Eigenlijk had ik in april op stedentrip naar Wenen zullen gaan...
Veel meer hoef ik denk ik niet te zeggen hè, iedereen kan invullen wat er gebeurde en waarom ik helaas niet ging! (Maar het is géén afstel, het is slechts uitstel!)
Daarom moest ik het voor nu doen met een samenleesboek dat over Wenen gaat en toevallig voor mei op de planning stond, ik las het boek samen met Francisca en Sterrezee.

Sterrezee: Ik heb denk ik op de radio er iets over gehoord, weet niet meer waar en wat, maar iets moet me aangesproken hebben. (vaag he..) Dat het net even anders was dan andere verhalen uit de oorlog, wellicht ook dat Freud er in voorkwam. Ik had het al op mijn Nog-te-Lezen-lijst staan voor ik je oproep zag. Verder lees ik niet graag boeken waar veel WO ll in voorkomt, (beetje een teveel gehad op de lagere school) maar als achtergrond kan het boeiend zijn. En een per jaar is ook wel gòed. – opdat wij niet vergeten-

Veel weet ik niet over Oostenrijk/ Midden Europa. Prima afwisseling op veel Nederlandse en Angelsaksische boeken die ik lees. Ik ben nog nooit in Wenen geweest.

Francisca: Ik kreeg dit boek van een boekverkoper (dus ik tik in de Hebban readingchallenge 10.2. ...door een boekverkoper hiermee mooi af), namelijk tijdens de Hebban avond die ik meemaakte vorig voorjaar, waarin we met een groepje van 12 over Hebban spraken en wat stellingen voorgelegd kregen. Eerlijk gezegd dacht ik na het lezen van de achterflap hoe kan iemand die de boeken heeft bekeken die ik lees mij dit nu tippen? Het leek me niet echt wat. Een meeleesclub met zo’n boek is dan een mooie stok achter de deur.

Hetty: Ik heb dit boek ooit gewonnen bij 'het blauwe mannetje', je moest een goede reden geven waarom je dit boek graag zou willen lezen. Ik verzon toen iets over een hekel hebben aan roken maar toch nieuwsgierig naar dit boek te zijn, mede doordat het zich afspeelt in een stad die ik heel graag nog eens wil bezoeken en dat Freud er een rolletje in speelt leek mij ook wel bijzonder.

De setting van het verhaal

Sterrezee: Ik vind de setting leuk, een sigarenwinkel met een oudere en een jonge man.

Ik zie de winkel voor me. Op een scherpe hoek. Met wat ruimte ervoor. Oud, wel licht door de vele hoge ramen met lichtgeverfde oud-groene kozijnen. Opgestapelde doosjes, de volle toonbank middenin, de hele winkel dwars, met de deur in het midden tegenover de toonbank. Veel middelbruin hout. Het plekje van Franz gelijk rechts als je binnenkomt.

Ik heb de straat opgezocht op google maps. Die ziet er meer ‘als Parijs’ uit dan in mijn voorstelling, die waarschijnlijk deels gebaseerd is op de omslag. De straat waar Sigmund  Freud woont ‘klopt’ dan wel weer beter.

De kermis: een locatie die bezoekers van Wenen zullen kennen.

Het cafe-restaurant lijkt voor mij op een die we in Zwitserland bezochten. Een Bodega (Hetty je weet wel, beetje sfeer als de ‘Posthoorn’, iets donkerder en smaller) met glas-in-loodraampjes boven de iets grotere ramen, donker hout, grove stoelen en aanschuifbanken.

Hetty: Ik zie het café-restaurant helemaal voor me Sterrezee, ja zoals Bodega de Posthoorn in Den Haag zou het heel goed kunnen zijn, in ieder geval wel die sfeer.

Ik heb onlangs op BBC first een paar afleveringen van de nieuwe serie Vienna Blood, die zich in Wenen afspeelt, gezien en kon me daardoor een beetje een beeld vormen van de stad, en leuk detail: ook in deze serie speelt Freud een rol :-)

Het verhaal

Hetty: Franz en zijn moeder wonen in een klein Oostenrijks dorp en kunnen leven van de royale cheques die de minnaar van zijn moeder elke maand stuurt. Wanneer deze plots overlijdt komt hier een eind aan en stuurt moeder Franz, in wat later de vooravond van de WOII blijkt te zijn, naar Wenen om daar in de tabakswinkel van een oude vriend, Otto Trsnjek, te gaan werken. 

'Voor zijn innerlijk oog dook de toekomst op als een ver verwijderde strook oever uit de morgennevel, nog een beetje onduidelijk en schimmig, maar toch ook veelbelovend en mooi.'
...
'Toen hij zijn ogen weer opendeed, barstte hij in een korte, geschrokken lach uit. Het was overweldigend. De stad pruttelde als de groentepan op moeders fornuis. Alles was onophoudelijk in beweging, zelfs de muren en de straten leken te leven, ze ademden, welfden zich. Het was alsof je het plaveisel kon horen knerpen en de bakstenen kon horen kraken....'

Hoewel Franz danig onder de indruk is van het stadse leven went hij, mede door zijn positieve instelling, ook wel snel aan de nieuwe situatie. Zittend op een krukje bij de ingang van de winkel leert hij veel van de sigarenverkoper, zo moet hij ook elke dag alle kranten helemaal lezen. Hij maakt kennis met de vele vaste klanten van de winkel, één in het bijzonder heeft de aandacht van Franz, meneer Freud.

'Ze zeggen dat hij de mensen aan het verstand kan peuteren hoe een fatsoenlijk leven eruit hoort te zien.
.... 
In ieder geval behandelt hij de mensen zonder ze aan te raken, zoals andere dokters. Hoewel, op de een of andere manier raakt hij ze wel aan, maar dan niet met zijn handen.
Met wat dan wel?
Weet ik veel! Langzamerhand werd Otto Trsnjek ongeduldig. Met zijn gedachten of met zijn geest of met nog andere flauwekul. In ieder geval lijkt het te werken en dat is de hoofdzaak.'

Franz is geïntrigeerd door deze mysterieuze Freud, hij raapt zijn moed bijeen en spreekt hem aan. En dan begint Freud ook Franz adviezen te geven, zo raadt hij hem aan een meisje te zoeken en de liefde te leren kennen. Franz leert inderdaad een meisje, Anezka,  kennen maar zij is zo mysterieus dat hij nog regelmatig de hulp van Freud vraagt. Zo langzamerhand ontstaat er een bijzondere vriendschap tussen deze twee totaal verschillende personen. 

Franz ondervindt ook de gevolgen van de dreigende oorlog: het is steeds moeilijker om de winkelvoorraad op peil te houden en de regels waar Joden zich aan moeten houden worden steeds strenger, de sfeer in de stad wordt steeds grimmiger. 

'De huidige wereldgebeurtenis is niets anders dan een tumor, een zweer, een etterende, stinkende pestbuil, die spoedig zal openbarsten en zijn walgelijke inhoud over de gehele westerse beschaving zal uitstorten. Toegegeven, het is wat kras en beeldend uitgedrukt, maar desalnietemin de waarheid, jonge vriend!' (aldus dr. Freud)

Otto en Franz ondervinden de geweldadigheden als de winkel vernield wordt omdat ze sigaren aan Joden verkopen, en later wordt Otto gearresteerd, Franz doet wanhopig zijn best om te voorkomen dat Otto meegenomen wordt, maar Otto wil niet dat Franz dit doet. Ten einde raad doet Franz het enige wat hij nog kan doen voor Otto: de winkel open houden. Maar de zaken lopen slecht, er komen steeds minder Joodse klanten naar de winkel, in zijn naïviteit denkt Franz nog dat ze misschien door de onrusten in de winkel van de laatste tijd hun sigaren en kranten nu ergens anders kopen...

Onbedoeld weet Franz toch weer mensen naar de winkel te trekken als hij zijn opgeschreven dromen, een advies opvolgend van dr. Freud, op de ramen van de winkel besluit te plakken en dit dagelijks blijft doen. Dit trekt de aandacht en mensen worden nieuwsgierig.
Maar de oorlog blijft zijn stempel drukken op het leven van Franz als ook Freud de stad verlaat en in Londen een veilig heenkomen zoekt, en dwingt hem om snel volwassen te worden, misschien wel te snel...

'En opeens besefte hij dat deze jongen niet meer bestond. Verdwenen was hij. Weggekuierd en ondergegaan, ergens in de stroom van de tijd. En dat was allemaal ook nog heel snel gegaan, dacht hij, misschien alles bij elkaar een beetje te snel zelfs. Op de een of andere manier voelde het aan alsof hij zichzelf voortijdig was ontgroeid. Of hij gewoon uit zijn eigen ik was gestapt, als je dat zo kon zeggen. Het enige wat overbleef was de herinnering aan een smalle schaduw onder een gaslantaarn.'

Francisca: Aan de ruime vooravond van WO2 gaat Franz naar de grote stad, hij komt van het platteland en is een grote stad niet gewend. Maar hij went snel moet ik zeggen. Zijn dagen waren naar mijn idee wel af en toe vreselijk saai, ik had niet echt het idee dat het een drukbezochte kranten en rookwaren winkel was.

Er is een grote rol weggelegd voor een van de vaste bezoekers van de winkel: Dr. Freud. Ook de zoektocht naar een meisje cq liefde van Franz wordt breed uitgemeten, hij luistert nu eenmaal goed naar de dokter.

De personages

Sterrezee: Franz: Een coming of ager, leuk hem te volgen in zijn onervarenheid met open blik. Leuk dat hij wel openstaat voor van alles is en van alles probeert. ‘Schattig’ hoe hij zijn moeder op de hoogte houdt, fijne zoon. – al zou ik m wel gezegd hebben haar ook een wat breder beeld van Wenen te laten zien. Maar dat is misschien bewust door schrijver gedaan. Stoutmoedig ook dat hij gewoon professor aanspreekt. Én zijn raad  op zijn eigen wijze opvolgt. En we zo ook een minder chic deel van Wenen ’zien’. Het blijkt iemand te zijn die zonder veel nadenken de goede kant kiest. Mooi is ook de loyaliteit die hij naar zijn baas heeft.

 Trsnjek (wat een naam trouwens, is die Tsjechisch? Tratnjek/ Trstenjak is Sloveens…): Een prima man. Prettige winkeleigenaar, geduldig. We weten verder niet zoveel van hem? Ja een oude kennis van moeders. Geschikt voor een winkel oude stijl.

 Of Freud realistisch is neergezet betwijfel ik, maar leuk dat hij hier zo aardig en mededeelzaam is. In een boek kan alles. Het klopt met de realiteit waar hij woonde en dat hij op dat tijdstip naar Engeland vertrok.

Ik dacht even dat Franz uiteindelijk de dochter van Freud als vriendin zou krijgen, - al is zij misschien wat te oud… - ook al omdat hij zegt dat zij op zijn moeder lijkt. (of was dat enkel een verwijzing naar een deel van de theorieën van Freud?)

De schrijver heeft mooi gebruik gemaakt van het feit dat hij net op dat ogenblik in Wenen woonde en heeft de tabakswinkel er een paar straten verder geplaatst.

 Anezka  (is een Griekse naam voor meisjes. De betekenis is `puur, heilig`, andere vormen Inez, Anaïs). Wel gezellig, onbetrouwbaar/opportunistisch, wat wereldwijzer dan Franz. 

Blijven lezen...

Sterrezee: Hebben jullie gemerkt dat het heel snel las? Er staan voor een serieus boek voor volwassenen weinig woorden per regel, per bladzijde. Dan kan er ook niet heel uitgebreid verteld worden, waardoor de karakterontwikkeling en de politieke / maatschappelijke ontwikkelingen niet uitgebreid worden uitgediept. Meer anekdotisch, het zijn een paar schetsen, illustraties. Mij stoort dat niet. Je kunt toch wel volgen waar de personages staan, dat er vreselijke dingen gebeuren.

Francisca: Ik begon het boek afgelopen zondag en moest het na de eerste paar bladzijden even wegleggen omdat de telefoon ging, ik merkte achteraf dat zoiets met dit boek niet echt gaat. Het is een boek van doorlezen, achter elkaar, dit komt denk ik mede doordat er geen hoofdstukken zijn. Eerst dacht ik wat raar, maar het past wel in het verhaal.

Hetty: Het is inderdaad een boek dat makkelijk en snel leest, in mijn geval kwam dat heel goed uit aangezien mijn planning aan alle kanten piept en kraakt ;-) Het verhaal is niet diepgravend maar stipt wel voldoende zaken aan om je na te laten denken over de situatie waar Franz in beland is en je voelt de dreiging van de oorlog.

Gruwelijkheden

Sterrezee: Ik gruw van alle onmenselijke streken van de slager en anderen. Van de sluwe trucs van de SS-ers, de valse beschuldigingen, het geniepige, het verdraaien van feiten. Het opportunistische van eerst zelf genieten van de pornoblaadjes en later daarmee de sigarenhandelaar erbij lappen.

Ik wist niet dat de meerderheid(?) van Wenen(Oostenrijk) zo achter Hitler aanliep.

 Juist omdat die voorvallen zo als schetsen worden neergezet, tussen het levensverhaal van Franz door komt het bij mij harder binnen. De gruwelen nemen wel ook een steeds belangrijkere plaats in binnen het verhaal, ‘culmineren’ zodat het ook voor de rechtschapen Franz en Trsnjek slecht afloopt.

Het is natuurlijk heel mooi dat Franz aan het eind een daad stelt, maar ook wel een beetje ‘dom’, waar Trsnjek hem al eerder voor waarschuwde. En wat schiet je er mee op?

Het boek heeft zo wel een niet helemaal zeker einde, al kun je wel invullen wat de grootste kans is wat er is gebeurd.

 Dat zulke dingen daar gebeurden geloof ik wel, de schrijver is een Wener. Waarom zou hij zijn stad/de meeste inwoners slechter neerzetten dan die was/zij waren…

De liefde

Sterrezee: Het boek gaat ook over liefde. Franz die probeert te ontdekken wat dat is. Krijgt inzicht door moeder, Freud en eigen ervaringen. En indirect door het handelen van Trsnjek.

Hetty: Het is inderdaad mooi in het verhaal verweven hoe Freud via de gesprekken die ze hebben en moeder via de kaarten die geschreven worden Franz op weg helpen in het verkennen van zijn verwarrende eerste liefde.

Onze bevindingen

Francisca: Al met al een leuk verhaal, maar niet eentje waarvan ik zeg wow. Het einde vond ik ondanks dat ik het verrassend vond en zeker niet had zien aankomen een soort van afgeraffeld. Alles moest in die laatste paar bladzijden nog even snel gebeuren leek het wel.

Ik beoordeelde het boek met 3 sterren.

Sterrezee: Ik vond de beschrijving van de diverse klanten in de sigarenzaak erg leuk, ik had verwacht dat die personages een wat grotere rol zouden gaan spelen. Jammer dat dat niet het geval was. Maar aan de andere kant zou het de twee kernen van het boek misschien wel wat vertroebeld hebben. 

* Prima coming of age zoektocht, met Freud als twist.
* Sterk dat door aanstippen/schetsen het contrast groot is
* Een kort inkijkje in het Wenen van 1937/1938
* Lijkt niet op een boek wat ik eerder las (is dus heel subjectief)
* Goed leesbaar

Ik  heb het boek vier sterren gegeven, geen vijf want daar beklijft het niet genoeg voor.

Hetty: Ik vond dit een fijn boek om tussen allerlei soms pittige klassiekers door te lezen, het verhaal wist mij te boeien door de stad waar het zich afspeelt maar ook door de bijzondere vriendschap tussen Franz en Freud, twee heel verschillende personen die elkaar toch weten te vinden en te waarderen. Je merkt ook dat Franz het dieper nadenken van Freud overneemt en zelf soms ook tot hele wijze inzichten komt ;-)

Ik heb het boek ook vier sterren gegeven.