Met wereldwijd ruim 22 miljoen mensen op de vlucht, zijn vluchtelingen niet meer weg te denken uit onze maatschappij. Ook kinderen op de basisschool en het voortgezet onderwijs krijgen steeds vaker te maken met klasgenoten die uit hun geboorteland zijn gevlucht. Reden voor Uitgeverij Lemniscaat om in samenwerking met 19 auteurs, een bundel te maken met verhalen over vriendschap en vluchtelingen. 

Geschreven door Annemieke de Jong

Inleiding

Bij het zien van de aankondiging van de verhalenbundel Jij en ik - Verhalen over vriendschap en vluchtelingen werd mijn interesse als medewerker op de Eerste Opvang voor Anderstaligen en de Internationale Schakelklas gelijk gewekt. Want het zijn toch vaak juist die kinderen, die vanwege een oorlog of hun politieke achtergrond, bij ons in de klas terecht komen. Kinderen die de taal niet beheersen, die de cultuur niet kennen en op jonge leeftijd al veel te maken hebben met angst, onzekerheden en onveiligheid. Reden voor mij, om samen met collega's Huub Braun en Judith Huijbregts, het boek te lezen en te bespreken vanuit onze ervaringen met deze kinderen.

Samenvatting

In 19  sterk van elkaar verschillende verhalen hebben bekende schrijvers zoals Jan Terlouw, Eva Moraal, Lenneke Westera en vele anderen een verhaal of gedicht geschreven omtrent de thema's vluchtelingen en vriendschap. De verhalen besteden aandacht aan hoe het is om je huis en je land achter te moeten laten. Of dit nu was tijdens WOII in Nederland, omdat je als kind vanuit je thuisland naar Nederland bent gekomen of omdat je de aarde hebt moeten verlaten omdat deze niet langer leefbaar was. Op hun manier laten de auteurs ons kennis maken met:

Hoe vriendschap grenzen en culturen, afkomst en geaardheid overstijgt.

Meer woorden (Alyze Bos)

In de bundel die naast verhalen, ook gedichten bevat, sprong er voor ons alle drie één gedicht in het bijzonder uit. Het gedicht 'Meer woorden' van Alyze Bos omschrijft op een bijzondere manier waar vluchtelingen tegen aan lopen. Het de taal niet kunnen spreken, lezen en schrijven en soms niet eens de Nederlandse letters kennen. Het niet kennen van de cultuur met de daarbij horende gewoontes. Het zorgt ervoor dat het moeilijk is voor kinderen en jongeren om zich uit te drukken, contact te maken met andere kinderen en jongeren en met de voor hun nieuwe omgeving.

Als ik een wens mocht doen dan wenste ik meer woorden

Meer woorden om te zeggen hoe blij ik met je ben

dat jij me steeds geduldig uitlegt wat ik nog niet snap of ken

Op treffende wijze geeft het gedicht weer wat het zo lastig maakt. Hoe kan je laten merken hoe het met je gaat, dat je je niet lekker voelt of je zorgen maakt, wanneer je de woorden niet hebt? Het kan voor flinke frustratie en onrust zorgen als je niet de mogelijkheden hebt om je uit te drukken. Iets wat voor Nederlandse kinderen die deze situatie niet kennen, wellicht moeilijk te begrijpen is. Ze zullen er misschien moeite mee hebben om te begrijpen waarom hun klasgenoot sneller boos reageert. Het bespreken van dit gedicht in een Nederlandse klas zou dit wellicht wat kunnen verduidelijken. Daarnaast is het - gezien het niveau van Nederlands - ook een gedicht dat in een ISK-klas met leerlingen op een A2-B1 niveau prima besproken zou kunnen worden. 

Ook het gedicht 'Mensen met koffers' van Sjoerd Kuyper sprak ons als lezers erg aan. Huub geeft aan dat in het gedicht de volksverhuizing die in de wereld speelt wordt besproken. Mensen vertrekken uit hun land op zoek naar geluk en vrijheid elders. Ook dit is iets wat veel mensen die werken met vluchtelingen zullen herkennen.

Als vogels (Arienne Bolt)

Met het korte verhaal 'Als vogels' vertelt Arienne Bolt het verhaal van Huma en Stern. Ze wonen naast elkaar en kunnen beiden wel een vriend gebruiken. Huma omdat ze pas in het huis is komen wonen, samen met haar moeder. Maar zonder haar vader. Want hij kon niet met ze mee komen en ze weten niet waar hij is. Stern omdat hij 'anders is'. Want dacht Huma eerst nog dat Stern een jongen was, eigenlijk is Stern een meisje. Een bijzonder verhaal over een bijzondere vriendschap. Stern en Huma vinden elkaar op een moment dat ze dat, elk vanwege hun eigen redenen nodig hebben. Waarbij Huma er gelukkig in slaagt zich over haar eerdere teleurstellingen heen te zetten.

'Ik wil geen vrienden worden met Stern. Het heeft geen zin. Ik heb al tien keer vrienden gemaakt, ik weet hoe het afloopt.' 'Dat snap ik, schat. Maar je kunt het niet opgeven, niet nu we een plek hebben gevonden om te blijven.'

Het verhaal sprong er uit omdat het onderwerpen zoals angst, wanhoop, gescheiden leven, verwijdering, hoop en liefde aansnijdt. Dit maakt het een aangrijpend verhaal, aldus Judith. Huub geeft aan dat het bovendien een verhaal is met een goede mix van fantasie (door de vriendschap die Huma sluit met de vogels in de tuin) en realiteit (de onduidelijkheid over of Huma haar vader ooit nog terug zal zien). De behoefte aan vriendschap, veiligheid en duidelijkheid over vrienden en familie is een regelmatig terugkerende behoefte bij kinderen en jongeren die gevlucht zijn. Annemieke vindt het bovendien mooi om te zien dat binnen dit verhaal de hoop op een goede afloop en een veilig leven zo sterk wordt beschreven.

Meneer Arif (Pieter Koolwijk)

Auteur Pieter Koolwijk neemt in zijn verhaal 'Meneer Arif' een geheel ander uitgangspunt. Mats en Nina zijn vrienden. Samen met Mats kleine zusje Lotte lopen ze op woensdagmiddag ergens naar toe. Mats weet niet waar ze heen gaan. Maar Mats is blij dat Nina niet langer boos op hem is. Gisteren hadden ze ruzie gehad, nadat Nina hem verteld had dat ze later vluchtelingen wilde gaan helpen. Iets wat Mats maar moeilijk kan begrijpen. Uiteindelijk komen ze bij het kleine huisje van Meneer Arif. Hij confronteert Mats met zijn problemen met vluchtelingen. Maar Meneer Arif is een verhalenverteller en wanneer Nina een wens doet, verandert alles... Nederland is ineens niet meer veilig. Onderweg naar huis wordt hij samen met zijn zusje in een legertruck gezet, zonder te weten waar zijn ouders zijn. Mats en zijn zusje zijn bang. Heel even kan Mats niet anders dan leven in een oorlog. Iets wat zijn kijk op vluchtelingen sterk verandert.

Het zonnetje leek wel harder te schijnen dan eerder op de dag. En ook de vogels klonken vrolijker. 'Wij hebben een goed leven. Een heel goed leven.' Nina knikte. 'En ik denk dat het goed is als jij later vluchtelingen gaat helpen.'

Binnen dit verhaal en enkele andere verhalen, is ruimte voor vooroordelen. Iets waar vluchtelingen helaas maar al te vaak mee te maken krijgen. We vinden het mooi dat binnen dit kinderboek ook hiervoor plaats is gereserveerd. Omdat er op school ook zeker kinderen zitten, die van huis uit minder positieve beelden over vluchtelingen mee krijgen. Dit verhaal is een verhaal dat als basis kan dienen om hierover in gesprek te gaan. Want iedereen verdient het toch om op te groeien in een veilige omgeving.

Conclusie

De grote diversiteit aan verhalen in het boek, waarbij het ene meer realistisch is neer gezet dan het ander, zorgt ervoor dat niet alle verhalen even geschikt zijn om de beoogde onderwerpen te bespreken. We vinden het mooi dat er geprobeerd is de leefwereld van kinderen rondom het thema vluchtelingen in verhalen om te zetten. Iets wat met een groeiende groep vluchtelingen, steeds belangrijker is geworden. Het is goed om te zien dat vooronderstellingen ook een plek in dit boek hebben gekregen. Een kind mag bijvoorbeeld wel spelen met een asielzoeker, maar niet trouwen. Op die manier worden de gedachten van sommige Nederlandse kinderen zonder twijfel ingekleurd door de stellingname van de ouders. Er zullen dus ook zeker kinderen zijn die zich daar in herkennen. Daarnaast zullen ook veel vluchtelingen bepaalde situaties herkennen.

De verhalen gebaseerd op ervaringen van vluchtelingen zijn aangrijpend en zeer zeker de moeite waard. Het zijn verhalen die niet alleen voor kinderen, maar ook voor volwassenen prachtig zijn om te lezen. Het boek is zeker geschikt voor Nederlandse kinderen en kan een mooie ingang zijn om met Nederlandse kinderen het gesprek aan te gaan. We vinden het een gemiste kans, dat het boek, qua Nederlands niet wat makkelijker beschreven is. Was dit wel het geval geweest, dan had het boek ook binnen het onderwijs aan vluchtelingkinderen een meerwaarde kunnen zijn. 

Hebben jullie nog andere boekentips rondom het thema vluchtelingen? Wij horen het graag. Deel met ons je leeservaring.