Case study: Sneeuwwitje
Wie is er niet met sprookjes opgegroeid? Al decennia lang worden sprookjes voorgelezen aan kleine kinderen. Dat is vrij apart te noemen, aangezien sprookjes zo helemaal niet bedoeld waren. Het waren gruwelijke verhalen, die verteld werden aan volwassenen als vermaak. Door de jaren heen zijn deze verhalen aangepast voor de oren van kleinere luisteraars. Ze zijn ook opgeschreven en je zult vast wel gemerkt hebben dat geen enkele versie hetzelfde is. Vandaag een case study over de verschillende bewerkingen van Sneeuwwitje.
Door Ilja.
Sneeuwwitje vond haar geschreven oorsprong in de 19e eeuw. De Duitse gebroeders Grimm, Jacob en Wilhelm, hebben in die periode meerdere malen het verhaal van Sneeuwwitje opgeschreven. Voor die tijd werd het verhaal mondeling rondverteld. Doordat de verhalen verteld werden, was geen enkel verhaal over Sneeuwwitje hetzelfde. Vandaar dat de gebroeders Grimm in die tijd ook meerdere versies hebben opgeschreven. Het blijft dus ontzettend moelijk om te zeggen wat nu het originele verhaal van Sneeuwwitje is.
De gebroeders Grimm waren dan waarschijnlijk de eersten die van Sneeuwwitje een geschreven verhaal hebben gemaakt, ze zijn dus niet de bedenkers van het sprookje. Doordat er op sprookjes geen rechten zitten, kan iedereen het sprookje vrij bewerken. En dat is in de tijd tussen Grimm en nu veelal gebeurd. Geen enkel boek van Sneeuwwitje is hetzelfde, maar er zijn wel overeenkomsten te vinden waardoor Sneeuwwitje Sneeuwwitje te noemen is.
Beeldvorming
In onze cultuur is de beleving het sprookje Sneeuwwitje erg gekleurd door de variant van Disney. Dit wordt ook wel Disneyfication genoemd. Veel bewerkingen van Sneeuwwitje baseren tegenwoordig hun versie op de versie van Disney. In Nederland hebben we ook een autoriteit op het gebied van sprookjes en ook deze bepaalt voor een groot deel onze beleving en beeldvorming. Dit is de Efteling. Beide hebben zo'n sterk beeld van het sprookje Sneeuwwitje neergezet, dat als aan ons gevraagd wordt het sprookje te vertellen, we een van deze versies opleppelen.
Overeenkomsten
Wat maakt Sneeuwwitje nou Sneeuwwitje? Of in andere woorden: Wat zijn de overeenkomsten tussen de verschillende versies? Om deze vraag te beantwoorden bespreek ik zes verschillende versies van dit sprookje. Ze variëren met name in de doelgroep. Onderaan het artikel maak ik een overzichtje met daarbij de beoogde doelgroep.
In alle zes de versies dankt Sneeuwwitje haar naam aan haar uiterlijk.
Haar huid was zo wit als sneeuw.
De andere dominante kleuren in haar uiterlijk, rood en zwart, krijgen een andere vergelijking, die sterk afhankelijk is van de bedoelde doelgroep. Denk aan bloed, rozen, ebbenhout en raven.
Het herkenbare rijmpje dat tegen de spiegel wordt gezegd, komt ook in alle verhaallijnen terug. Het is niet helemaal duidelijk wie daar ooit mee is begonnen.
Spiegeltje, spiegeltje aan de wand
Wie is het mooiste van het land?
In alle varianten wordt Sneeuwwitje het bos ingestuurd (ze gaat dus niet altijd met de jager mee) en komt ze uiteindelijk bij het huisje van de zeven dwergen terecht. Hier komt de (stief)moeder achter en ze verzint in alle verhalen uiteindelijk de list om bij Sneeuwwitje langs te gaan met de giftige appel. Na een hap van de appel sterft Sneeuwwitje.
Tot zover de overeenkomsten...
Verschillen
Er zijn namelijk veel meer verschillen tussen de versies. Zo is het namelijk niet altijd de stiefmoeder die jaloers is op Sneeuwwitje. In Wim Hofmans variant Zwart als inkt, is het namelijk Sneeuwwitjes eigen moeder die haar uit de weg wil ruimen. Deze verandering is geïntroduceerd in de variant van Disney. In de oude versies van de Gebroeders Grimm ging het namelijk ook over Sneeuwwitjes eigen moeder. Vermoedelijk heeft Disney dit aangepast om het minder gruwelijk te maken en dat de verhaallijn daardoor geschikter is voor alle leeftijden. Het is nogal wat, als je eigen moeder je de dood in wil jagen...
Sneeuwwitje sterft als ze van de giftige appel eet, maar in sommige versies is de boze (stief)moeder al vaker langsgeweest om Sneeuwwitje te vermoorden. In de versies van Jacques Vriens, Zwart als inkt en De koningin en de spiegel komt de (stief)moeder al eerder langs met een sjaal/lint waarmee ze Sneeuwwitje probeert te wurgen en een giftige kam.
Er zitten ook grote verschillen in de manier waarop Sneeuwwitje weer tot leven komt. We kennen natuurlijk allemaal de kus van de prins, die Disney geïntroduceerd heeft. Xavier Deneux en Jacques Vriens hebben dit ook in hun versies verwerkt. Maar in de versies van De Efteling, Wim Hofman en Kaye Umansky valt de kist of wordt er tegen de kist aangestoten, waardoor het stukje appel uit de keel van Sneeuwwitje schiet.
Ook over het einde van de (stief)moeder zijn de moderators van Sneeuwwitje het niet eens. In deze versies van Disney en Deneux wordt er bijvoorbeeld niets over gezegd. Het verhaal eindigt bij de wederopstanding van Sneeuwwitje. Umansky laat de stiefmoeder de koffers pakken, die ze overigens zelf vlak van te voren heeft gekocht. De Efteling laat de spiegel breken en de stiefmoeder gaat daarbij in rook op. In Zwart als inkt komt de moeder van Sneeuwwitje op de bruiloft, waar ze gloeiend hete schoenen aankrijgt en moet dansen tot aan haar dood. En bij Jacques Vriens gaat de spiegel kapot waarbij een scherf de boze stiefmoeder in het hart raakt.
De Sneeuwwitjes:
- Sneeuwwitje - Xavier Deneux. Geschikt voor kinderen tussen de 3 en 5 jaar. Kartonboekje met reliëf uitsnedes. Het verhaal van Sneeuwwitje is sterk vereenvoudigd en afgezwakt in gruwelijkheden.
- Sneeuwwitje - De Efteling. Doelgroep vanaf 4 jaar. Mooi prentenboek, waarin het Sprookjesbos sterk te herkennen is.
- Grootmoeders grote oren... - Jacques Vriens. Verhalenboek met meerdere sprookjes voor kinderen tussen de 4 en de 8. Vriens heeft er sterk zijn eigen draai aangegeven met veel dialogen en Nederlandse culturele toevoegingen. De dwergen eten bijvoorbeeld boterhammen met hagelslag.
- Onsterfelijke sprookjes - Disney. Boek met meerdere sprookjes, geschikt voor de 6 tot 9-jarigen. De Disneyfilms herken je hier direct in.
- De koningin en de spiegel - Kaye Umansky. Zelf lezen vanaf 9 jaar. Dit boek vertelt het verhaal van de koningin. Er zijn veel details toegevoegd en de verhaallijn wijkt sterk af van het verhaal zoals de meesten van ons kennen.
- Zwart als inkt - Wim Hofman. 10+. De meest gruwelijke versie van Sneeuwwitje. Het boek bestaat uit de drie kleuren van Sneeuwwitje: wit, rood en zwart. In 1998 bekroond met de Gouden Griffel.
