Een boek waar kunst in voor komt trekt altijd mijn aandacht, ik had In het zwart van de spiegel van Peter Delpeut dan ook al verschillende keren voorbij zien komen en werd steeds weer nieuwsgierig... Maar tot het moment dat ik het door Gigi in mijn handen gedrukt kreeg met de opmerking: 'Dit boek is echt iets voor jou!' had ik geen concrete plannen om het ook daadwerkelijk te gaan lezen. Vanaf dat moment veranderde dat en kwam het boek in mijn samenleesoproep te staan en gelukkig wou *Wil2* met mij meelezen.

*Wil2*: De aanleiding om dit boek te lezen was een leesclub op Hebban waar ik toen voor was uitgeloot, maar het boek trok me enorm en heb het, toen ik het bij een boekhandel zag liggen, gelijk gekocht. Niet helemaal verrassend was er van lezen nog niets gekomen, dus toen Hetty aangaf iemand voor een buddyread te zoeken, was ik er als de kippen bij. 

Het verhaal

Hetty: De ik-persoon die het verhaal vertelt is een filmmaker die aan een oogkwaal lijdt waardoor zijn blikveld steeds smaller wordt en hij uiteindelijk blind zal worden. Hij vindt troost in het kijken naar landschappen, vooral wanneer hij deze landschappen bekijkt door het zogenoemde 'Claude-glass' want dan ziet hij weer een compleet en schitterend weergegeven landschap. Zijn zichtveld wordt hierdoor weer verbreed zo lijkt het. Een 'Claude-glass' is een soort licht gebolde zwarte spiegel die kunstschilders gebruikten om te kunnen schilderen in de stijl van Claude Lorrain, een Franse schilder die vooral beroemd is geworden door zijn schitterende landschappen met bijzondere lichtwerking en grote harmonie. 
De verteller gaat op reis om alles te weten te komen van deze Claude Lorrain, hij bezoekt alle plaatsen waar werk van Lorrain te vinden is, maar ook de locaties waar Lorrain geschilderd heeft.
Tijdens deze reis ontdekken we wie deze Claude Lorrain precies was maar leren we ook veel over het leven van de verteller, zijn verhaal wordt op overtuigende wijze gebracht waardoor je je regelmatig afvraagt of je soms een biografie zit te lezen van het leven van Delpeut zelf.
Gedurende de reis, die symbool zou kunnen staan voor het afscheid van zijn leven voordat hij helemaal blind zal zijn, ontdekken we niet alleen vanalles over Claude Lorrain maar worden vele andere kunstenaars, schilders en schrijvers onder onze aandacht gebracht.

Peter Delpeut

Hetty: Peter Delpeut (1956) is een Nederlandse filmmaker en schrijver die zijn eerste roman Het vergeten seizoen publiceerde in 2006, na eerder vooral novelles en essays geschreven te hebben. Een jaar later werd hij met dit boek genomineerd voor de Gerard Walschapprijs en won hij de Halewijnprijs.
In de Groene Amsterdammer verschenen een aantal artikelen van Delpeut die veelal over kunst gaan, ze zijn hier te lezen.
Zijn meest recente boek In het zwart van de spiegel verscheen in 2018.

Synchroniciteit

*Wil2*: Wat ik frappant vond was dat ik al snel te maken had met synchroniciteit, een uitdrukking en begrip waar Hetty een hele mooi blog over heeft geschreven en wat ik sindsdien steeds vaker tegenkom. Het boek dat we hiervoor samen hebben gelezen is De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch en daarin speelt de eindfase zich af in Jeruzalem en dan met name op de Olijfberg en ook Lazarus komt voorbij. Dan is het wel heel bijzonder als je in het begin van dit boek dat weer tegenkomt. 

En als je dan op pagina 71 nog de zin ‘Mijn uren in het British Museum leken op een bezoek aan een beminde in coma.’ tegenkomt, is het feestje helemaal compleet. Ik hou ervan.

Hetty: Wat heerlijk om te lezen dat jij de synchroniciteit ook hebt weten te vinden in dit boek *Wil2*! Dat was ook wat mij tijdens het lezen niet losliet, overal kwam ik het tegen, natuurlijk Lazarus die ook al steeds opdook in De ontdekking van de hemel. Maar ik moet bekennen dat ik die van 'het bezoek aan een beminde in coma' even gemist had... maar nu ik het zo lees, ja tuurlijk is dat ook een schitterend voorbeeld van synchroniciteit!

Ik kon het niet laten en schreef tijdens het lezen al een blog over alle toevalligheden (of toch geen toeval?) die ik tijdens het lezen tegenkwam, vooral the river Wye stond centraal.

Het hele verhaal zelf staat overigens ook bol van de synchroniciteit, de verteller rolt van de ene toevalligheid in de andere, bijna elke ontdekking leidt weer tot een andere, zodat ze als kralen aan een ketting aaneen schuiven. Ook is er steeds weer een 'toevallige' overeenkomst of link naar zijn eigen leven te leggen. Echt genieten!

Het begint en eindigt met synchroniciteit...

'Eigenlijk begon deze geschiedenis pas echt na het lezen van Music for Chameleons van Truman Capote. Ik zou nu natuurlijk een goede reden kunnen bedenken waarom ik dat boek opensloeg, of het als een onontkoombare beschikking van het lot kunnen opvoeren, maar het was toeval, meer niet.'

In het boek van Capote dat onze hoofdpersoon in Spanje leest, ziet Capote in de salon van 'madame' een zwarte spiegel liggen, Capote pakt hem op maar weet niet wat hij in handen heeft, Madame vertelt hem dat de zwarte spiegel aan Paul Gauguin behoorde, Capote heeft verder geen interesse....
De hoofdpersoon uit ons boek wel, hij weet waarvoor Gauguin de spiegel gebruikte en sterker nog: hij bezit zelf zo'n zwarte spiegel! Ooit lang geleden gekocht in een Engelse antiekwinkel en nu ligt het vergeten in een of andere verhuisdoos. Hij kan niet wachten om de spiegel op te zoeken en denkt gelijk terug aan zijn verleden.
Eenmaal thuis opent hij de verhuisdozen, vindt de spiegel en gaat er mee experimenteren. Het effect valt echter nogal tegen, het beeld is weinig bijzonder, maar misschien gebruikt hij de spiegel verkeerd, of is de locatie niet goed?

...'Hier had het kunnen eindigen, maar het liep anders. Toen ik de ongelezen kranten die zich tijdens mijn verblijf in Spanje hadden opgestapeld in de papierbak liet glijden, viel mijn oog op een kleine advertentie: "Nature et Idéal. Le paysage à Rome 1600-1650". Nog net op tijd griste ik de krant van de stapel. Nicholas Poussin, Salvator Rosa en Claude Lorrain bleken de sterren van een tentoonstelling in het Grand Palais in Parijs. Zonder de naam Claude Lorrain zou de advertentie me niet zijn opgevallen, maar het belang ervan stond me meteen voor ogen. Als hij de naamgever van mijn spiegel was, bij wie anders dan bij hem zou de sleutel voor het gebruik ervan liggen? Het treinkaartje naar Parijs was snel geboekt.'

En zo begint de zoektocht die uiteindelijk een boek van bijna 800 pagina's zal vullen...

Kunst

*Wil2*: Ik heb genoten van de schrijfstijl en van de mooie schilderijen en architectuur die ik naar aanleiding van het verhaal op heb gezocht. Vooral de beschrijving hoe hij naar het werk van Claude keek vond ik mooi en leerzaam:

... ik zou hiermee de indruk kunnen wekken dat ik de virtuositeit van de tekenaar bewonderde. Dat zou een misverstand zijn. Het gaat me nooit om wat een kunstenaar kan, maar om wat hij gezien heeft. Zijn ervaring optillen naar mijn zien, daar draait het om in kunst. Claude zag zonlicht zoals je het ervaart, maar niet bewust waarneemt. Hij opende me de ogen.

Hetty: Kunst in boeken, ik kan er geen genoeg van krijgen en werd met dit boek dan ook op mijn wenken bediend! :-)
Ik hou van (klassieke) realistische kunst waarbij je vaak vol bewondering staat te kijken naar de schildertechniek en je afvraagt 'hoe dan?!' Gevalletje beroepsdeformatie ;-)
De schilderijen van Lorrain en andere genoemde kunstenaars heb ik dan ook opgezocht en kon ze zeker waarderen.
De werken van Lorrain kunnen onder de term barok geschaard worden en hij streefde er naar om figuren en landschap in volledige harmonie met elkaar te laten versmelten zoals hij gezien had bij zijn voorbeelden Carracci en Domenichino van wie hij het werk bestudeerde. Ook ging hij te rade bij het werk van Rafaël voor de weergave van menselijke figuren in zijn landschappen.

Later haalden vooral Engelse de landschapschilders als Constable en Turner hun inspiratie weer uit de werken van Lorrain zelf. Ze maakten hierbij ook wel gebruik van een 'Claude-glass' om de omgeving te zien zoals Lorrain het weergaf op zijn schilderijen.

'Soms kun je lang naar een tekening of schilderij kijken zonder te zien wat je eraan bindt of vasthoudt. Het is er wel, maar zoals een woord op het puntje van je tong kan liggen, beloftevol, is er toch iets wat je weerhoudt het uit te spreken.'

Wandeling met het boek

*Wil2*: Toch had ik op zo’n tweederde van het boek even een klein leesdipje, omdat het maar door bleef gaan en er te weinig gebeurde om het verhaal interessant te houden. De dip duurde evenwel niet lang en voor ik het wist zat ik weer in het verhaal. Het liefst zou ik het boek nog eens willen oppakken en dezelfde reis als de ik-figuur willen maken. Ik ben niet zo’n museumbezoeker, maar wel een wandelaar en wandelingen maakt de hoofdpersoon genoeg.

Hetty: Die leesdip heb ik niet gehad maar ik herken wel jouw gevoel om de reis van de verteller te willen maken met het boek in de hand. 
Engeland staat al lange tijd hoog op mijn lijstje met landen die ik ooit nog eens wil bezoeken, en dan vooral de schitterende schilderachtige gebieden als de Cotswolds. Ik zag mezelf dan nu ook al in gedachten een wandeling maken door de Wye valley...

Je moest soms onbezonnen kunnen mijmeren, halve ideeën aan jezelf voorleggen, zonder ze al te zwaar te nemen, ze laten vervliegen of met een glimlach afserveren. Nu ik weer alleen liep, herkreeg ik die vrijheid. Ik vond mijn eigen pas terug, nog langzamer dan voorheen.'

Maar ook de kunst maakte me nieuwsgierig en ik nam me ook gelijk voor om de tentoonstelling van Constable in het Teylers museum in Haarlem te gaan bezoeken, en als er ooit eens ergens een tentoonstelling met werk van Claude Lorrain is dan is de kans groot dat ik een kijkje ga nemen!

Hadden we het zonet niet over synchroniciteit? In het boek valt te lezen dat de tekeningen van Claude Lorrain die de verteller op een tentoonstelling in het Louvre bewondert uit de collectie van het Teylers Museum in Haarlem komen!

Mysterieuze ik-persoon

*Wil2*: Heel bijzonder dat we na het lezen van al die pagina’s nog niet weten hoe hij heet. Door de ik-vorm te gebruiken en de hoofdpersoon hetzelfde beroep te geven als hemzelf, creëert de auteur de illusie dat het een autobiografie is. Een leuk zinnetje op pagina 766 pepert dat er nog extra in:

Als dit een roman zou zijn...

Woorden zijn nodig

*Wil2*: Ik weet niet hoe jij het ervaarde, Hetty, maar bij zijn beschrijving van Jasmin (p.454) moest ik toch sterk aan Iris Murdoch denken, al was haar man jonger dan zijzelf. De discussie die ze voerden over het kijken, was wel bijzonder en zet je aan het denken over je eigen manier van waarnemen. ‘je hebt woorden nodig om dingen te omschrijven’ en ‘Ik vraag me af wat jij eigenlijk ziet als je geen woorden hebt voor wat er hier om ons heen te zien is.’  Versus:

‘Wat ik zocht en vond in de natuur was een gevoel, weliswaar van welbehagen maar, bedenk ik nu, zoals een peuter de wereld waarneemt: groot, alomvattend, een spel van lijnen en kleuren en onbekende verten, waarin de details zich verbergen in het geheel. Een taalloos universum...’

Hetty: Ik moet zeggen dat Iris Murdoch tijdens het lezen niet in mij opgekomen is, maar ik begrijp wel waar je op doelt.

Ik moest meer denken aan de artikelen op Literatuur onder de Loep over Romantiek (deel 1 en deel 2) die ik samen met Tea schreef, een aantal van de daar besproken schrijvers dook nu ook op tijdens het lezen van In het zwart van de spiegel.

Wat de manier van kijken betreft, daar speelt het Mauritshuis momenteel leuk op in (synchroniciteit?), ze hebben een tentoonstelling bestaande uit 1 schilderij: 'Gezicht op Delft' van Vermeer. Een schilderij dat ooit door Proust (ook genoemd in In het zwart van de spiegel!) bestempeld werd als het mooiste schilderij ter wereld. Als bezoeker van het museum kun je nu tijd in je eentje met dit schilderij reserveren, om te kijken wat dit schilderij met je doet als je er echt aandachtig en in alle rust naar kunt kijken.

Einde van een vriendschap

*Wil2*: Maar wat triest, en waar, dat er aan een jarenlange vriendschap toch opeens een eind kan komen door een ondoordachte zin en gebaar.

‘..., was onze wandeling langs de pittoreske Wye een prelude op het afscheid of, zo je wilt, een coda van ons samenzijn, een laatste rafel aan het moment dat zo’n veertig jaar had geduurd - en als ik die hand terug had gepakt, wellicht nog zou voortduren.’

En dat nadat hij nog wel zo’n mooie constatering had op pagina 133:

‘Vriendschap wordt getekend door het plezier bij elkaar te zijn, liefde door de angst elkaar te verliezen.’

Maar ja, Jasmin was dan ook zijn grote liefde. Hij zal het moeten doen met de zin die hij in een andere context bezigde: (P341)

‘Spijt is een sentiment dat zich moeilijk laat temmen. Het is het residu van het onomkeerbare, het gevolg van gedane zaken, tijd die zich niet laat terugdraaien.’

De sterren

*Wil2*: Kortom, er viel genoeg te beleven in dit boek en ik heb het met plezier gelezen. Mijn eerste waardering was drie sterren, maar nu ik voor dit stukje het een en ander op een rijtje heb gezet en zie hoe mooi het allemaal in elkaar past, heb ik er vier sterren van gemaakt.

Hetty: Ik wil allereerst Gigi bedanken voor dit schitterende boek! Ik heb er echt van genoten om samen met de verteller de reis op zoek naar Claude Lorrain te maken.

Ik hou er van om tijdens het lezen meegenomen te worden in een voortkabbelend verhaal dat van de ene 'toevalligheid' in de andere overgaat. Als er dan ook nog eens heel veel andere boeken, schrijvers (Austen, Dickens, Homerus Tsjechov, Mary Shelly, Lord Byron, Victor Hugo enz) en kunst in voorkomen, kunst die op hetzelfde moment ook nog in het echt bekeken kan worden omdat er precies op het moment van lezen een tentoonstelling over is.... dan wordt ik helemaal blij!

'Ik hield van oude gebouwen, dode schilders, vergeten filmmakers. Een reis was pas geslaagd als ik iemands pad kon volgen - waarom er zelf een uithakken?'

Ik geef het boek dan ook 4,5 ster.

'De landschappen van Claude willen zijn als het land zelf: eerlijk en zonder eisen. Ze bemoeien zich niet met wat de mensen nodig vinden er uit te spoken. Bij Claude reis je over zandwegen, bruggen, rivieren, je steekt beken overm rondt een heuvel, of je loopt net zo lang totdat de einder dichtbij lijkt, de zon tegemoet. De reis is het verhaal. Als ervaring.'