Ruim een jaar geleden liep ik met mijn nichtje op een boekenmarkt in Utrecht toen ik Au pair  van W.F. Hermans zag liggen. Mijn nichtje is groot fan van Nerlandse literatuur en Hermans in het bijzonder en ze sprak dan ook enthousiast over zijn boeken. Tot dat moment had ik alleen De donkere kamer van Damokles gelezen, ooit lang geleden voor mijn leeslijst op de Havo. Veel wist ik er niet meer van maar wel dat ik het een goed boek had gevonden. Door het enthousiasme van mijn nichtje werd ik wel nieuwsgierig en besloot Au pair  mee te nemen voor een hernieuwde kennismaking met Hermans.
Om onduidelijke redenen bleef het boek toch nog een tijdje ongelezen liggen, de hoogste tijd dus om het in mijn samenleesoproep te plaatsen.
Gelukkig wilden Tea en Gigi graag met mij meelezen!

Gigi: Deze roman van Hermans stond al enkele jaren in mijn boekenkast. Dit kwam omdat ik na drie eerdere boeken van Hermans niet meer durfde te starten aan een vierde boek. Ik was een beetje bang dat dat zou tegenvallen. Anderzijds bleef ik maar nieuwe boeken van deze schrijver aanschaffen omdat ik zo genoten had van die eerste drie fantastische werken, te weten De donkere kamer van Damokles, Nooit meer slapen en Het behouden huis. Toch wilde ik direct met Hetty meelezen toen deze titel voorbij kwam.

Tea: Au pair  was voor mij een herlezing, een jaar of 30 geleden genoot ik van de roman en was benieuwd naar het boek dat nooit echt verdween uit de herinnering bij het zien van het mooie omslag. De buitenkant heeft een afbeelding van een buitentrap van een flatgebouw, maar de verrassing zit aan de binnenkant, dat is een fotocollage van Parijse straatbeelden. Het bijzondere is dat die beelden me aanspreken, maar dat ik ze niet kan combineren met de beelden in het boek. Het meisje Paulina, de au pair, beweegt zich in verschillende Parijse milieus en de tijd is ergens in de jaren 80, zou ook in de seventies kunnen zijn.

Schrijfstijl

Tea: Het boek leest ogenschijnlijk vlot, het is af en toe spannend, er zit een verhaallijn in die goed te volgen is en er is variatie in schrijfstijl, de vele dialogen zijn een fijne afwisseling met de beschrijvingen van de alwetende verteller. 

Gigi: Toen ik in dit boek begon te lezen dacht ik direct dat dit eigenlijk een heel toegankelijk boek was. Het las prettig en vlot. Ik zat direct in het verhaal en keek nergens van op, wat ik met de andere verhalen wel had, zoals ik me goed kon herinneren. Al snel zat ik met een genoeglijke grijns op mijn gezicht verdiept in de belevenissen van de langbenige, licht naïeve, Vlissingse Paulina. Ik was ver over de helft van het boek toen tot mij doordrong dat dit boek niet zo toegankelijk was als dat ik dacht. Ik las het zo vlot omdat ik meerdere boeken van Hermans gelezen had in het verleden. Ik herkende zijn schrijfstijl, zijn bijzondere personages, de intriges en toch was dit verhaal weer zo totaal anders dan de andere verhalen. De cameo van Hermans zelf vond ik geniaal.

Hetty: Het boek leest vlot en gelijk al vanaf het begin vermoed je dat het verhaal nog wel een bijzondere wending zal krijgen, een jong meisje alleen naar Parijs in de jaren 80... maar even later ben je toch verrast door de nogal absurde situaties waarin Paulina terechtkomt. En dat is iets wat zich blijft herhalen: je verwacht iets maar toch ontwikkelt het verhaal zich steeds weer op een manier die je niet had bedacht waardoor het verwachte toch nog onverwacht komt.
Wanneer er ook nog een aantal herhalingen in voorkomen zoals bizarre dromen, het in een andere wereld belanden, poorten en spiegels, naakt zijn, en zo zijn er nog wel meer dingen die steeds terugkomen, besef je dat het verhaal diepere lagen in zich verborgen heeft die er om vragen aandachtig verder te lezen.

Tijdsbeeld

Tea: Over de achtergrond van Paulina wordt aan het begin een en ander duidelijk, dat ze naar Parijs wil heeft alles te maken met het vacantiehuisje (ja, in mijn editie staat het met een c) in Frankrijk dat haar ouders al jaren in bezit hebben. Ook helemaal van die tijd is nichtje Klara dat Frans studeert in Amsterdam en na 6 jaar het ‘propaedeutisch examen’ gehaald had, ook woonde ze met haar vriend in een kraakpand. Het kraakpandbestaan wordt gedetailleerd, met al zijn gebreken, beschreven.

Het verwachte op onverwachte momenten

Gigi:Wat ik zo bijzonder vind aan een roman van WF Hermans, is dat je de problemen van verre ziet aankomen. Toch blijft het een totale verrassing hoe en waarom en waar het een en ander mis zal lopen. Daar waar je het verwacht, daar zit het juist niet, maar het zit ook niet op de meest onwaarschijnlijke plek want dat zou dan te voorspelbaar zijn. Nadat ik De donkere kamer van Damokles las, leerde de kreet ‘de onkenbaarheid van de werkelijkheid’ kennen. Het is mooi om dit ook in deze roman weer te herkennen.

Cameo 

Hetty: Een cameo is een heel kort optreden, een zogenaamde glimprol, van een beroemdheid in een film, stripverhaal of lied, óf zoals in Au pair de schrijver die zelf heel kort ten tonele verschijnt. Twee keer in het verhaal ontmoet Paulina een Nederlandse man waar ze een kort gesprekje mee voert.
De eerste keer is ze op weg naar haar nieuwe (tweede) werkadres als ze een oudere Nederlandse heer (die als twee druppels water lijkt op Hermans) ontmoet die haar voorspelt dat het van nu af beter zal gaan:

‘Ik heb het beste met je voor.’

Aan het eind van het boek ontmoet ze alweer een mysterieuze Nederlandse heer (waarschijnlijk dezelfde als die haar eerder een beter lot voorspelde) met wie ze een gesprek over Madame Bovary voert:

'Maar haar dood zou niet noodzakelijk zijn geweest, als de schrijver haar te hulp was gekomen.'
'Sommige boeken lopen goed af, andere slecht.'
'De schrijver had haar kunnen redden door zijn eigen boek binnen te stappen en een verhouding met haar te beginnen. Het is duidelijk dat hij verliefd op haar was, anders had hij niet zo over haar geschreven.'
'Zijn boek binnengaan?'
'Ja. Er zelf in optreden en ingrijpen.'
'O, u bedoelt zoiets als de manier waarop Multatuli Max Havelaar aan het slot binnenstormde om Droogstoppel te laten stikken in zijn koffie.'
'Precies.'

Motieven en vreemde dingen

Tea: Paulina vertrekt met twee grote koffers naar Parijs met het doel Frans en Kunstgeschiedenis te studeren. De koffers lijken een motief, ze worden dichtgeknoopt met een panty, die op zijn beurt ook weer een motief is. In Parijs gebeuren vreemde dingen, de ontvangst bij haar eerste werkgever is te bizar voor woorden en ook de huisvesting is heel vreemd, net zo’n zooitje als het kraakpand waar haar nichtje woont. Wat wil Hermans met deze vreemde situatie waarin Paulina moet dealen met een oversekste puber van 13, een vrouw die wantrouwen hoog in het vaandel heeft. Later komt ze die vrouw weer tegen bij een bezoek aan de notaris, dan is ze inmiddels bij haar tweede werkgever beland. Hier heeft ze het heel goed, zo goed dat het bijna sprookjesachtig is.

Intertekstualiteit

Gullivers travels
Hetty: Bizarre gebeurtenissen genoeg! Eerst inderdaad dat vreemde advocatengezin met een oversekste puber en ouders die regelmatig ongekleed verschijnen alsof het de gewoonste zaak is. Daar zit in het boek nog wel een mooie intertekstualiteit trouwens!

Wanneer Paulina bij het bureau voor au pairs haar beklag komt doen verwijst de dame achter de balie naar Gullivers travels van Swift, hierin ligt volgens haar de verklaring voor het gedrag van het advocatengezin:

'Herinner je je hoe de princessen van Brobdingnag zich niet ontzagen waar Gulliver bij stond, spiernaakt op de pot te gaan? 
In het oog van de bezittende klasse is iedereen die als een dienaar wordt beschouwd, minder dan een beest. Minder zelfs dan een luis of een vlo, die ze immers ook op hun blote lichaam toelaten zonder zich te schamen.'

Alice in wonderland
Tea: Toevallig las ik Alice in Wonderland bijna gelijktijdig met Au pair en dan vallen er een paar zaken op. Paulina komt in onrealistische situaties terecht, eerst bij dat gestoorde advocatenechtpaar, later bij de rijke familie waar ze overladen wordt met geschenken. En dan die ‘tovenaar’ die een paar keer opduikt en haar influistert wat er gaat gebeuren. De uitzonderlijke lengte is ook een punt van aandacht, met haar 1.92 meter is ze reusachtig, ook Alice had haar reuzenperiode. Paulina droomt niet constant, maar dromen spelen wel een belangrijke rol, ze bepalen haar nabije toekomst.

Kant versus Baudelaire

Tea: Het duivelse dilemma waarmee generaal Lune worstelt is een koffer met waardepapieren die hij in bewaring gekregen heeft van de Joodse familie Crémieux. Zij moesten vluchten en konden de koffer niet meenemen. Nu het echtpaar is overleden weet de generaal niet waar het geld (dat inmiddels sterk vermeerderd is in waarde door gunstige beleggingen) heen moet. Gaat het naar Müller, de wettige erfgenaam, maar oud S.S.-er,  of moet het naar een Joodse stichting voor kinderbescherming? Hier strijden de ethiek (Kant) en Baudelaire (het esthetische of het goede) met elkaar. Kants categorische imperatief (handel altijd volgens een regel waarvan je tegelijkertijd kunt willen dat het een algemene wet wordt (bron)  houdt in dat hij het geld aan de ex-SS-er Müller zou moeten geven, maar op grond van zijn aversie van het nazisme, die een hypothetische imperatief is, kan hij dat niet over zijn hart kan verkrijgen.

Hetty: 

'Volgens de stelregel dat de mens het geluk zoekt, aarzelt de wil dus tussen zijn drijfveren en weet niet, wat te besluiten. Want hij heeft het oog gevestigd op het resultaat, en dit laatste is zeer onzeker. Het vereist een helder hoofd om zich uit het gedrang van redenen vóór en redenen tegen los te maken en zich bij het opstellen van de slotsom niet te vergissen. als hij daarentegen zich afvraagt wat de plicht voorschrijft, zit hij niet verlegen om het antwoord dat hij zichzelf moet geven, maar weet ogenblikkelijk wat hij te doen heeft. Ja, hij heeft er, als het begrip plicht enige waarde voor hem bezit, zelfs een afschuw van zich in de balans van voordelen die hij zou kunnen verkrijgen door zijn plicht  te verzaken, ook maar een ogenblik te verdiepen, net alsof hij nog in vrijheid een keuze kon doen.'

Het grote dilemma waar de generaal mee worstelt: naar wie moet het geld gaan dat hij ooit lang geleden in bewaring gekregen heeft? 
Hij heeft, net zoals door Kant beschreven wordt, iets van een ander onder zijn hoede. De eigenaars zijn allang dood en hadden geen kinderen. De generaal heeft het geld niet overgedragen aan de erfgenamen, iets waarvoor hij volgens zichzelf goede redenen had. De erfgenamen, verre familieleden, hebben geen idee van het bestaan van het geld. De erfgenaam is een oud S.S.-er, het geld was van een Joodse familie... Heeft de erfgenaam er toch, ondanks alles, recht op of is het geld beter besteed aan een Joodse stichting voor kinderbescherming?

Secundaire literatuur

Gigi: Ik kon het niet laten om na het lezen van dit boek allerlei secundaire literatuur op te zoeken en te bestuderen wat allerlei mensen met verstand van zaken over dit boek wisten te vertellen. Daaruit blijkt dat je een roman van deze auteur gewoon kunt lezen als een roman, maar dat je hetzelfde boek ook kunt gebruiken als een studieobject en er volledige essays over kunt schrijven. Er zit zoveel in en er is zoveel uit te halen. Ook is het mogelijk om er van alles uit te halen wat er misschien niet eens inzit. Dat vond ik misschien nog wel grappiger.

De sterren

Tea: Het boek krijgt 4 sterren, geen 5 omdat ik me niet helemaal kon laten meevoeren in het verhaal ondanks dat het een herlezing was. Er blijven er nog zo veel zaken liggen die ik niet opgepikt heb.

Gigi: Ik genoot van Au pair maar deze roman had de pech dat ie moest opboksen tegen twee andere meesterwerken van de auteur die ik zo enorm bewonder. Dat maakt dat ik dit boek net iets minder sterk vond en daarom kreeg het maar vier sterren en beetje in plaats van vijf maar mooi vond ik het wel.

Hetty: Ik sluit me hier volledig bij aan, ook van mij krijgt Au pair vier sterren. Maar wel met het goede voornemen om meer van Hermans te gaan lezen. En ook zeker De donkere kamer van Damokles nog eens te gaan herlezen!

** De afbeeldingen tussen de tekst zijn allemaal schilderijen van Constantin Guys, een schilder uit Vlissingen (geboorteplaats Paulina), die door de generaal bewonderd wordt en hierdoor een rol speelt in het verhaal. **