In de artikelreeks Lees je wijs! nemen we je elke keer mee in een thema. Dit keer laten we jullie filosoferen met jonge kinderen. Filosofie wordt op school soms ingezet om kinderen wat meer uit te dagen, maar waarom zouden we alleen met jonge kinderen op school filosoferen? Het kan ook makkelijk aan de keukentafel en een prentenboek kan daarbij een goed startpunt zijn. Benieuwd? Lees dan snel verder.

Door Ilja.

Wat is filosofie?

Tijdens filosofie gaan kinderen leren om vragen te beantwoorden waar eigenlijk geen eenduidig antwoord voor bestaat. Het gaat niet om feiten, maar meningen en het waarom achter een vraag. Er zijn drie soorten vragen die op drie denkniveaus gericht zijn:

1. Eerste orde vragen, deze zijn gericht op beweringen, feiten en oplossingen. In principe wil je deze vragen bij een filosofisch gesprek zo min mogelijk aan bod laten komen, maar je ontkomt er niet altijd aan.

2. Tweede orde vragen. Gericht op overtuigingen, veronderstellingen en aannames.

3. Derde orde vragen. Vragen over rechtvaardiging, aannames, (voor)oordelen en waarden. 

Welke boeken kan ik gebruiken om te filosoferen?

In principe kan je over elk boek eerste, tweede en derde orde vragen stellen, maar het ene boek leent zich net wat beter dan het andere. Ik bespreek hieronder drie boeken en geef daarbij voorbeelden van vragen die je kunt stellen.

Mijn kleine geluksdoosje

Geschreven door Jo Witek. Een meisje krijgt van haar oma een porseleinen doosje, maar in zo'n mooi doosje stop je natuurlijk hele bijzondere dingen. Maar wat is bijzonder genoeg om in het doosje te stoppen?

Eerste orde vragen kunnen over het boek zelf gaan en hiermee kun je meteen testen of jouw kind het boek begrijpt en kan navertellen. Een voorbeeld is: Wat wil het meisje in het doosje stoppen? Hoe ziet het doosje eruit? Van wie heeft ze het doosje gekregen? Tweede orde vragen kunnen daar op doorgaan. Kan het meisje dat in het doosje stoppen? En waarom wel of niet? Wat is dat, geluk? Waarom wil ze juist deze dingen in het doosje stoppen? De derde orde vragen gaan nog een stapje verder. Wat zou jij in het doosje willen doen? Laat kinderen juist dan ook vertellen waarom ze deze dingen in een doosje willen doen. Vertel ook wat jij in het doosje wil doen en vraag of jouw kind kan vertellen waarom. 

De Wachteling

Frank Pollet en Moniek Vermeulen maakten samen met Tim Polfliet De Wachteling. Een persoon staat te wachten. Waarop? Op het juiste moment. Er komen steeds meer mensen mee wachten. Waarop? Ieder heeft zo zijn eigen redenen.

Met de eerste orde vragen, vraag je naar feiten. Waarop wachten de personen? Het antwoord kun je op basis van het boek beantwoorden en is dus een feit. Het antwoord voelt heel diepzinnig aan en dat kun je meteen gebruiken voor de tweede orde vragen. Wat is het juiste moment? Wat is lang? Wat is tijd? Voordeel van dit boek is dat er al vragen in het boek staan en dat kinderen vanuit het verhaal uitgedaagd worden om na te denken en te reageren. De derde orde vragen zijn bevoorbeeld waarom kan voor de een iets lang duren, maar voor de ander kort?  Waar wacht jij op? Wees niet bang om dit soort vragen aan kleuters te stellen, ze kunnen daar op hun eigen niveau echt wel over nadenken en vaak krijg je leuke en verrassende antwoorden die jou ook aan het denken kunnen zetten.

Alberts boom

Jenni Desmond maakte Alberts boom. Na de winterslaap komt Albert zijn schuilplek uit en rent naar zijn favoriete boom. Alleen, de boom begint te huilen. Wat is er met de boom aan de hand?

Bij de eerste orde vragen kun je vragen wie Albert is, wat hij doet en waarom de boom moet huilen. Bij de tweede orde vragen kun je bespreken of bomen wel kunnen huilen. En kun je bevriend zijn met een boom? Wat is dat dan vriendschap? In de derde orde vragen kun je aan het kind vragen of je je vriend altijd moet troosten en hoe je dat dan doet? Ook kun je dieper ingaan op typen vriendschappen. Kun je als mens bijvoorbeeld bevriend zijn met een dier of een stukje speelgoed?

Verder lezen:

- Ik zag twee beren filosoferen. Sabine Wassenberg en Maaike Merckens Bekkers

- Het deugdenvriendjes doeboek. Opvoeden met deugden voor peuters en kleuters. Annelies Wiersma, Anja Bol en Marianne Offereins

- Artikel over filosoferen kun je leren.

Meer filosofische prentenboeken:

Mijn bange hartje van Jo Wittek

Helemaal aan de rand van mij ben jij van Agnes de Lestrade

Held op sokken van Bette Westera

Wat zou jij doen? van Guido van Genechten

Mijn steen van Elvis Peeters

Het lammetje is een varken van Pim Lammers

Doen jullie aan filosoferen met jonge kinderen? Gebruik je daar dan boeken bij en wat is jouw lievelingsboek? Vertel het ons in de comments hieronder, wij zijn razend benieuwd.