Bij het lezen van de titel van deze blog zal er vermoedelijk niet bij iedereen een belletje gaan rinkelen, velen van jullie zullen nog nooit van Andrej Roebljov gehoord hebben. Voor de mensen die Het vloekhout van Johan de Boose lazen is het wellicht anders, want in dat boek speelde Andrej Roebljov een mooie rol als de iconenschilder die het vloekhout van een schitterende afbeelding voorzag.

Het vloekhout

Het vloekhout is een bijzonder boek geschreven vanuit het perspectief van een stuk hout, een heel bewuste keuze van Johan de Boose. Hij wilde namelijk met zijn verhaal de hele geschiedenis vanaf het begin van de jaartelling bij langs gaan, vanuit een persoon gezien is dit lastig maar door een stuk hout als hoofdpersonage te kiezen kan dit wel. Vooral door het regelmatig veranderen van vorm en gedaante is het mogelijk om het stuk hout door de tijd te laten reizen. Het hout ondergaat verschillende metamorfoses en komt zo in aanraking met een aantal bekende historische figuren, belangrijke uitvindingen en komt op vele verschillende plaatsen.

Johan de Boose heeft het stuk hout, dat zijn ‘leven’ begint als een olijfboom en eindigt in de ruimte, een stem en bewustzijn meegegeven. Het stuk hout observeert de mensen om hem heen en de gebeurtenissen waar het bij betrokken raakt en heeft hier een duidelijke mening over. Het stuk hout reageert regelmatig met een behoorlijke portie scepsis en trekt het gedrag van de mens in twijfel, dit zorgt voor een humoristische toets en toch ook wel voor een spiegel die de mens voorgehouden wordt. Doordat het personage geen mens maar een voorwerp is ondergaat het vooral de gebeurtenissen en neemt niet actief deel, steeds is er een ander persoon voor nodig om het stuk hout in een volgende situatie te doen belanden.

Het boek lijkt opgebouwd te zijn uit schijnbaar allemaal losse historische verhalen, een onderlinge verbinding wordt gevormd door het steeds aanwezige stuk hout.
Naast zijn eigen verhaal vertelt het stuk hout vooral ook het verhaal van zijn opeenvolgende eigenaren.

De mooiste metamorfose

Zelf heb ik vooral genoten van de metamorfose tot icoon, de techniek en de betekenis van een icoon werden in een notendop uitgelegd maar wisten wel te boeien, ook de restauratie van zo’n historisch belangrijk kunstwerk kwam aan bod en een mooie tegenstelling met een modern kunstwerk werd gemaakt.:

"Op het doek staat een zwart vierkant op een witte achtergrond.
Niets meer dan dat.
‘Dit’, zegt meester Kazimir, ‘is het embryo van alle mogelijkheden.’"

"We kijken naar elkaar, het Zwarte Vierkant en ik. Hij vol sprakeloze bewondering, ik bijna geschokt.
Hij ziet de tragische schoonheid van de geschiedenis. Ik zie de zuigende afgrond van de moderne tijd.
We zijn elkaars spiegelbeeld. We laten zien wat er zich in de loop van een millennium in de mens heeft voltrokken.
Ik weerspiegel zijn natuurlijke oorsprong. Hij weerspiegelt mijn bestemming.

( Mijn hele recensie: https://www.hebban.nl/recensie/hetty-over-het-vloekhout )

Andrej Roebljov, de iconenschilder

De man die verantwoordelijk was voor de metamorfose van het vloekhout tot icoon was Andrej Roebljov. 
Totdat ik het boek ging lezen had ik nog nooit van hem gehoord, maar ik was gelijk nieuwsgierig: heeft deze man echt bestaan?
Een rondje op het internet leerde al snel dat de man echt bestaan heeft, sterker nog: hij is de beroemdste iconenschilder van Rusland.

Er is weinig bekend over het leven van Roebljov. Waarschijnlijk leefde hij in het lavra van Sergiev Posad.

Het werk van Roebljov werd voor het eerst vermeld in 1405, toen hij iconen en fresco's maakte voor de Oespenski Kathedraal in het Kremlin van Moskou, samen met onder andere Feofan Grek. In 1408 beschilderde hij samen met Daniïl Tsjorni de Oespenski Kathedraal in Vladimir en van 1425 tot 1427 de Drie-eenheidskathedraal van het lavra in Sergiev Posad. Zijn laatste werk is het Andronikov klooster in Moskou. In 2006 werd bekendgemaakt dat Roebljovs stoffelijke resten, waarvan de verblijfplaats tot dan toe onbekend was, waren teruggevonden in een van de twee kerken van dit klooster.

Tijdens het concilie van de honderd hoofdstukken werd Roebljovs werk tot maatstaf voor religieuze kunst verheven. In 1988 werd Roebljov door de Russisch-orthodoxe Kerk heilig verklaard. Zijn naamdag is 4 juli.

Roebljovs beroemdste werk, en het enige dat met zekerheid volledig aan hem toe te schrijven is, is de icoon van de Heilige Drie-eenheid, dat dateert van rond 1410. Dit icoon is nu onderdeel van de expositie van de Tretjakov-Galerij in Moskou.

Zijn leven werd in 1966 verfilmd door de Russische regisseur Andrej Tarkovski.

(Bron: wikipedia)

Andrej Roebljov, de film

Op dit moment organiseert het filmhuis in Den Haag het festival van de Herfst Klassiekers, hierbij worden een aantal schitterende klassieke films vertoond. Samen met mijn nichtje ga ik een drietal films bekijken en de eerste zagen we gister: Andrej Roebljov.
Waar mijn nichtje vooral getrokken wordt door de klassieke film, was ik nieuwsgierig naar de iconenschilder en bij beide was onze vorige Russische klassieker goed bevallen en dus voor herhaling vatbaar.

De film is een groots opgezet historisch oorlogsdrama over het leven van de Middeleeuwse iconenschilder Andrej Roebljov.
Roebljov leefde van ongeveer 1360 tot 1430, een periode gekenmerkt door invallen van de Tartaren en een religieus sektarisme dat conflicteert met de orthodoxe leer. De film toont de worsteling van Roebljov, in deze door terreur geteisterde samenleving blijft hij streven naar het neerzetten van een zuivere kunstvorm, hij wil zich niet compromitteren. En wanneer hij geen andere uitweg meer ziet besluit hij te zwijgen en het schilderen op te geven. 

Een bijzondere en aangrijpende gebeurtenis is nodig om Roebljov zo ver te krijgen weer te gaan schilderen en zijn meesterwerk, het icoon van de Heilige Drie-eenheid te maken.

Wat vonden wij ervan?

De film was een lange zit, hij duurde ruim 3 uur en dat zonder pauze, maar toch ging de tijd snel voorbij omdat de beelden bleven boeien. 
Het verhaal was in het begin af en toe verwarrend, het is gefilmd in scenes uit verschillende jaartallen, scenes die soms op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben. Maar later in de film vallen die losse scenes op zijn plek doordat bepaalde figuren weer terugkomen en situaties betekenis krijgen door de eerdere gebeurtenissen.

Maar daarnaast was het indrukwekkend om te zien hoe het leven in de 15e eeuw in Rusland was, hoe hard en arm, hoe alles bepaald werd van hogerhand en hoe moeilijk het was om je hier aan te onttrekken.

Wat mij gelijk opviel was dat er gesproken werd op een manier die ik ken uit de Russische klassiekers die ik gelezen heb, dat verhevene, dat theatrale kwam duidelijk naar voren, ik vond het vooral in het begin net alsof er zo'n klassieker aan mij werd voorgelezen. 
De namen was ook nu wel weer een dingetje, in het begin verwarrend omdat er verschillende aanspreekvormen zijn voor 1 persoon, maar na einige tijd valt dat niet meer op en het is ook makkelijker om dit in een film te ontcijferen (je ziet de gezichten erbij) dan in een boek.

Het meest hebben wij echter genoten van de schitterende manier waarop alles verfilmd is! 
Met zoveel oog voor detail, en juist door deze kleine toevoegingen krijgt het verhaal nog meer lading.
Een close-up van een oude vrouw waarbij een traan over haar gezicht loopt, een klein jongetje dat onschuldig toekijkt op een heuveltje tegen de stadsmuur wanneer de stad bestormd wordt door de Tartaren, de manier waarop de gewone burgers vluchten en samenkomen in de kerk, een kerk die ook bestormd wordt waardoor ze als ratten in de val zitten....
Indrukwekkend, is het enige passende woord.

Erg interessant vond ik ook om te zien hoe er in die tijd een enorme bel gemaakt werd voor in een klokkentoren... hoe groot zo'n bel is en hoe gevaarlijk het hele proces is, het gevaar op lelijke brandwonden door vuur of gesmolten metaal, de hoeveelheid mensen die er voor nodig is, de enorme ovens die ter plekke gebouwd moeten worden, en hoe de bel tenslotte met behulp van alle mensen omhoog getakeld moet worden. En dat alles onder leiding van een jongen die de volwassen leeftijd nog niet eens bereikt heeft, hij is echter na het uitbreken van de pest de enige die nog weet, of zegt te weten, wat de juiste legering is voor het metaal en hoe alles precies in zijn werk gaat.

Het daadwerkelijke schilderen van Roebljov komt weinig in beeld, het is meer zijn levensverhaal en de enorme worsteling met zichzelf dat in beeld komt. Maar gelukkig sloot de film af met een minuten durend inzoomen op zijn bekende icoon van de Heilige Drie-eenheid, elk detail werd in beeld gebracht, en dit alles in kleur, terwijl de rest van de film in zwart-wit was. Ook dat had zijn effect, het symboliseert schitterend de tegenstelling tussen het leed van de mensen en de schoonheid van de kunst.

Indrukwekkend.....