Tijdens een Hebban-bijeenkomst kreeg ik het boek 1793 geschreven door Niklas Natt Och Dag cadeau, een boek dat volgens de cover bekroond is tot 'beste debuut van het jaar'  door de Zweedse academie voor misdaadschrijvers. Dat beloofd wat! Mijn nieuwsgierigheid was wel gewekt al moet ik ook bekennen al tijden geen thrillers meer te lezen. En dan de naam van de schrijver, ook wel heel bijzonder: Natt Och Dag...
Ik plaatste het boek in mijn samenleesoproep en Nathalie B1 bood zich aan om het samen met mij te gaan lezen, extra speciaal: zij was van plan om het boek in het Zweeds te gaan lezen!

De schrijver

Nathalie B1: Niklas Natt och Dag schreef zijn fictiedebuut met dit boek. Hij was wel al hoofdredacteur van een Zweeds tijdschrift. Ik heb lang gedacht dat zijn achternaam wel een pseudoniem moest zijn, die letterlijk ‘nacht en dag’ betekent en ook bij dit boek en ongetwijfeld de volgende delen van deze trilogie past. Maar dat is dus niet het geval, het is zijn eigen familienaam en wel één met een geschiedenis. Deze auteur die de prijs voor het beste debuut won in 2017 voor dit eerste deel van de ‘Bellman noir’ trilogie, is een nazaat van een van de oudste adellijke families van Zweden die terug te vinden is tot in de 13de eeuw in de Zweedse geschiedenis. Zijn voorvaderen vermoordden in 1434 de leider van een oproer tegen de Zweedse koning, verloren Stockholm in 1520 aan de Deense koning en werden gedwongen in ballingschap te gaan nadat ze de doop van de Zweedse koning Bernadotte (Karl XIV Johan) eisten (begin 19de eeuw).

Hetty: Ook ik dacht bij het zien van de naam Natt Och Dag gelijk aan een pseudoniem! De vertaling liet zich wel raden en klonk niet echt als een gebruikelijke achternaam maar meer als iets wat past bij de verhalen in zijn boeken. Gelukkig heeft Nathalie een onderzoek ingesteld naar de naam en kwam met interessante feiten naar voren. 

Sfeer

Hetty: Het boek begint goed, mysterieus en wekt de nieuwsgierigheid naar de nogal vreemde personages die gelijk de belangrijkste rol op zich nemen. Personages waar ongetwijfeld een heel verhaal aan vast zit, die elk hun eigen duistere verhaal hebben. Er wordt een lijk gevonden dat eigenlijk niet meer is dan een romp, de ledematen zijn verdwenen... nogal luguber. Dan worden er twee zonderlinge figuren aangesteld om het raadsel rondom dit lijk te ontrafelen. 
De sfeer is donker, zwart en blijft lange tijd mysterieus... veel blijft in nevelen gehuld en het is niet duidelijk hoe de plot zal zijn. De moord zal ongetwijfeld opgelost worden maar wat is het verhaal dat hier achter schuilgaat?

Nathalie B1: 1793 is een erg sfeervol en plastisch beschreven verhaal dat zich afspeelt in zowel de laagste als de hoogste standen van de Zweedse maatschappij in de 18de eeuw. Die was net zoals in de andere Europese (en andere bekende) landen feodaal, ook al waren de steden toen al belangrijker geworden. De adellijke families hadden de touwtjes nog steeds stevig in handen, leefden in decadentie en buitten de armoedzaaiers die in hun weg liepen, op een gruwelijke manier uit voor hun eigen gewin en plezier. De gewone bevolking leefde in bittere armoe en niet alleen maar vooral ook in de uitdijende steden in heel onhygiënische omstandigheden. In het Stockholm van de 18de eeuw moeten gewone mensen alles doen om te overleven in de smerige en onveilige straten en steegjes van de stad, en liggen de poederpruiken van de decadente edellieden vertrapt in de goot. Feitelijk weeft de schrijver de belevenissen van deze standen bij elkaar tot een caleidoscopische geschiedenis vanuit de verschillende standpunten. De sfeersetting zit heel goed ineen, maar die is inktzwart en blijft lang bij je hangen, ook als je het boek uit hebt. Na lange tijd was dit nog eens een boek waarvan ik beelden meenam tot in mijn slaap en waar ik terug mee wakker werd.

De personages: 

Nathalie B1: 

Er zijn vier delen in het boek waarin we een aantal verschillende perspectieven volgen. In het eerste deel leren we Cecil Winge en Michael Cardell kennen. Cardell is een oorlogsveteraan uit de Zweeds-Russische oorlog van 1788-1789 en een soort buitenwipper in dienst van een kroegenbaas, ook wel een tuchtwacht genoemd. Toen het schip waarop hij meevoer door de Russische kanonnen tot zinken werd gebracht, verloor hij zijn arm en een vriend. Beelden uit die oorlog draagt hij nog altijd met zich mee. Net hij vindt op aanwijzen van enkele straatjongens een gruwelijk verminkt lichaam in het water, zonder armen en benen, met afgesneden tong en uitgestoken ogen waardoor al zijn herinneringen in alle hevigheid terugkomen. Cardell komt in aanraking met Cecil Winge, die een juristenachtergrond heeft en op vraag van het bevriende hoofd van de ‘schoutenkamer’, de politie van die tijd, moet uitzoeken wie het slachtoffer én wie de moordenaar is. Winge is echter ongeneeslijk ziek en is terminaal. Hij lijdt aan longtuberculose en heeft zijn vrouw verlaten omdat hij haar niet wil confronteren met zijn aftakeling en haar een toekomst gunt zonder zich zelf. Hij heeft een groter rechtvaardigheidsgevoel dan de doorsnee juristen rondom hem in zijn tijd, en is duidelijk een ziel die de verlichting heeft begrepen. Cardell mag dan wel de vechtjas en de harde zijn van de twee, ook hij heeft een zachter hart dan eerst gedacht. Doordat beiden weinig tot niets te verliezen hebben, boeken ze vooruitgang in het zoeken naar de dader die in de hoogste regionen blijkt te vertoeven.

In het tweede deel maken we kennis met Johan Kristofer Blix, een jongeman die eveneens in de oorlog heeft gediend en ook de meest gruwelijke dingen heeft gezien. Hem leren we kennen door de brieven die hij schrijft aan zijn zuster. Hoewel hij bij het binnentrekken van de grote stad Stockholm niet eens zo’n slechte uitgangspositie heeft, gaat het hem na een tijd ook veel slechter af en wordt hij gestrikt in het web van een zonderling verder weg buiten de stad. Op dat punt wordt dit boek bijna pure horror. In het derde deel wordt er ingezoomd op het sociale drama in de 18de eeuwse stad. Anna Stina, een weesmeisje met een ongelukkige jeugd, wil zich wel ontworstelen aan haar miserabele leven maar stapt van het ene in het andere ongeluk. Door een onterechte beschuldiging en een afschuwelijke onrechtvaardigheid komt ze terecht in een spinhuis waar de vrouwen verschrikkelijk worden uitgebuit, en wat de hel op aarde is zonder enig uitzicht op een beter leven. Een enkele keer heeft ze het geluk echter aan haar kant.

Hetty: Ik was gelijk geboeid door de personages Cecil Winge en Michael Cardell, twee zonderlinge mannen met elk een hele geschiedenis die stukje bij beetje onthuld wordt. Ze zijn goed gekozen en geven het verhaal een extra lading mee. Het zijn niet de gebruikelijke stoere speurders die in de meeste thrillers voorkomen maar twee figuren die een flinke bagage met zich meedragen, de ene door zijn verleden en de ander door zijn ziekte. Beide lijken eenlingen te zijn, harde kerels... maar schijn bedriegt en ze blijken toch gevoeliger te zijn dan ze in eerste instantie afgeschilderd worden en bouwen toch een band met elkaar op. 
Dit was gelijk ook wat mij het meest aansprak in het verhaal.

Winge valt verder op omdat hij ingaat tegen de heersende regels over rechtspraak. Winge is van mening dat ook een aangeklaagde het recht heeft om zijn verhaal te doen, om uit te leggen hoe en waarom hij tot zijn daden gekomen is. Hij heeft zijn bedenkingen bij de huidige rechtspraak en is er van overtuigd dat je iemand alleen kunt veroordelen als je hem niet alleen gehoord maar hem ook begrepen hebt, alleen als je snapt hoe hij tot bepaalde keuzes gekomen is kun je een passende straf geven. Duidelijk is dat Winge met deze opvatting zijn tijd ver vooruit is en op veel weerstand van zijn collega's stuit die het horen van de aangeklaagde maar tijdsverspilling vinden.

Geen losse draadjes

Nathalie B1: Zweedse auteurs zijn er goed in aan het einde weinig losse draadjes over te laten tot de verbeelding. Anderen (bv Arne Dahl) hebben er hun hobby van gemaakt om hun boeken soms te eindigen met geweldige cliffhangers die je op je honger laten zitten en doen uitkijken naar een volgend seriedeel. Natt och Dag hoort tot de eerste groep. In het 4de deel laat hij alle personages samenkomen en bouwt hij op tot een stevige finale. Hij weet een geweldig plot te bedenken en een werkelijk goede spanning op te bouwen.

De gewelddadigheid en het inktzwarte van deze historische thriller laat de honger en de nieuwsgierigheid naar het verhaal en de geschiedenis erachter soms opdrogen, het geheel laat nogal weinig ruimte voor de lezer voor over. Sommige Zweedse auteurs willen naar mijn aanvoelen soms bijna té veel vertellen zonder al te veel subtiliteiten, tijd voor emotie en wat meer stilistisch genot. 

Hetty: Tijdens het lezen blijft het lange tijd onduidelijk waar het verhaal naar toe zal gaan. Zelfs aangekomen bij het deel waarin de moord gepleegd wordt zit je tijdens het lezen nog vol vragen. Het waarom blijft volstrekt onduidelijk, waarom deze gruwelijkheden? Waar is dat voor nodig? 
De spanning wordt tot het eind toe volgehouden en pas in het laatste deel komen alle verhaallijnen bij elkaar en vallen de puzzelstukjes op zijn plek. Zoals Nathalie al aangeeft laat Natt Och Dag geen losse draadjes over. Maar of het echt helemaal bevredigend is? Het is een bijzonder en goed gevonden plot, dat ongetwijfeld maar van mij had het allemaal, het hele verhaal, wel wat subtieler gemogen, iets meer aan de verbeelding van de lezer over latend en wellicht ook een stukje minder gruwelijk. 
Voor mij raakte de boeiende historie ondergesneeuwd door de gruwelijkheden, het kan zijn dat het de opzet van Natt Och Dag geweest is om een misdaadverhaal te schrijven dat neigt naar horror en dan niks dan lof daar is hij in geslaagd, maar mijn aandacht hield het niet altijd vast.

Schrijfstijl 

Nathalie B1: Natt och Dag is met het laatste, zijn schrijfstijl, niet slecht bezig, hij is minder oppervlakkig wat dat betreft als bv een Jan Guillou (een geweldige verteller maar geen literator). Dat merk je alleen al aan het niveau van de taal, die in het Zweeds noch in het Nederlands echt ‘vlot’ te lezen is. Van het Zweedse e-book stapte ik namelijk over op de Nederlandse editie, maar ik merkte dat dit eigenlijk het leesritme alleen heeft beïnvloed wat de ‘oude woordenschat’ betreft. De auteur heeft er ook een goede politieke en sociale analyse in gestoken, en laat de lezer nadenken over alles wat hij in het verhaal stopt. De les van het lot van verschillende personages is dat je door het goede te doen misschien het slechte niet stopt in de wereld, maar wel jezelf en soms je naaste kan helen, en met een geruster geweten door het leven kan stappen. De rede en de tijd van de verlichting worden afgezet tegen de donkere feodale tijd met de daarbij horende machtsstructuur.

Hetty: Deze achterliggende boodschap, de bedoeling van de schrijver heb jij hierboven al zo mooi omschreven Nathalie, daar kan ik niets meer aan toevoegen!

Wat me overigens nog wel opviel is dat Natt Och Dag duidelijk onderzoek gedaan heeft om een kloppend historisch plaatje neer te zetten. 
Ik las in dit boek over burgers die na een ter dood veroordeling in de kroeg een 'heilzame borrel uit het moordenaarsglas' komen drinken, dit is iets wat ook in De erfgenamen van Ildefonso Falcones voorkwam, een historische roman die ik onlangs met VM van Erp van Dijk las.
In het nawoord verontschuldigt de schrijver zich bij voorbaat voor eventuele anachronismen die in het verhaal zijn geslopen, dit deed me glimlachend terugdenken aan De ommegang van Jan van Aken, die stopt juist heel bewust een anachronisme in zijn boeken. 

Geschiedenis

Nathalie B1: In dit boek zitten er heel wat referenties in, niet alleen naar de Zweedse geschiedenis maar ook de Franse en in het algemeen de Europese revolutionaire geest die op het einde van de 18de eeuw door ons kleine continent waaide. Het is niet toevallig dat er vele verwijzingen zijn naar het Parijs en de Franse geschiedenis uit de 18de eeuw in het boek én dat de titel verwijst naar de roman van Victor Hugo, Quatrevingt-treize (1793) uit 1874. Hugo bedoelde deze roman oorspronkelijk als slot van een trilogie over de Franse revolutie maar het opzet voor dat eerste deel heeft hij nooit beëindigd en het tweede deel nooit geschreven. In dit boek vertelt Hugo over de laatste jaren van die Revolutie, de jaren van de Terreur. Of Natt och Dag dan toevallig dit jaar als startpunt van zijn eigen ‘Bellman’-trilogie neemt?
Det tror jag inte. = Je n’y crois pas. = Dat geloof ik niet.

Belman noir trilogie

Nathalie B1: De Nederlandse uitgeverij neemt de Zweedse bijnaam van deze trilogie ‘Bellman noir’ niet in de mond, die je wel terugvindt als Zweedse referentie. Liefhebbers van oude muziek en poëzie hebben misschien wel al eens van Carl Michael Bellman gehoord. Bellman was een Zweedse dichter en componist die in Stockholm leefde van 1740 tot 1795. Hij is een centrale figuur in de Zweedse en Scandinavische muziekgeschiedenis en ook nu nog worden zijn gedichten en composities gespeeld. Hij is gekend voor drank- en gezelschapsliederen en voor parodieën en vernieuwingen van de literaire stijl van zijn tijd. Waarom een link met dit boek? Zijn liederen verbeeldden ook het leven van de gewone mensen. Hij droeg ook zo’n typische pruik uit die tijd die aantoont dat hij in de betere kringen vertoefde. Ik geloof dat het vooral daar mee te maken heeft.
Ook de Nederzweed Cornelis Vreeswijk kende Bellman uiteraard! LINK

Een uur en 20 minuten lang de lichtheid van Bellman door Västmanlands Teater om dit boek door te spoelen: LINK

Onze bevindingen

Hetty: Ik vind dit best een lastig boek om een oordeel over te geven, want ik zie echt de kwaliteit er wel van. Het verhaal zit goed in elkaar en blijft spannend tot het eind, nergens wordt voortijdig iets teveel verteld en pas in het laatste deel komen alle verhaallijnen samen en begrijp je wat er allemaal precies gebeurd is. Dat is zonder meer knap gedaan en ook het tijdsbeeld dat neergezet wordt getuigt van onderzoek en weten wat je schrijft...
Maar toch kon het mij niet genoeg boeien, de twee speurders waren interessante karakters, het tijdsbeeld was leerzaam maar verder neigde het iets teveel naar horror. En hoewel ik in het verleden massa's thrillers gelezen heb, ook de meer bloederige varianten merkte ik tijdens het lezen van dit boek dat ik dat genre echt ontgroeid ben, het lag er te dik bovenop, te plastisch... dat hoeft voor mij niet zo. Ik lees tegenwoordig liever de meer subtielere en toch zeer gedetailleerde beschrijvingen.

Wel wil ik Nathalie ontzettend bedanken voor het vele werk dat zij in de bespreking van dit boek gestoken heeft! Haar aandeel is boeiend en leerzaam! en toont dat er veel meer uit te halen valt dan op het eerste gezicht lijkt.

Ik geef het boek 3 sterren.

Nathalie B1: Dit is een boek voor lezers die van een opeenstapeling van culturele referenties, sociaal drama en nagelbijtende spanning houden, niet zo zeer voor de echt stilistische meerwaardezoekers óf de tere zielen. Het is meeslepend maar niet magistraal. Als je je laat meesleuren door de keuzes en het lot van Winge, Cardell en het meisje Anna-Stina kan je de horror nog wel verdragen en kijk je misschien uit naar het volgende deel.

Ik geef het boek ook drie sterren.

Bronnen afbeeldingen:
* schilderij cover boek
*potloodtekening handen en voeten