Voor het volgende samen-lezen-is-leuk!-project gaan we even helemaal terug naar mijn eerste oproep, daar vroeg ik een meelezer voor het boek Oblomov van Gontsjarow, een boek dat ik bij de kringloop zag liggen en mijn aandacht trok doordat het een uitgave was van de Russische bibliotheek. Aangezien het mijn wens is om meer Russen te lezen ging het boek zonder aarzelen met mij mee naar huis. 
Op de meelezers moest ik nog even wat langer wachten, maar toen waren er maar liefst twee: Roosje en Truusje Truffel, we vonden elkaar ergens anders met onze gemeenschappelijke leeswens, maar omdat we geen idee meer hebben waar, plaats ik onze blog hier bij de samen-lezen-is-leuk!-projecten. Helaas moest Truusje afhaken maar Roosje en ik lazen het boek met plezier.

Roosje: Al een hele poos geleden wilde ik Oblomov gaan lezen. Mijn exemplaar is een afgeschreven bieb-boek, uit 1988. Ik ben er ooit in begonnen en dacht toen: hier heb ik geen zin in, in zo’n inerte hoofdfiguur, zo’n lamzak, zo’n loser. Ik had een grote antipathie voor Oblomov als personage. Jaren later had ik datzelfde toen ik begon in De correcties van Jonathan Franzen. Een ongelooflijke loser, dat personage. Maar ik ben er toen een tweede keer aan begonnen en vond het  toen een fantastisch boek.

En nog erger: ik heb bij de eerste lezing van De dood in Venetië Thomas Manns novelle met afschuw terzijde geworpen. Pieter Steinz overtuigde me dat het echt een goed boek is. Daarom las ik het nog eens. Ik was overstag! En schaamde me het ooit een vervelend boek gevonden te hebben.
Precies dezelfde ervaring had ik met Gontsjarovs roman. Dit  samenleesproject ben ik ingegaan als een stok achter de deur. En dat heeft gewerkt!

Moraal: je kunt altijd weer opnieuw beginnen in een boek ;-).

De schrijfstijl

Hetty:  Oblomov is een heel dik boek over een erg onprettig persoon, iets wat bij voorbaat niet echt bemoedigend klinkt, maar toch leest het boek prima weg. De schrijfstijl is toegankelijk, korte zinnen en mooie dialogen. En ergens blijft toch ook die nieuwsgierigheid: 'gaat Oblomov ooit nog eens iets doen?' het hele boek aanwezig en maakt dat je door wil lezen.
De karakterbeschrijving is echt geweldig gedaan, zo compleet tot in het kleinste detail omschreven, je ziet de man voor je en weet na verloop van tijd gewoon hoe hij zal reageren en (niet) handelen, je leert hem echt goed kennen.
Oblomov wekt regelmatig ergernis op, je zou hem een flinke schop onder zijn kont willen geven om hem tot actie aan te zetten, maar op andere momenten is het gewoon een ontroerende zielige figuur die wel wil, maar gewoon nergens toe kan komen...of dat is tenminste wat hij ons wil doen geloven.

Bedroefd en treurig gevoelde hij zich om zijn geringe ontwikkeling en zijn geestelijke onvolgroeidheid, om zijn traagheid, die hem bij alles hinderde. En hij benijdde die anderen, die een zo rijk en vol leven hadden, terwijl er bij hem een zware steen op zijn smal en triest levenspad scheen gewenteld. Zijn hart werd meer en meer benauwd en bedrukt door het kwellend besef, dat vele kanten in hem nooit tot leven waren gewekt, enkele misschien terloops waren aangeraakt, maar dat niet één volledig tot ontplooiing was gekomen. 
En tegelijkertijd was hij er zich pijnlijk van bewust, dat er ergens in hem, als in een graf zo diep, iets goeds en lichtends lag begraven, iets dat daar mogelijk al verkommerd was, of dat er zomaar lag als goud dat allang tot pasmunt had moeten zijn geslagen. (Oblomov blz 148)

Roosje: Uitstekende schrijfstijl en uitstekende vertaling van Else Bukowska. Helemaal niet moeilijk te lezen. Weinig ellenlange zinnen. Veel dialoog. Goede dialogen. Over het algemeen ben ik niet bijzonder dol op dialogen, behalve als het goed gedaan is. Het is dan ook niet de schrijfstijl die het boek moeilijk leesbaar maakt, maar de inertie van de hoofdpersoon en die zware indruk die Oblomov op me maakte. Soms is het te erg, dan voel ik te veel mee met het personage, zoiets: ‘Wat zonde dat iemand zichzelf niet bij de kladden kan vatten’. Tenminste, ik had soms niet zo veel zin om door te lezen.

Het is een lijvig boek.

Overzichtelijke structuur van 4 boeken en verschillende hoofdstukken. Uitstekend gebruik van flashbacks.
Ieder boek gaat over een periode in Oblomovs leven. Introductie en jeugd (via flash back); introductie van Stolz, zijn beste vriend. De verloving met Olga. De tijd na Olga.

Personages

Roosje: Oblomov is niet zomaar een eenvoudige lamzak, een loser of een luiwammes. Hij is een complexe figuur. Door en door verwend door zijn ouders en de bedienden op het landgoed Oblovomka heeft hij nooit geleerd initiatieven te nemen. Hoewel de roman tot de realistische literatuur gerekend wordt, zie ik hier een ‘naturalistisch’ puntje. (Je zou kunnen zeggen dat het naturalisme een ver doorgevoerd realisme is.)

Er zijn mensen die menen dat Oblomov een typische Russische landjonker is. De term landjonker is van mij, rdv. Daarin schuilt een sociaal-politieke kritiek op de rijkere Rus. De landadel bezat in die tijd (1856 kwam de roman uit) nog horigen, slaven dus eigenlijk, of dat stelsel was net afgeschaft. Either way, dat doet er niet toe. De bediende Sachar (zo schrijft Else Bukowska de naam) is daar een representant van. Ik geloof dat hij niet echt nog onderhorig is maar zijn afkeer én liefde voor zijn meester spreken boekdelen. Sachar is lui en onwillig, pikt kleingeld maar verdedigt zijn meester tot op het bot.

Ik las ergens, ik denk op Wikipedia, dat Gontsjarov aan dezelfde ziekte, oblomovisme’ leed. Wat heel grappig is: de term oblomovisme vindt in deze roman zijn ontstaan. Oblomov zelf noemt zijn ziekte zo.

Oblomov wil ook wel energiek zijn, zeker toen Olga in zijn leven kwam, maar hij is er niet toe in staat. Niet alleen is hij verwend en inert (hij trekt zelfs zijn eigen sokken niet aan) maar hij heeft ook geen verstand van zaken: letterlijk en figuurlijk. Oblomov is op geen enkele wijze in staat zijn landgoed Oblomovka te leiden. Hij heeft dat ook nooit geleerd en eenmaal in St- Petersburg kwam hij er nooit meer. Gruwelijk misbruik maken zijn ‘vriend’ Tarantjev en de broer van zijn hospita, Ivan, van Oblomov; zij brengen hem tot de bedelstaf tot Stolz ingrijpt. En ik dacht: had dat nou toch eerder gedaan, Stolz. Maar misschien ook niet. Oblomov zou nooit in staat zijn zaken zelf te doen. En Stolz doet al veel maar heeft ook zijn eigen leven.

De enigen die een goede invloed op hem hebben zijn zijn vriend Stolz, die een halve Duitser is en dat verklaart alles (dus idd kritiek op Rusland), en vriendin Olga. Stolz probeert hem uit alle macht te behoeden voor onheil en armoede maar heeft het te druk met zijn eigen zaken om Oblomov echt bij de lurven te pakken.

De liefde is een lastige kwestie, hoe verhouden geliefden zich tot elkaar, hoe speelt hun sociaal-maatschappelijke achtergrond mee; hoe zeker zijn zij van elkaars liefde, en wat is liefde eigenlijk? De hoofdstukken hiervoor kon je nog denken dat je een klucht zat te lezen, nou ja, een tragikomedie met de nadruk op klucht. De relatie van Oblomov en Olga is uiterst tragisch. Fenomenaal goed beschreven door Gontsjarov.

Het is de driehoek Olga, Oblomov, Stolz, die belangrijk is. Stolz is de verstandige, de wetenschappelijke, de doener, de energieke. Olga is de tedere, de kunstzinnige, de liefdevolle. Daarin staan zij lijnrecht tegenover Oblomov. Olga zingt en daardoor is Oblomov verliefd op haar geworden. Muziek is in een roman vaak een drager van emoties. Denk bijvoorbeeld aan Een nagelaten bekentenis van Emants. De onsympathieke hoofdfiguur raakt verliefd op zijn vrouw door middel van muziek. Overigens is Oblomov niet alleen een onsympathieke figuur. Hij is vooral een complexe figuur. Olga noemt hem de liefste man die er bestaat, ‘er zit geen kwaad bij’ (mijn woorden, rdv, niet die van Olga, maar daar komt haar liefde voor hem wel op neer).

Zijn twijfels en roerselen, zeker over Olga en hun liefde, maken hem menselijk en daardoor sympathiek.

Oblomovisme

Hetty: Het is best bijzonder dat een personage uit een boek gezorgd heeft voor een nieuw begrip dat wereldwijd gekend is: Oblomovisme.
Zo omschrijft Oblomov zijn eigen doen en vooral laten, of desgewenst zijn ziekte. 
In de encyclopedie staat te lezen dat Oblomovisme een ziekelijk onvermogen tot handelen is, of wel een extreme lamlendigheid.

En ja ergens wil Oblomov wel handelen, hij begint steeds weer vol goede moed te overdenken hoe hij bepaalde zaken aan zal gaan pakken, want zonder een goed uitgedacht plan ben je nergens....maar ja dan die uitvoer, dat vraagt handelen en handelen leidt tot veranderingen en laat dat nu precies zijn waar Oblomov een grondige hekel aan heeft; veranderingen! In zijn ogen kan beter alles gewoon hetzelfde blijven, dat zorgt voor rust en regelmaat, iets waarbij hij zich het prettigste voelt (waarschijnlijk vooral bij die rust).

oblomovisme is geen ziekelijke aandoening, geen neurotisch verlangen naar het niets, oblomovisme is, veel positiever, de utopie van het gelijkmoedige leven. Oblomov verlangt naar een leven dat zich niet van de toppen der hartstocht in de afgronden der rampspoed stort, om van daaruit weer dezelfde zinloze klimtocht te beginnen. Hij verlangt naar een leven waarvan elke dag op de voorafgaande lijkt, zodat men iedere ochtend met dezelfde gelijkmatige hartslag en met hetzelfde kalme gemoed kan begroeten. Een leven als een traag stromende rivier met lieflijke oevers, een 'poëtisch leven', zoals hij het zelf noemt. 'Ja, ik ben een dichter van het leven', zegt hij, 'omdat het leven zelf poëzie is. Alleen hebben de mensen het verminkt.' (bron: Trouw - Het onweerstaanbare verlangen naar de sofa)

En toch als we heel eerlijk zijn heeft dan niet ieder van ons een beetje Oblomovisme in zich? Willen wij nooit eens een taak liever voor ons uitschuiven, simpelweg omdat we denken niet de energie te hebben om alles ten uitvoer te brengen? Hebben we dan niet vooraf er uitgebreid over nagedacht en allerlei beren op de weg gezien, hindernissen die genomen moeten worden....obstakels die in gedachten zo groot lijken dat ze ons alle lust tot handelen ontnemen?

Wie zich met oblomovisme inlaat, wordt erdoor besmet. Dat maakt het lezen van de prachtige, bij vlagen briljante roman tot zo'n langdurige, want door vele slaapjes onderbroken onderneming. Al is welbeschouwd het woord 'besmetting' hier niet op zijn plaats. Want oblomovisme is een ziekte waarvan iedereen het virus in zich draagt. En dat virus kan op elk moment toeslaan.

Zodra een plan, een taak, een plicht om vervulling roept, begint het virus te werken door de geest van de geroepene met allerlei dringende vragen te bestoken. Moet het? Moet het per se nu? Moet er eerst nog niet even over worden nagedacht? Is de noodzaak van de opdracht wel voldoende bewezen? Is iemand anders niet beter geschikt om hem uit te voeren? En als al die vragen nog niet voldoende zijn om de verlangde actie te verhinderen, dan werpt het virus de ultieme filosofische vraag in de strijd: Is de wereld uiteindelijk niet beter af wanneer mensen zich niet voortdurend geroepen voelen om plannen ten uitvoer te leggen, taken te verrichten en plichten te vervullen? (bron: Trouw - Het onweerstaanbare verlangen naar de sofa)

Een schitterend artikel over Oblomovisme lees je hier.

800 bladzijden over iemand die niets doet...teveel?

Roosje: Nee, 800 blz over een ‘luiwammes’ zijn niet te veel, ook al had ik er soms een beetje moeite mee. Een boek, een personage kunnen je ook té diep raken. Dat is bij Oblomov zeker het geval, wat mij betreft.

Hetty: Het duurde heel even voor ik in het boek zat, moest het verhaal echt even aftasten, waar zou het naar toe gaan....maar al snel werd duidelijk: nergens, Oblomov gaat nergens naar toe! ;-)
Maar toen het verhaal me eenmaal gegrepen had waren die 800 bladzijden absoluut niet teveel.

Onze bevindingen

Hetty: Ik vond het leuk om kennis te maken met weer een andere grote Russische schrijver, en ik kan wel zeggen dat Gontsjarov indruk gemaakt heeft! Tijdens het lezen worden er allerlei emoties opgeroepen bij de lezer; de ene keer wil je Oblomov flink door elkaar schudden of een schop onder zijn kont geven terwijl je roept: Doe nu eens iets!! Maar het volgende moment kun je weer begrip opbrengen en met hem meevoelen, hij wil wel, probeert het ook, maar hij kan het niet, heeft het gewoon niet in zich.

Naast de schitterende karakterbeschrijving die we van Oblomov krijgen geeft het boek ook weer een mooie inkijk in het Russische leven van die tijd.

Roosje: Uitstekend boek. Zeker als je weet dat het bijna 200 jaar oud is. Ook een uitstekende inkijk in het Rusland van voor het communisme.

De sterren

Roosje: 5 sterren. Ik ben vaak gul met sterren waar het de klassieken aangaat. Als een boek bijna 200 jaar oud is en dat roept zoveel emotie en indrukken op, dan is het een goed boek!

Hetty: Ik geef het boek 4 sterren, ik vindt het heel bijzonder hoe een personage zo goed en compleet neergezet kan worden, maar ook hoe het 800 bladzijden lang kan blijven boeien terwijl de hoofdpersoon erg inactief is.