Wanneer je denkt aan de Hebban Jeugdliteratuur Club denk je in eerste instantie aan kinder- en jeugdboeken. Daarnaast besteden wij aandacht aan boeken die interessant zijn voor professionals, die werken met kinderen en jongeren in het onderwijs, de kinderopvang of de zorg omdat onze volgers ook juist vaak deze professionals zijn. Boeken die kennis vergroten en de eigen professionalisering beïnvloeden. Want niet alleen kinderen zijn in ontwikkeling, ook als professional ben je dat! Een boodschap die aansluit bij Diana Smidts haar boek Zelfsturing in de klas. 

Geschreven door Annemieke de Jong

Executieve functies

Voor veel onderwijsprofessionals zal de term 'Executieve functies' bekend in de oren klinken. Het zijn die functies in de hersenen, die een mens nodig heeft om zijn gedrag op een effectieve manier te sturen. Op een bepaalde manier zijn deze functies van invloed op de ontwikkeling van kinderen. Je kunt hierbij onder andere denken aan het vermogen om impulsen te onderdrukken, plannen en organiseren en het zicht hebben op je eigen gedrag. Al deze functies zijn bij kinderen nog volop in ontwikkeling. Toch zijn ze van invloed op de leerprocessen van de kinderen in je klas.  

Zelfsturing in de klas

Diana Smidts krijgt - als neuropsycholoog, GZ-psycholoog en Orthopedagoog-Generalist - regelmatig te maken met vragen van onderwijsprofessionals op het gebied van executieve functie en de mate waarin kinderen hun eigen gedrag kunnen sturen. In haar boek Zelfsturing in de klas over aandacht, executieve functies en rust geeft zij op een begrijpelijke manier uitleg over wat executieve functies zijn en hoe deze van invloed zijn op de leerhouding en het zelfsturend gedrag van kinderen. Aan de hand van concrete praktijkvoorbeelden beschrijft ze het filterbrein, het actiebrein (executieve functies) en het rustbrein. Ze legt uit hoe deze met elkaar samenwerken en wat je hiervan terug ziet in de mogelijkheden waarover kinderen beschikken om hun eigen gedrag te sturen (zelfsturing). Bovendien geeft ze een overzicht van concrete signalen, die passen bij een lage zelfsturing bij kinderen in verschillende leeftijden. 

Vervolgens wordt op een mooie en praktische manier uiteengezet hoe je als leerkracht zelfsturing in de klas kunt stimuleren. Ze kijkt hierbij naar alle van invloed zijnde factoren en besteed aandacht aan zowel het kind, de omgeving als ook aan de leerkracht. Hierbij nodigt ze de leerkracht uit om te observeren en te reflecteren vanuit een positieve basis. Sluit aan bij wat werkt! Om zo op een zo'n effectief mogelijke manier zelfsturing in je klas te kunnen stimuleren en je eigen rol daarin onder de loep te nemen.

Wie je bent, hoe je denkt, hoe je je gdraagt en je opstelt naar anderen, je neemt het allemaal mee in je rol als leerkracht. Naast je onderwijsprofessionaliteit is het dus belangrijk om stil te staan bij hoe jij je professionaliteit toont als mens zijnde. Dat vraagt  om openheid, bewustwording en blijvende ontwikkeling van jezelf.

Het boek biedt op verschillende manieren een duidelijke koppeling naar de praktijk. Het houdt niet op bij concrete voorbeelden. Er zijn werkbladen die je in kunt zetten om leerlingen te ondersteunen. Er worden handige tips gegeven voor extra informatie of middelen die je in de klas in kunt zetten. Ze stelt de juiste vragen om je, als leerkracht, aan het denken te zetten. En dit alles op een duidelijke en begrijpbare manier die zowel voor beginnende als ervaren leerkrachten interessant is.

Koppeling naar de praktijk

Als professional in het voortgezet onderwijs, heeft dit boek me aan het denken gezet en ogen geopend. Waar het boek in eerste instantie bedoeld is voor het basisonderwijs, is er ook zeker een vertaalslag te maken naar andere onderwijsvormen. Hieronder volgen enkele voorbeelden:

Prikkels in het klaslokaal - Veel reminders en hulpmiddelen worden aan het begin van het jaar opgehangen in het klaslokaal. Zolang ze nodig zijn hangen ze op dezelfde plek en naarmate het jaar vordert worden muren voller. Het effect is dat - wat je zelf wellicht ook opmerkt, maar waar je verder niet over nadenkt - aan het einde van het jaar 'het niet meer op valt' dat er wat hangt. En als het je als leerkracht niet meer opvalt, waarom zou het de leerling dan nog wel opvallen? Een praktische tip vanuit dit boek: als je iets nieuws op hangt, haal dan ook iets weg. Het voorkomt dat de muren een overschot aan prikkels worden of dat de dingen op de muur niet meer opvallen.

Positieve communicatie - Geef complimenten en sluit aan bij wat werkt. Het komt de motivatie van leerlingen ten goede. Iets waar iedere professional zich waarschijnlijk van bewust is, maar wat toch gemakkelijk te weinig gedaan wordt. Een gemiste kans omdat het kinderen zelfvertrouwen geeft en kinderen helpt te groeien.

Rustmomenten - Als leerkracht ben je jezelf waarschijnlijk goed bewust van het belang van een goede nachtrust en een pauze tussen de lessen. Het zorgt er voor dat leerlingen zich kunnen opladen. Maar het mag meer... Even naar buiten kijken, even niets. Het wordt snel opgevat als ongeïnteresseerd zijn. Maar het lijkt er op dat een beetje 'dagdromen' het leren ten goede komt. 

Dit waren slechts enkele praktische voorbeelden uit het boek. Door de concrete beschrijvingen en de werkbladen is er gemakkelijk een vertaalslag te maken naar je eigen klas. Een boek dat het ene moment een eye-opener is, omdat het je laat nadenken over 'nieuwe' manieren van werken. En wat tegelijkertijd op een positieve manier de aandacht kan vestigen op alles wat je al doet in de klas, dat de zelfsturing bevordert.