Alweer een hele tijd geleden won ik een stapel van maar liefst tien boeken bij Verse inkt, het was een stapel met hele diverse boeken, veel onbekend, slechts eentje die ik al gelezen had. Het meest werd mijn aandacht getrokken naar De stad der wonderen van Eduardo Mendoza, volgens de flaptekst 'Een onvergetelijke kroniek over Barcelona tussen de twee wereldtentoonstellingen van 1888 en 1929.' Dat beloofde veel goeds!
Toch bleef het boek nog enige tijd in de kast staan en zo kwam het terecht in mijn samen-lezen-is-leuk!-oproep en gelukkig riep Tea vrij snel dat ze graag met mij mee wilde lezen.

Tea: Het boek stond in mijn kast en de oproep van Hetty trok me over de streep het boek nu op te pakken, historie trekt me en de flaptekst is wervend, een ‘historische klassieker’ 

De jonge Onofre

Tea: Wanneer Onofre zijn intrede doet  in Barcelona is de opbouw van de eerste Wereldtentoonstelling (1888) in volle gang. Tijdens de voorbereidingen van deze tentoonstelling krijgt hij de gelegenheid veel op te steken van het reilen en zeilen van Barcelona. Zonder een cent op zak moet hij op zoek naar werk. Eerlijke baantjes zijn schaars en het aanbod werkzoekenden enorm. Via Delfina, dochter van de pensionhouder, komt hij in een anarchistische groepering terecht en krijgt hij de kans een netwerk op te bouwen. De jongen is zwaar ontgoocheld vertrokken uit zijn ouderlijk huis, zijn vader bleek niet de held te zijn die hij zijn familie jarenlang had voorgespiegeld. Zijn verblijf in Cuba bleek hem geen rijkdom gebracht te hebben, in tegendeel, met schulden en een aapje kwam hij terug in Europa. ‘De Amerikaan’ noemde men hem, een mooi pak en een panamahoed gaven hem die uitstraling.

Aanvankelijk heeft Onofre helemaal geen kwade bedoelingen, hij zoekt werk, vindt het niet, komt met het baantje in de anarchistische groep ook niet veel verder en zet al zijn slimheid en lef in om op een minder eerlijke manier aan geld te komen. De ontmoeting met Efrén Castells – een reusachtige verschijning – levert een levenslange vriendschap op. 

Hetty: In het eerste deel van het boek is Onofre een jongen met wie je medeleven voelt, totaal berooid en uit wanhoop is hij naar Barcelona getrokken. Hier zal hij het zelf, op eigen houtje moeten zien te redden, maar hij komt aan in een stad die uitgeput en leeggezogen is, waar de bevolking ten prooi gevallen is aan vermoeidheid en pessimisme. Slechts een enkeling ziet het leven rooskleurig, zoals de pensionhouder Braulio:

"Barcelona is een stad vol mogelijkheden voor wie ze kan en wil benutten"

Hij heeft er ook alle vertrouwen in dat Onofre dit zal gaan doen.

Onofre gaat vol goede moed en vooral met veel doorzettingsvermogen op pad om werk te vinden, bereid om alles aan te grijpen, iets wat op dat moment nog sympathie opwekt. 

Politiek

Tea: Intussen wordt Barcelona historisch en geografisch in kaart gebracht. Wie overheersten er, welke sporen lieten ze na, hoe zit het met de rivaliteit tussen Catalonië en de rest van Spanje en hoe kwamen beslissingen betreffende stadsuitbreiding tot stand? Tijdens de avonturen van antiheld Onofre (hij ontwikkelt zich niet zo gunstig) wordt er heel wat verteld over politiek, vooral de trucs over de handel in onroerend goed zijn doortrapt. Hoewel het een roman is zijn er veel zaken echt gebeurd, de wereldtentoonstellingen, de uitbreiding van de stad en allerlei uitvindingen die vooruitgang brachten. 

Bijgeloof

Tea: 

Een grote rol is weggelegd voor Delfina. Zij is de schrik van de buurt vanwege haar valse zwarte kater met de duivelse naam Beëlzebub. Wanneer ze boodschappen doet neemt ze dat beest mee en dwingt ze de verkopers lagere prijzen te rekenen. Delfina en Onofre zullen elkaar nog vaak tegenkomen en ook haar vader is van belang voor het verhaal.

Behalve die zwarte kater, die beschouwd wordt als onheilsprofeet, is er meer bijgeloof in het verhaal. In het pension waarin Onofre zijn intrek nam woont een waarzegster die hem voorspelt dat hij drie vrouwen zal ontmoeten, alle drie met een andere missie. Later zal hij erop terug kunnen kijken. Ook op het platteland is men er niet ongevoelig voor bijgeloof, in de streek waar Onofre vandaan komt waren de mensen bijgelovig vanwege ‘dichtbegroeide, in nevelen gehulde stukken grond.’

Hetty: Aan het einde van het boek komt er ook weer een mooi omschreven vorm van bijgeloof voor, er kijken verschillende mensen naar de roodkleurende ochtendhemel op de dag van de opening van de wereldtentoonstelling, en ieder ziet hier weer een andere voorspelling in. Maar ook in een strak blauwe lucht op de dag daarvoor zijn voor Onofre verschillende voortekenen te bespeuren.

Ook ziet Onofre een onheilspellende voortekenen in het overlijden van achtereenvolgens Delfina in 1925, zijn schoonvader  don Humbert Figa i Morera in het begin van 1927, en als laatste zijn broer Joan aan het einde van datzelfde jaar. 

De volwassen Onofre

Tea: 

Het hoofdpersonage ontwikkelt zich van een ontgoochelde jongen tot een niets – en bijna niemand ontziende schurk. Zo af en toe roept hij zichzelf tot de orde

‘Anderen zijn ongelukkig geweest en kunnen hun ongeluk misschien aan mij toeschrijven. O, wat verschrikkelijk om ineens al deze dingen te beseffen nu het te laat is voor berouw en verzoening! Bij dit plotselinge inzicht viel hij als door de bliksem getroffen op de grond.’

Om daarna weer terug te vallen in zijn oude patroon.

Het einde is spectaculair en verrassend. Zie het als machtsvertoon in de overtreffende trap waarbij meerdere partijen wedijveren en er eentje de show steelt. Met een misschien een verwijzing naar de hoogmoedige Icarus uit de Griekse mythologie?

De wereldtentoonstellingen

Hetty: De wereldtentoonstellingen zijn voort gevloeid uit de nationale exposities die door verschillende landen sinds 1756 gehouden werden en waarbij vooral het eigen nationale rijk belicht werd. De wereldtentoonstelling (tegenwoordig ook wel bekend onder de naam Expo) zou meer een weerspiegeling van de universele mens gedurende een bepaalde tijdsperiode moeten zijn. deze wereldtentoonstellingen worden sinds 1851 in verschillende landen gehouden, vaak blijft er na afloop een groot en herkenbaar icoon staan, zoals de Eiffeltoren in Parijs of het Atomium in Brussel.
De wereldtentoonstelling was een belangrijke uiting van het optimisme dat vooral in het midden van de 19e eeuw gold ten opzichte van de vooruitgang in de wereld, belangrijke uitvindingen als de telefoon, auto en platenspeler werden allemaal voor het eerst op zo'n tentoonstelling getoond.

In 1851 werd de allereerste wereldttentoonstelling georganiseerd in Londen in het Hyde park, speciaal voor de huisvesting van dit enorme evenement werd het Crystal palace ontworpen en gebouwd. Het succes overtrof alle verwachtingen. In totaal kwamen in 1851 6.000.000 mensen kijken naar producten die daar door 17.000 deelnemers –afkomstig uit de hele wereld– bij elkaar gebracht waren. Na dit enorme succes volgden al snel andere plaatsen die ook een internationale tentoonstelling organiseerden. De wereldtentoonstelling groeide uit tot een groots evenement waar ieder land zijn trots kon presenteren. Tijdens de eeuwwisseling eiste naast de technische vondsten en ontdekkingen ook de moderne kunst een plaats op. Zo konden de bezoekers bijvoorbeeld de meesterwerken van Renoir en Monet bewonderen.

Barcelona 1888

Hetty: De Exposición Universal de Barcelona (1888) was een wereldtentoonstelling die van 8 april tot 9 december plaatsvond in de Spaanse stad Barcelona. Het Bureau Indernational des Expositions heeft de tentoonstelling achteraf erkend als de 9e universele wereldtentoonstelling. Deze trok zo'n 400.000 bezoekers. De tentoonstelling vond plaats in het Parc de la Ciutadella.

Speciaal voor de tentoonstelling werden een aantal monumenten in de stad opgericht, zoals de Arc de Triomfen het Monumento a Colón.

Barcelona 1929

Hetty: De Wereldtentoonstelling in Barcelona van 1929 (Exposición General d'España) was de 21e die officieel als universele wereldtentoonstelling is erkend door het Bureau Indernational des Expositions.

De tentoonstelling van 1888 had niet aan de verwachtingen voldaan en de politici besloten dan ook om een nieuwe tentoonstelling voor te bereiden. Uiteindelijk werd in 1913 een commissie, onder leiding van Barcelona's burgemeester, belast met de voorbereidingen van een wereldtentoonstelling rond het thema elektriciteit in 1917. In 1914 werd een subsidie-aanvraag ingediend bij de Spaanse regering om het park aan te leggen. Hiervoor werd de noordflank van de MontJuïc, die tot dan toe door het leger en een enkele boerderij werd gebruikt, ter beschikking gesteld. Enkele maanden later brak de WOI uit en pas in 1920 werd met de daadwerkelijke aanleg van het park begonnen. In 1923 kwam het eerste gebouw gereed dat werd gebruikt voor een internationale meubel- en woninginrichtingstentoonstelling. Inmiddels was in Spanje generaal Miguel Primo de Rivera aan de macht gekomen en zijn regering dacht dat ze een grote tentoonstelling goed voor propagandadoeleinden kon gebruiken. In 1925 kwam uiteindelijk het groene licht voor het organiseren van de wereldtentoonstelling, waarbij drie thema's: Sport, Cultuur en Spanje, belicht zouden worden. De wereldtentoonstelling vond plaats op twee locaties, in Barcelona en in Sevilla. In Barcelona besloeg het terrein 118 hectare en werd de naam Exposición Internacional de Barcelona gebruikt. Het terrein in Sevilla besloeg slechts 69 hectare en was de locatie voor de Zuid-Amerikaanse paviljoens onder de naam Exposición Ibero-Americana. De tentoonstelling in Barcelona liep van 20 mei 1929 tot 30 januari 1930, die in Sevilla van 9 mei 1929 tot 21 juni 1930.

Het terrein werd ontworpen en gebouwd onder leiding van de architecten Pedro Domenech, Josep Puig i Cadafalch en Lluís Domènech i Montaner. Aan de voet van de berg werd het Plaça d'Espanya aangelegd met onder andere de hoofdingang van het tentoonstellingsterrein geflankeerd door de Venetiaanse torens. 

De wereldtentoonstelling van 1929 werd geflankeerd door diverse projecten, voornamelijk in Barcelona. Op de Montjuïc werd een kabeltrein gebouwd om de bezoekers de klim naar het bovenste niveau te besparen. De aanleg van de metro begon in 1923 en het eerste traject, de huidige lijn L3 werd in 1924 geopend. De tweede lijn, de huidige lijn L1, tussen het tentoonstellingsterrein en het centrum volgde in 1926. Het Station Barcelona França werd voor de ontvangst van de bezoekers geheel vernieuwd net als het vliegveld. 

Onze bevindingen

Tea: Deze lijvige roman laat zich niet een-twee-drie in een hokje stoppen. Meerdere verhalen vormen een dicht netwerk. Wat uiteindelijk de hoofdlijn zal worden hangt af van de interpretatie van de lezer. In elk geval staat het vast dat de opbouw van het boek noopt tot doorlezen en vooral goed opletten, er komen nogal wat personages in voor en de Spaanse namen zijn niet zo makkelijk te onthouden. Met regelmatig even terugbladeren en dankzij de aantekeningen komt het goed en verlies je de greep niet.

Het boek heb ik met veel interesse gelezen, het is spannend en afgezien van de vele namen en het feit dat het boek iets korter had gekund, was het een boeiende leeservaring en geeft een prachtig tijdsbeeld van de Spaanse geschiedenis. Schitterend is het stuk waarin de film ontdekt wordt en daarmee alles op het gebied van spektakel verandert. En de twee wereldtentoonstellingen natuurlijk. Uitgebreid worden de processen beschreven wat daar allemaal voor komt kijken, hoe er zaken gedaan worden en niet te vergeten wie de financiële afwikkeling na afloop mag doen. Het goed uitgewerkte karakter van Onofre geeft het boek een enorme meerwaarde en zorgt voor een evenwicht tussen het verhaal over de stad en het het hoofdpersonage.

Hetty: Ik hou van historische verhalen waarbij de geschiedenis van een stad of land vertelt wordt, het liefst in een dikke klepper! Wat dat betreft zat ik helemaal goed met De stad der wonderen. Het is wel een boek dat je volle aandacht vraagt en dat je rustig moet lezen, anders lopen de vele lijnen en namen al snel hopeloos door elkaar en verlies je elk overzicht. 
Wanneer je de tijd neemt is het genieten en je verwonderen over het enorme proces rond het opzetten van een wereldtentoonstelling. Zo'n wereldtentoonstelling is op zich al iets wat mij intrigeert, wat een indrukwekkend evenement moet dat zijn geweest, zeker in die tijden waarin er volop nieuwe ontwikkelingen waren en baanbrekende uitvindingen werden gedaan. 

Eerder las ik het boek Parijs van Edward Rutherfurd, dit gaat o.a. over de wereldtentoonstelling van 1889 in die stad, de grote blikvanger daar was de net gebouwde eiffeltoren. In het boek wordt ruimschoots aandacht gegeven aan de bouw van de toren doordat één van de personages meehelpt aan de bouw van dit enorme kunstwerk.
Tijdens het lezen van De stad der wonderen moest ik regelmatig denken aan de boeken van Rutherfurd, en dan toch telkens bekennen dat die boeken me toch net iets meer wisten te boeien, waarom dat kan in niet precies uitleggen maar daar zat ik gewoon meer ín het verhaal.

De sterren

Tea: Ik geef het boek 4 sterren en raad hem zeker aan voor de liefhebbers van historische romans. Barcelona is nu erg actueel, ik volg het nieuws op de voet!

Hetty: Ondanks mijn opmerking dat ik de boeken van Rutherfurd net iets beter vind geef ik toch zonder aarzelen ook vier sterren voor De stad der wonderen.

(Hetty: een aantal foto's in dit artikel zijn van mijn vakantie in Barcelona (2013) Hierboven het uitzicht vanaf de top van de MontJuïc)