Lilja woont samen met haar vader in een vuurtoren en moet het noorderlicht bewaken. Ze is vaak alleen, omdat haar vader onderzoek doet op zee. Hij vertrekt dan met zijn duikboot en wanneer hij terugkomt, krijgt Lilja telkens een schelp. Wanneer haar vader van een van zijn reizen thuiskomt, vertelt hij Lilja het verhaal van een walvis die er niet in slaagt contact te leggen met zijn soortgenoten. Als hij opnieuw vertrokken is en Lilja hem echt mist, klinkt er een lied uit één van de schelpen die ze cadeau kreeg.

De meest eenzame walvis ter wereld is een boek van auteur Kim Crabeels en illustrator Sebastiaan Van Doninck. Het boek ontstond aan de oever van een Zweeds meer, toen ze er allebei verbleven in het kader van een schrijversbeurs. Ze werkten eerder al samen aan voorleesboeken over Magnus, een bijzonder jongetje dat herkenbare avonturen beleeft. 

In het boek speelt de walvis uit de titel een belangrijke rol en laat die meest eenzame walvis ter wereld nu echt bestaan. Walvis 52, zoals hij wordt genoemd, zwemt al jaren eenzaam door de oceaan. Hij communiceert op een hogere frequentie dan zijn soortgenoten, waar zij volgens het boek zingen op zo'n 12 tot 25 hertz, stuurt hij zijn lied de wereld in op 52 hertz. 

Joke en Katy raakten geïntrigeerd door de titel en gingen aan het lezen. Nu het uit is, is het hoog tijd voor een gesprek over dit hartverwarmende en prachtig geïllustreerde prentenboek.

Joke: Wist je dat de eenzame walvis echt bestaat?

Katy: Ik had al eerder een artikel gelezen over walvis 52, maar ik had het niet direct in verband gebracht met het boek. Dat kwam pas tijdens het lezen. Toen dacht ik: "Ah, dit element komt me bekend voor." Ik ben het opnieuw gaan opzoeken. Wist je dat er ergens dit jaar ook een documentaire verschijnt over de eenzame walvis: Finding 52? Het idee van dat magnifieke, enorme dier dat helemaal allleen door de oceaan zwemt, spreekt tot de verbeelding en ik denk dat Kim Crabeels en Sebastiaan Van Doninck dat gegeven op een creatieve en ontroerende manier in het boek hebben verwerkt. Niet alleen de walvis is immers eenzaam in dit boek, Lilja ook. 

Katy: Wat trok je tijdens het lezen het meest aan in het verhaal? 

Joke: Ik ben vooral gecharmeerd door het rijke taalgebruik. De auteur is er echt in geslaagd om de gevoelens en gedachten beeldend weer te geven. Ik begon al bij zin één met het aanbrengen van een post-it. 

Papa is weer thuis. Van heel lang weggeweest. Ik begraaf mijn neus in zijn trui. Hij ruikt naar ver.

Weet jij hoe 'ver' ruikt? Niet echt waarschijnlijk maar die zin vertelt zo veel dat niet letterlijk gezegd wordt. Het enthousiasme van het weerzien, het gemis dat ze gedurende lange tijd ervaren heeft,... Na een tijdje ben ik gestopt met post-its aanbrengen want op elke bladzijde vond ik wel zo'n mooi gevonden, rake verwoording. Die rijke taal zie je ook terug in de mooie vergelijkingen, vaak verwijzend naar de zee. Crabeels verwerkt op die manier humor in het verhaal. Ook in de kinderlijke logica van Lilja bespeur je dat broodnodige vleugje luchtigheid. 

Bij de baai maak ik me lang. Ik speur het water af op de toppen van mijn tenen. Daarom groei ik. [...] Verdriet dat duurt, weegt door. Daarom word ik zwaarder.

Joke: Wat denk je van de illustraties?

Katy: De illustraties zijn haast even poëtisch als de tekst. Van Doninck gebruikt vooral donkere tinten, maar gebruikt die op zo'n manier dat ze niet alleen de eenzaamheid van Lilja en de walvis goed weergeven, maar ook de warmte die het meisje voelt wanneer haar vader thuis is en haar in de armen sluit. Ze zijn gedetailleerd en spreken tot de verbeelding. Het is absoluut de moeite om even de tijd te nemen en ze goed te bestuderen. Ook de variatie is mooi. Er zijn paginagrote prenten, maar ook kleinere die de bladzijde delen met de tekst.

Twee illustraties sprongen voor mij in het oog. de eerste is er een van de walvis op de bodem van de zee, vooral het spel met licht is erg geslaagd. De roze accenten doorbreken de somberheid van het geheel, maar de manier waarop de walvis is neergezet, wekt emoties op. De andere prent is er eentje waarop Ilja en haar vader herenigt zijn en samen bij een kampvuur zitten. Er straalt geborgenheid van af en geluk. Het is mooi dat de illustrator die gevoelens zo goed over weet te brengen.

Katy: Dit boek bevat slechts een beperkt aantal personages. Wat vind je van de manier waarop ze zijn voorgesteld en worden uitgewerkt?

Joke: Hoewel de situatie van Lilja en haar vader niet zo realistisch is - een kind blijft niet alleen achter om voor zichzelf te zorgen terwijl de vader lang weg blijft - hun uitwerking als personage is dat wel. Een ouder die door de drukte weinig tijd heeft en de daarbij horende gevoelens van gemis, teleurstelling, hoop en verlangen zijn voor kinderen heel herkenbaar. Goed bedacht is de tegenstelling tussen beide: een dromerige, fantasievolle Lilja met een realistische wetenschapper als vader. 

'Ik heb je gemist', fluister ik. 'Het leven stond hier stil.' 'Onzin!' lacht papa. [...] Papa knipoogt: 'De cijfers liegen nooit.' Maar ze zeggen lang niet alles, denk ik.

Lilja is een dapper meisje. Ze mist haar papa maar verbergt die gevoelens wat als hij bij haar is. Verder in het verhaal is het haar verbeelding die haar helpt om te gaan met die eenzaamheid. 

Joke: Het verhaal gaat deels over eenzaamheid. Het is een gevoelig boek, maar toch niet te zwaar op de hand. Hoe komt dat denk je?

Katy: De eenzaamheid van Lilja waarvan sprake is in het boek, wordt nergens expliciet uitgesproken. Er is veel tussen de regels te lezen. En wanneer het wel over eenzaamheid gaat, wordt die uitgebeeld door middel van de walvis. Het dier gaat over van iets uit de wetenschappelijke verhalen van de vader naar een verschijning die ook buiten de realiteit bestaat en die troost biedt aan Lilja, of is het omgekeerd?

Verder ligt het aan de vertelstijl van Kim Crabeels. Die is poëtisch en raakt de lezer zonder op hem/haar te drukken. De zinnen hebben iets luchtigs, zonder afbreuk te doen aan de intensiteit van het thema. De meest eenzame walvis ter wereld leest als een prachtig sprookje met een bijzonder vleugje magie.

Katy: Het verhaal speelt zich af op een verrassende locatie. Op welke manier draagt dat bij aan de plot?

Joke: De vuurtoren waarin ze wonen en waar ze het Noorderlicht bewaken, bevindt zich in het verre Noorden, waar je sowieso al niet veel mensen zal tegenkomen. Dat leent zich goed om het alleen zijn weer te geven. De zeer korte dagen en lange nachten daar werken op het gemoed. Zo ervaart Lilja het ook:

Het donker duurt lang. Ik droom niet meer, hoop nergens op.

En dan is daar plots het noorderlicht en dat brengt goed nieuws, opluchting, blijdschap. De tekenaar kreeg door deze locatie te gebruiken dus de kans te werken met donkere kleuren om verdriet en alleen zijn goed te kunnen weergeven. Het contrast met het felle geelgroen van het noorderlicht is groot en duidt ook op het contrast in de gevoelens. Ook de verbeelding van Lilja wordt zo mooi weergegeven. Het magische en poëtische van de tekst vind je daarom ook terug in de illustraties. Die twee vullen elkaar op schitterende wijze aan.

Joke: Het thema eenzaamheid kwam al uitgebreid aan bod. Welke thema's vallen jou verder nog op?

Katy: Naast eenzaamheid staat de vader-dochterrelatie centraal in dit boek. Lilja en haar vader hebben alleen elkaar en op de prenten zie je de genegenheid tussen de twee heel mooi terug.

Ik vergeet het haast te eisen: "En nu vertellen! Wat heb je deze keer ontdekt?
...
Dat het grootste wonder klein is, en dichterbij dan ik ooit dacht.

Daarnaast is er de al dan niet reële vriendschap tussen Lilja en de walvis. Wat echt is en wat niet wordt in het boek in het midden gelaten. Dat doorprikken zou de magie ook niet ten goede komen. De manier waarop deze thema's zijn uitgewerkt, maakt het tot een intiem en warm verhaal. De zorg en de liefde waarmee het gemaakt is, worden erdoor gereflecteerd. 

Katy: Voor welke lezers is dit boek een abslolute aanrader?

Joke: De uitgeverij geeft zelf aan van zeven tot negen jaar. Wat zelf lezen betreft, denk ik dat dat ongeveer klopt. Toch vind ik het geschikt om als ouder aan iets jongere kinderen voor te lezen. De rijke taal zal niet door alle kinderen helemaal begrepen worden en ook daardoor verdient samenlezen aanbeveling. Dit boek heeft zoveel lagen en zoveel mooie vondsten dat ik geen leeftijdscategorie zou durven uitsluiten. Ook als volwassene kan je hiervan genieten. Het boek is daarnaast zeer geschikt voor gebruik in de klas. Van kleuters tot bovenbouw, er zijn erg veel activiteiten te bedenken rond de thema's, de taal en de illustraties. Wie weet volgt hier later nog een verslag van wat ik er zelf mee ga doen in de klas. 

Eindoordeel

Joke: De geniale schrijfstijl en de bijzondere chemie tussen tekst en illustraties maken dat dit boek me geraakt heeft. Je kan het herlezen en steeds nieuwe dingen ontdekken. Elke keer word je geraakt. Het maakt me nieuwsgierig naar ander werk van dit duo. Zonder twijfel, de volle vijf sterren meer dan waard.

Katy: De poëtische vertelstijl en het levendige taalgebruik zorgen ervoor dat de lezer zal genieten van dit boek. Dat heb ik ook heel erg gedaan. Het boek heeft iets magisch. Dat wordt versterkt door de illustraties. De combinatie zorgt ervoor dat De meest eenzame walvis ter wereld een pareltje is dat weet te ontroeren en vertederen. Absoluut een boek dat vijf sterren verdient.