Ik had de naam Philippe Claudel al vele keren met bewondering horen noemen... Toen ik, inmiddels alweer een paar jaar geleden, dan eindelijk zelf Het kleine meisje van meneer Linh van Claudel ging lezen begreep ik het helemaal! Wat kan hij schitterend schrijven, zonder het letterlijk te benoemen vertelt hij zo veel, en zo mooi...
Dit gevoel werd nog eens bevestigd na het lezen van De archipel van de hond en daarna wilde ik nog meer Claudel lezen! Gelukkig waren er een aantal liefhebbers te vinden die Het verslag van Brodeck ook op hun WIL-lijst hadden staan. Ik las het boek samen met Tea, Marja en *Wil2*

*Wil2*: Hier op Hebban was ik de naam Philippe Claudel al vele malen tegengekomen en eigenlijk alleen in zeer positieve zin. Dus als ik een van zijn boeken zag bij de kringloop, dan ging die mee. Maar zoals de meesten weten: hebben is nog geen lezen. Daarom kwam deze buddy read als geroepen.

Tea:  

‘Je was anders dan de rest, Brodeck,’ vervolgde de oude schoolmeester. ‘En dan bedoel ik niet dat je niet van hier was, dat je van ver kwam. Je was anders dan de rest omdat je altijd verder dan de dingen keek... Je wilde altijd dingen zien die er niet waren...’ 

Het verhaal

Tea: Tussen de openingszin en het slot ligt alles besloten wat Brodeck kwijt wil.

'Mijn naam is Brodeck en ik heb er niets mee te maken. Laat dat duidelijk zijn. Dat moet iedereen weten. Ik heet Brodeck en ik heb er niets mee te maken.' (opening)

....

'Ik heet Brodeck. Brodeck. In godsnaam, onthoud het. Brodeck.' (slot)

De verteller krijgt de opdracht een verslag te schrijven over een gebeurtenis die plaats gevonden heeft in een besloten gemeenschap waarvan de geografische aanduiding niet genoemd wordt, maar zal ergens in een bergachtige streek zijn op de grens tussen Duitsland en Frankrijk. De bergen vormen een natuurlijke grens tussen ‘daar en hier’ en hebben ook een beschermende rol. Hun toppen hebben namen, maar die mogen niet bekend gemaakt worden aan vreemden, alsof daarmee een geheim prijsgegeven zou worden. Toch is dat precies wat de vreemdeling, de ‘Anderer’ vraagt aan Brodeck. De vreemdeling is zomaar aan komen lopen met zijn paard, ezel en excentriek aandoende koffers en vele boeken. Een man van weinig woorden, maar altijd met een brede glimlach.

De raadselachtige man wekt argwaan bij de bevolking, ze weten niet wat deze man wil, hij verstoort hun leven. Het leven dat tijdens de oorlog danig in de war geschopt was, kwam juist weer een beetje op gang en nu dit.

Hetty: Er wordt aan de verteller gevraagd om op te schrijven wat er plaatsgevonden heeft, maar ook enkel en alleen dit en niets meer. De burgemeester waarschuwt hem meerdere keren om niet te diep te gaan graven, geen dingen op te schrijven die kunnen irriteren en alleen die vragen te stellen die beantwoord kunnen worden.
Brodeck beseft dat dit geen loos argument is als hij denkt aan de dorpsonderwijzer, een man die graag wilde leren, dingen wilde weten en door bleef vragen naar allerlei dingen. Drie weken eerder is de onderwijzer plotseling overleden onder verdachte omstandigheden...

Tweede verhaal

Tea: Brodeck gaat inderdaad schrijven over de gebeurtenis die plaatsgevonden heeft, zelf was hij er niet bij, maar hij dient het gebeurde letterlijk te verslaan. Dagenlang zit hij te typen en het is net alsof hij al vordert met het verslag, maar in werkelijkheid typt hij wat er met hem gebeurd is in de oorlog. Zonder het woord te noemen (de verwijzingen volstaan, zoals een klein stukje ontbrekende huid), beschrijft hij de haat en woede die met het oppakken van Brodeck gepaard ging; en we krijgen te horen hoe hij terecht kwam in deze gemeenschap. In flashbacks komen de beelden tevoorschijn en wordt duidelijk wat deze man allemaal heeft moeten meemaken en hoe zijn karakter en liefde voor zijn vrouw en haar kind (een verhaal apart, maar Brodeck loopt over van liefde voor het meisje Poupchette) hem maakt wat hij nu is.

De gedetailleerdheid waarmee gebeurtenissen in het kamp beschreven worden heeft twee kanten, het feit dat Brodeck meewerkte geeft aan dat hij een overlever is, maar de weerzin die de vernederingen die hij moest ondergaan oproept is groot. Het is tevens de kracht van Claudel, de afwisseling van gruweldaden met de poëtische passages over bloemen, heilzame kruiden en zijn vrouw Emélia die hazelnootkleurige ogen heeft.

Wilma: Naast het gevraagde verslag schrijft hij in het diepste geheim zijn eigen verhaal.

‘Als ik de pagina’s van mijn verhaal herlees, besef ik dat ik dwars door de woorden heen loop als opgejaagd wild dat zigzaggend wegvlucht en de honden en jagers die hem nazitten op een dwaalspoor probeert te brengen.’

Hond

Tea: Opmerkelijk in het verhaal is de hond.
In het kamp vinden de kwelgeesten het leuk de gevangenen als een hond te behandelen, dit gaat vrij ver en de beelden zijn moeilijk van het netvlies te verwijderen.

En dan is er Ohnmeist, de oude hond zonder baasje die in het dorp rondloopt als volkomen onafhankelijk individu en begint te kwispelen wanneer de Anderer voorbijkomt. De hond is van gemengd bloed en krijgt menselijke trekken, af en toe slaakt hij een melancholische zucht.

‘Het is een heel bijzondere hond, die zijn naam te danken heeft aan het feit dat hij geen baasje heeft en er nooit een heeft gewild. Hij gaat andere honden en kinderen uit de weg en is met weinig tevreden; hij bedelt zijn kostje bij elkaar onder de keukenramen. Hij loopt mee met wie hij maar wil naar de akkers of het bos, slaapt onder de sterren, en als het te koud is krabt hij aan een schuurdeur waar hij maar al te graag wat stro en soep krijgt aangeboden. Het is een grote bruine snoever met rossige vlekken, zo groot als een griffon maar met de korte, dikke vacht van een staander.’

Tijdloos

*Wil2*: Op zeer subtiele wijze brengt hij het verhaal van Brodeck en wat hem is overkomen.

‘Samen met duizenden anderen werd ik weggevoerd omdat we namen, gezichten of overtuigingen hadden die anders waren dan die van de rest. Ver weg werd ik gevangengezet op een plek waar alle menselijkheid was geweken en waar alleen nog gewetenloze beesten waren die een menselijke gestalte hadden aangenomen.’  

Door niet specifiek te benoemen dat het over WOII en de jodenvervolging gaat, krijgt het boek een tijdloos karakter en krijgt de boodschap achter het verhaal alle ruimte: anders-zijn kan je kwetsbaar maken, de drang tot zelfbehoud is enorm groot en verraad ligt op de loer en is dan al snel goed te praten. 

Angst voor het vreemde

*Wil2*: Dat een oorlog niet gelijk voorbij is als de vrede is getekend, blijkt o.a. uit de nachtmerries die ook na de oorlog doorgaan en de trauma’s die nog steeds een belangrijke rol spelen.

In dit boek is het tevens de angst die met een slecht geweten gepaard gaat en die opspeelt als er een vreemdeling, de Anderer, in het dorp verschijnt die meer kan zien van de inwoners dan ze voor mogelijk hadden gehouden. Van de een op de andere dag is de vreemdeling verdwenen en wordt aan Brodeck gevraagd of hij een verslag wil schrijven van alles wat er gebeurd is sinds de vreemdeling hun dorp betrad, want

‘Als jij het vertelt, zullen ze het geloven.'

Brodeck heeft geen keus: 

‘Ik had geen zin om net zo te eindigen als de Anderer.’ 

Tea: Net als der Anderer is ook Brodeck is een vreemdeling. Als weesjongetje belandde hij met Fédorine, zijn redster, in het dorp en aanvankelijk werden zij hartelijk opgenomen in de gemeenschap. De verandering kwam pas later…

‘Aanvankelijk werd de Anderer in het dorp onthaald alsof hij een soort vorst was. Dat was trouwens net tovenarij: de mensen hier zijn gewoonlijk niet zo open. Dat zal wel komen door dit landschap van dalen en bergen, bossen en afgesloten valleien, en door het klimaat vol regen, mist, vorst, sneeuwstormen en vreselijke hitte. En de oorlog heeft natuurlijk ook niet geholpen. Die heeft de deuren en de geesten nog geslotener gemaakt, zodat ze stevig vergrendeld zitten en hun inhoud goed buiten het daglicht bewaard blijft.'

Marja: De omstandigheden veranderen wanneer er in het kleine dorpje in de grensstreek (waar precies blijft onbekend) op een dag een man met een paard en een ezel zijn intrek neemt in de plaatselijke dorpsherberg. Anderer of ‘vreemdeling’ is een vriendelijke man, vol belangstelling voor de geschiedenis en gebeurtenissen die zich in het verleden hebben afgespeeld. Hij brengt door zijn gesprekken met de mensen in het dorp aan de oppervlakte wat de dorpsbewoners zo graag willen wissen uit hun collectieve geheugen. Ze hebben er geen enkele behoefte aan om geconfronteerd te worden met de zwarte bladzijden uit hun verleden en dat leidt er toe dat het verhaal in een stroomversnelling komt. Aan Brodeck de taak om een verslag te schrijven over alles wat er is gebeurd. Het schrijven van dat verslag geeft Brodeck meer inzicht in zijn eigen geschiedenis en het wordt hem duidelijk dat hij altijd een buitenstaander is gebleven voor de mensen waar hij tussen woont.

Meerdere lagen

Marja: Het verhaal is geschreven vanuit het perspectief van Brodeck waarin afwisselend door middel van flashbacks het levensverhaal van Brodeck wordt verteld. Het boek kent verschillende lagen, die allemaal een eigen functie hebben in het verhaal. Langzaam ontvouwt zich een persoonlijk drama met impact op een hele dorpsgemeenschap waarbij verwezen wordt naar de Tweede Wereldoorlog zonder dat deze specifiek wordt genoemd. 

Niets

Hetty: Het boek begint met een tekst van Victor Hugo: 

'Ik ben niets, ik weet het,
maar dat niets laat ik bestaan
uit een heel klein stukje alles.'
(Victor Hugo - Le Rhin)

En dat 'niets' is gelijk een motief dat vaak terugkomt in het boek; zo vernederd zijn dat je je niets meer voelt, het bestaan onwaardig of in de vorm van je ontzichtbaar maken om niet op vallen, doen alsof je niets bent: 

'Ik heb het nooit aan iemand gevraagd. Ik heb geleerd om niet te veel vragen te stellen. Ik heb ook geleerd om de kleur aan te nemen van de muren, en van het stof van de straat. Dat is niet moeilijk. Ik lijk op niets.'

Het komt ook terug in de vorm van een geschreven briefje, op de borst geprikt van een opgehangen gevangene in het kamp.
En maakt het daarmee bijna onmogelijk om niet te denken aan dat andere aangrijpende boek over de WOII en het leed uit de concentratiekampen: Is dit een mens? van Primo Levi. Want wanneer je zo vernederd wordt dat je het gevoel hebt niets meer te zijn, wanneer dit zelfs letterlijk gezegd wordt: Jij bent niets...dan ben je toch ook geen mens meer? Dat is toch mens onwaardig.

Nadenken

Marja: De menselijke verhoudingen worden door Claudel minutieus beschreven en de karakters met een diep psychologisch inzicht getekend waardoor je als lezer betrokken raakt bij het universele thema: hoe staan wij tegenover vreemdelingen? Accepteren we de ander voluit als mens en respecteren we elkaar zoals we zijn? Claudel heeft met dit boek een thema aangesneden dat nog steeds actueel is.

Hetty: Claudel laat je doormiddel van de verteller nadenken over hoe je zelf zou handelen in bepaalde situaties, laat je beseffen dat de mens niet altijd kwaadwillend is, maar soms ook gewoon gedreven wordt door het gevoel geen andere keuze te hebben omdat hij anders zelf het slachtoffer zal zijn.

'Stel dat ik op de avond dat iedereen het verstand verloor in de herberg was geweest: wat had ik dan kunnen doen in mijn eentje? Ieder woord of gebaar zou mijn lot hebben bezegeld, en dan was ik op dezelfde manier geëindigd als hij. Ook dat was een angstaanjagend idee: de wetenschap dat ik als ik in de herberg was geweest, het gebeurde niet zou hebben kunnen voorkomen; ik zou me zo klein mogelijk hebben gemaakt en onmachtig getuige zijn geweest van de gruwelijke gebeurtenis. Ik walgde van mijn lafheid die niet eens had plaatsgevonden. Diep vanbinnen was ik net als de anderen, net als diegenen die me belast hadden met het Verslag waarvan ze hoopten dat het ze zou vrijpleiten.'

Maar ook over wat hem in het kamp overkomen is ontwikkelt de verteller tijdens het schrijven van zijn verhaal diepere inzichten die hem bewust maken van de motieven van de beulen en die zelfs een eerste aanzet zouden kunnen vormen tot vergeving:

'Ik was meer het slachtoffer geworden van andermans angst dan van hun haat, of van enige andere emotie. Omdat de angst sommige mensen naar de keel vloog, werd ik uitgeleverd aan de beulen, en die beulen, mannen die vroeger net als ik waren geweest, waren zelf ook uit angst in monsters veranderd; de angst had het zaad van het kwaad dat ze in zich droegen, dat wij allemaal in ons dragen, in staat gesteld te ontkiemen.' 

Mooie zinnen

*Wil2*: Het boek staat vol met prachtige zinnen en mooie inzichten die je uitnodigen om ze meerdere malen te lezen en te overdenken. Zoals:

‘De nacht heeft het wonderlijke vermogen om de meest alledaagse dingen en de eenvoudigste gezichten te veranderen. En soms veranderen ze niet zozeer, maar worden ze blootgelegd, alsof de nacht de ware aard van het landschap en de levenden naar boven kan brengen door ze te overdekken met zijn duisternis.’

Hetty: Een schitterende omschrijving van de oude vrouw die Fédorine geworden is: 

'Hoe oud ze precies is, heb ik nooit geweten. Zelf zegt ze dat ze het ook niet meer weet, en dat dat haar niet verhinderd heeft geboren te worden en ook niet zal verhinderen te sterven. En ze zegt dat ze niet slaapt omdat ze zich niet door de dood wil laten verrassen, maar hem goed wil zien aankomen als hij komt. Ze zit met gesloten ogen en mompelt wat voor zich uit, ze verstelt haar verhalen en herinneringen en weeft tapijten van haar tot op de draad versleten dromen; haar handen liggen op haar knieën, en in die handen, die droge handen getekend met kronkelende aderen en rimpels zo recht als het lemmet van een mes, kun je haar leven lezen.'

Schrijfstijl

Marja:Hoe moeilijk kan het zijn om een verslag te schrijven over een boek dat je heeft geraakt? Heel lastig blijkt al bij het begin van dit schrijven. Niets in dit boek is zoals het lijkt. Alles heeft een diepere laag en betekenis waar je je als lezer wel van bewust bent, maar dat je niet gelijk kunt plaatsen. Het verslag van Brodeck is een boek dat onmiskenbaar geschreven is in de schrijfstijl van Claudel. Nadenkend over elke zin waarin niets teveel staat, ontkom je niet aan de gedachte dat hier een echte meesterschrijver aan het woord is. Traag komt het verhaal op gang waarbij wonderlijke namen en gebeurtenissen de bladzijden vullen. Bevreemdend en gelijktijdig zo herkenbaar. Afschuwelijke situaties worden afgewisseld met vertederende ogenblikken. Vervreemding is het kernwoord dat bij dit boek past.

Wat werkt die vervreemding nu zo in de hand? Het gegeven dat alle bijfiguren een naam hebben, die iets zegt over wie ze zijn. Karikaturen van mensen die vlijmscherp getekend worden in hun egoïsme, lafheid en kleinzieligheid. De reacties van deze mensen in verschillende situaties zijn confronterend en plaatsen je zelf voor een spiegel. Hierdoor is het verhaal niet meer iets dat ver van je afstaat maar komt het dichtbij en vraagt het van de lezer een reactie. Tegenover al die bijfiguren staat Brodeck met zijn vrouw Emélia en dochtertje Poupchette die al jarenlang wonen tussen al die mensen maar nooit echt opgenomen zijn in de betreffende dorpsgemeenschap. Schokkend en verbijsterend om te lezen hoe mensen die je denkt te kennen onder heftige omstandigheden opeens zo heel anders kunnen reageren.

Onze bevindingen

*Wil2*: Ik heb pas twee boeken van Claudel gelezen, maar wat ze gemeen lijken te hebben is een hoofdpersoon die verdreven wordt van huis en haard, die gelukkig iemand tegenkomt die het beste met hem voor heeft, maar net als je denkt dat alles goed af gaat lopen, komt er nog een onverwachte wending. En toch gloort er dat glimpje van hoop, waardoor je het boek met een zucht kunt dichtslaan.
Prachtig!

Kort geleden heb ik Het kleine meisje van meneer Linh gelezen en begon ik al wat te begrijpen van het enthousiasme voor Claudel. Het verslag van Brodeck heeft me helemaal voor hem doen winnen, wat een schrijver, wat een boek! Het is gelijk in mijn top25 terecht gekomen. Ik geef het boek dan ook 5 sterren.

Tea: Deze indrukwekkende roman waarin niet precies genoemd wordt waarover het gaat is een bron van ontdekking. Je zou het boek kunnen lezen als een allegorie op de Holocaust, waarbij Brodeck zowel slachtoffer als verslaggever is en ook hij zijn handen niet kan wassen in onschuld zoals hij zelf opbiecht over een gebeurtenis in de trein. De talloze verwijzingen naar de bijbel, de symboliek van de dieren, het laten zien dat een situatie nooit zwart of wit is en dat mensen niet alleen slecht zijn maken het tot een rijk en wijs boek.

5 sterren voor dit boek!

Marja: Ook ik geef Het verslag van Brodeck vijf sterren.

Hetty: Dan kan ik niet achterblijven, en het is ook volledig terecht: 5 sterren voor dit schitterende boek!