elizabeth Inchbald, Hester Piozzi en Maria Edgeworth. Romney las geen van allen. Bij Austen blonken romans van deze vrouwelijke auteurs op haar boekenplanken, maar op die van ons waren ze spoorloos. Waarom?

Romney raakte gefascineerd door dit vraagstuk en wilde meer weten over deze vrouwen én hun verdwijning van onze moderne boekenplanken. Wie schreef ze de geschiedenis uit? Romney besloot heel Austens boekenplank te verzamelen. Dit jaar (december) is het 250 jaar geleden dat Jane Austen werd geboren.

Drie vroege feministen

In 2021 verscheen Pen, bed en habijt van Joyce Pijnenburg, waarin drie vroegmoderne denkers aan het woord komen, drie vroege feministen. Ik citeer de flaptekst: 

Christine de Pizan (14e-15e eeuw) was met haar openbare brieven de aanstichtster van de eerste westerse feministische beweging. Dichter en sekswerker Tullia d’Aragona (16e eeuw) daagde haar mannelijke gesprekspartners uit om de grondvesten van de filosofie te betwijfelen. Non Sor Juana (17e eeuw) dichtte over genderverschil en de hypocrisie van de mannelijke elite. Drie filosofes vragen zich hardop af wat redelijkheid inhoudt in een cultuur die is gebaseerd op irrationele rangordes.

Het was d'Aragon die aandacht vroeg voor een onbekend deel van de leerweg van filosoof Socrates. Weinigen weten dat naar verluidt zijn leermeester Diotima was, een filosofe en priesteres. Whut? Een vrouw aan de wieg van de westerse filosofie? Lees een artikel over het boek in Filosofie Magazine.

Verdwenen uit de geschiedenis

Diotima is niet de enige vrouw die verdween uit de geschiedenis, samen met haar invloed. Janina Ramirez schreef in het fenomenale boek Femina dat 'mannelijke poortwachters uit het verleden verbrandden boeken, vernietigden kunstwerken en produceerden nieuwe mythen, legenden en documenten, die onze blik op de geschiedenis hebben vertroebeld.' Ramirez zet de spotlichten zwaar op vrouwen die een belangrijke rol hebben gehad in de Middeleeuwen. Je vertrouwt de werkelijkheid toch ineens niet meer, als je ontdekt dat de geschiedenis is herschreven om het meer naar de zin van het (christelijke) patriarchaat te maken?

'Ga mee zonder zorgen'

Tweevrouwsbedrijf uitgeverij Orlando geeft alleen boeken geschreven door vrouwen uit (en ze hebben sale, deze boeken zijn allemaal €5,-). En zij doen ook reeksen (yay!). Ik verzamel hun volledige klassiekersreeks, van vergeten klassiekers van vrouwelijke schrijfsters, maar ze doen ook heel veel mythologische hervertellingen en een reeks over kunstenaressen en vrouwen in de kunst. Wie wordt nu niet halsoverkop verliefd op die missie en dat assortiment? Hun zomerbrochure is om van te watertanden. 

Inmiddels heb ik een enorme berg boeken verzameld over vrouwen, over vrouwen in de literatuur, over feminisme. Ik ben van plan daar eens wat aandachtiger in te duiken en je ziet mijn ervaringen vast terugkomen in de Hongerige honingbij. Voor nu: lees Optimistische woede van Fixdit! Ik las zelf dit jaar nog maar zes boeken, waarvan vijf van vrouwen en een van een man.

* Er is door mij geen enkel diep onderzoek gedaan naar exacte verhoudingen. Schwob is de laatste vijf jaar echt 50/50, maar de andere reeksen heb ik slechts met een snelle blik gescand. Ik weet ook niets van filosofie. Zie jij ook een scheve of juist nette verhouding ergens in de boekenwereld of ben je het heel erg wel of heel erg niet met me eens, vertel het me!

Disclaimer: we hebben het nog niet eens gehad over ongelijkheid in aandacht in de boekenwereld voor afkomst, kleur en meer. Kom ik vast en zeker nog op terug!