Deze maand stond er een boek in mijn samen-lezen-is-leuk!-project op het programma waar ik zelf erg naar uitkeek: De ommegang van Jan van Aken. Vorig jaar tijdens bookstoreday heb ik Jan van Aken horen vertellen over dit boek en hij beloofde dat dit echt een boek voor puzzelaars zou zijn, er zat vanalles in verstopt! Ik was gelijk nieuwsgierig en gelukkig wou Tea graag met mij meelezen.

De proloog

Tea: De proloog geeft direct het mooie beeld van een reiziger die te voet een afstand aflegt in het Italië van 1415. Hier is ook meteen het eerste (doelbewuste) anachronisme, want Italië bestond toen nog helemaal niet. De reiziger ontmoet op die tocht een oude bekende die met zijn dochter op weg is naar Konstanz, waar een belangrijk concilie zou plaatsvinden. Een interessante periode waarin tegenstanders van de leer van de Rooms-Katholieke kerk vervolgd zullen worden en ook zal er een einde komen aan het pauselijke schisma. Dochter Lorea en reiziger Isidoor (Isidorus van Rillington) zullen nog vele gesprekken voeren en daarbij  gaan zij actuele thema’s niet uit de weg. De jonge Lorea heeft heel wat te vragen aan de wat oudere Isidoor en de tussenhoofdstukjes ‘De weg naar Konstanz’ vormen hiervoor een perfect platform.

Hetty: De proloog begint inderdaad gelijk al erg mooi, de sfeer van het verhaal dat gaat volgen wordt goed neergezet. Het detail van het kleine litteken, als een zilveren spinnetje op de linkerslaap van Lorea, is tekenend voor de vele mooie beschrijvingen die nog zullen volgen, van Aken verweeft steeds weer zulke kleine details in zijn verhaal waardoor je het gevoel krijgt met Isidoor mee te lopen, je ervaart en observeert alles door zijn ogen.
Het anachronisme is inderdaad doelbewust gebruikt door van Aken, dit benoemd hij nog even speciaal in zijn nawoord:

Alle anachronismen, paaseieren of glazen muilen zijn opzettelijk.

Anachronisme

Een anachronisme is iets wat niet helemaal in zijn tijd past, het is een al dan niet gewilde inbreuk op de chronologische samenhang van toestanden of gebeurtenissen. Een anachronisme kan bestaan uit het in een onjuist tijd plaatsen van concepten, personen, begrippen, gebeurtenissen, voorwerpen, gebruiken, uitdrukkingen, woorden, gebruikte technologie, (wijsgerige) opvattingen, muziek, kleding, materialen, planten en dieren - alles wat in verband gebracht kan worden met een bepaalde tijd. 
De verplaatsing kan twee kanten op: iets wordt gebruikt op een moment dat het nog niet bestond (een fiets in de Middeleeuwen) of juist op een moment dat het als achterhaald wordt ervaren (een muziekcassette in de huidige tijd).
(info Wikipedia)

Isidoor

Tea: Isidoor is een vondeling en de passages waarin hij opgevangen wordt door de poortwachter van een klooster zijn geweldig. Let op de gans, onderwerp van het eerste verhaaltje dat Isidoor kon lezen. Net als de rest van het boek weet van Aken de beelden zo goed te beschrijven dat je nog nét niet ruikt wat er zoal op straat en in huis gebeurt in de Middeleeuwen, maar de rest komt duidelijk binnen en dat is dan ook de reden om door te willen lezen. Het boek speelt zich af in Europa, de start is Engeland, maar wordt een stuk exotischer wanneer hij naar het oosten afreist. Er zijn meerdere hoogtepunten en vooral de passage waarin hij als postpakket op een paard vervoerd wordt is werkelijk grandioos gevonden. Geen idee of dit uit de duim komt van de auteur, maar het is werkelijk knap gevonden.

Hetty: van Aken heeft de naam Isidoor ook heel bewust gekozen, zoals wel meer namen in het boek. Isidoor verwijst naar Isidorus van Sevilla (ook wel Isidoor genoemd) hij was aardbisschop van Sevilla en encyclopedieschrijver. Isidorius werd in 1598 heilig verklaard. Hij is de beschermheilige van de catalogus, de encyclopedie en sinds 2005 ook van het internet. 
Isidorius van Sevilla nam prominent deel aan het Concilie van Sevilla in 619 en het Vierde Concilie van Toledo in 633. 

De naam Isidoor is erg goed gekozen voor het hoofdpersonage uit De ommegang want de belangrijkste en opvallendste eigenschap van Isidoor is dat hij een grote kennis bezit, al van kleins af aan leert hij hele boeken uit zijn hoofd. Hij heeft een volledige encyclopedie in zijn geheugen zitten en kan elk gelezen boek woord voor woord terughalen. Dit doet hij door in zijn gedachten alles een plekje te geven in een voor hem bekende ruimte, het klooster waar hij opgroeid. Elk hoekje van dit klooster bevat informatie die hij uit boeken geleerd heeft. 

Isidoor past, tot in de perfectie, een bekende manier van onthouden toe, hij maakt gebruik van de locatie-techniek, hij bouwt een geheugenpaleis waarbij elk onderwerp zijn vaste plek heeft in het bouwwerk (uiteindelijk neemt dit de omvang aan van een hele stad) in zijn geheugen. Regelmatig, bijna dagelijks, maakt Isidoor een ommegang (rondwandeling) door zijn geheugen om alle opgeslagen informatie 'te bekijken', zo raakt er niets verloren. Want zelfs dit bouwwerk in het geheugen vraagt om onderhoud.
Deze geheugenkunst wordt voor het eerst toegeschreven aan Simonides van Ceos. Na de instorting van een feestzaal waar hij aanwezig was, wist hij de onherkenbare lichamen te identificeren omdat hij zich herinnerde op welke plek iedereen zat.

Uitleg over hoe je zelf een geheugenpaleis kunt bouwen vind je op Wikihow

De ommegang

Tea:  Dit boek leest als een pageturner. Niet omdat het zo spannend is, maar meer omdat het vooral zo avontuurlijk geschreven is. Het hoofdpersonage Isidoor is een bijzonder mens, hij beschikt over een fenomenaal geheugen. Elke keer wanneer hij iets wil onthouden richt hij in zijn geheugen een plek in waarin de nieuwe informatie een plaats krijgt. Het kan bijvoorbeeld een huis zijn met vele soorten kamers waarin de feiten logisch gerangschikt worden zodat hij op een later tijdstip rustig een ‘ommegang’ kan maken langs zijn herinneringen. Tijdens het lopen kunnen gebouwen helpen zijn beelden te perfectioneren. De titel ‘De ommegang’ slaat op dat geheugen, maar ook de vele reizen die hij maakt kunnen gezien worden als een ommegang, hoewel hij niet de hele wereld rondgegaan is, hij reisde tot ‘het einde van de wereld’ vertelt hij wanneer hij terug is in Europa. Oorspronkelijk was ommegang een religieuze processie en betekende ‘(rond) om [de kerk of stad] gaan’ (Wikipedia), in dit boek met zijn religieuze thema’s en de grote rol die de architectuur van kerken speelt, is dit een erg goed gekozen titel.

De negen straatjes

Tea: Soms moest ik glimlachen om een vondst van de auteur:

‘We namen de kleine brug naar het stadseiland. Ik wilde niet blijven talmen bij de kathedraal en vermeed het naar de machtige façade te kijken. Op een dag zou ik de tijd nemen om alles te bekijken, maar nu volgde ik Lotho en we verlieten het eiland weer via een houten brug. Ons einddoel was een modderig straatje waar bedelaars op een kluitje zaten met uitgestoken handen. ‘Waarom zitten ze bij elkaar?’ vroeg ik. Zo moesten ze iedere aalmoes onderling verdelen. ‘Dit zijn de negen straatjes, hier werken de hoeren,’ vertelde Lotho. ‘In de rest van de stad is het verboden. Veel hoerenlopers geven, bij wijze van boete, wat muntjes aan de bedelaars. Natuurlijk gaan de echte rijkdommen naar de priesters, die over de aflaten beschikken.’(2018-pag 285 ebook)

Dit veelzeggende stukje bevat het grappige van ‘de negen straatjes', het armoedige van de modderige straat, het contrast met de machtige façade van de kathedraal, de tragiek van de bedelaars en de hoeren, de inhaligheid van de kerk en het dom houden van het volk door hen geld af te troggelen voor de aflaten. Dat voor religie en wetenschap zo’n belangrijke rol is weggelegd maakt het tot een rijk boek waar je als lezer nog van kunt leren, maar tegelijkertijd ook heel toegankelijk door mee te reizen met  het - tot de verbeelding sprekend personage -  Isidoor, de dromer, de medicus en de kathedralenbouwer.

Verstopte tomaat

Hetty: Toen ik vorig jaar tijdens Bookstoreday bij een lezing van Jan van Aken was vertelde hij dat er ooit een fout in zijn boek geslopen was; hij doet altijd veel historisch onderzoek om alle feiten kloppend te krijgen maar nu had hij iemand een tomaat laten eten terwijl tomaten in die tijd, in dat gebied nog helemaal niet bekend waren (onbedoeld anachorisme). Sindsdien verstopt hij altijd een tomaat in zijn boeken, zo ook in De ommegang.

Ik zag hierin gelijk een uitdaging: ik wilde die verstopte tomaat vinden! Als tip had van Aken nog wel meegegeven dat de tomaat niet letterlijk voorkomt maar bijvoorbeeld aanwezig is door een personage de Latijnse naam van een tomaat te geven.

Tijdens het lezen heb ik veel namen genoteerd om later nog eens te googlen en te kijken wat de betekenis was, soms zocht ik gelijk iets op en zo ontdekte ik al snel een verstopte rozenbottel...
Deel III van het boek gaat over De rue Gratte-cul, één van de negen straatjes, de hoerenbuurt in Parijs. Lotho een vriend van Isidoor woont hier op een zolderkamer en later gaat ook Isidoor hier wonen. 
Gratte-cul is echter ook het Franse woord voor rozenbottel!

Een stuk verderop in het boek zag ik een naam staan waarbij ik gelijk het gevoel had dat dít wel eens de verstopte tomaat kon zijn.....even googlen leerde me dat het inderdaad zo was! GEVONDEN!!! 
Ik ga hier nog niet verklappen waar de tomaat precies verstopt zit....als hint geef ik alleen mee dat je goed op de namen van personages moet letten :-)

Tijdens mijn 'zoektocht' ontdekte ik nog meer grappige toevalligheden...zo kwam ik mijn eigen achternaam nog tegen (niet heel vreemd gezien het onderwerp van het boek) maar ook de naam van een andere Hebbanista dook nog op een grappige manier op! ;-)

Bouw van een kathedraal

Hetty: De ommegang is een avontuurlijk boek dat heerlijk wegleest, je voelt je even helemaal in de tijd van Isidoor, temeer omdat hij je vaak ook even (vooal aan het begin van een hoofdstuk) aanspreekt als mede-reiziger. Het is een bijzondere tijd in Konstanz, een tijd waarin veel gebeurt, dit maakt het interessant om te lezen. 

Zelf kon ik ook enorm genieten van de voorbereidingen die Isidoor maakt voor de uitbreiding van de kathedraal van Konstanz, hij wil er echt iets groots van maken met een enorme koepel.
De onderdelen van een kathedraal die genoemd worden zijn mij allemaal bekend en ik zag de tekeningen die hij maakte dan ook bijna voor me, en wat zou ik graag de maquette gezien hebben die Galina van zijn ontwerp gemaakt heeft! (beroepsdeformatie van mijn kant?;-)...)
Dit deed me denken aan het boek Pilaren van de aarde van Ken Follett en Kathedraal van de zee van Ildefonso Falcones, twee schitterende boeken die ook vertellen over de bouw van een kathedraal, in een stijl die tot dan toe ongekend was.

De sterren

Tea: Ik heb genoten van het boek, het krijgt 4,5 sterren

Hetty: Een schitterend boek om te lezen waarin veel te ontdekken valt (ik heb vast nog niet alles gevonden!), ik geef het boek de volledige 5 sterren, mede door de verstopte én gevonden tomaat :-)