Voor ik begon met het lezen van Nabokov's Lolita ben ik me een beetje gaan verdiepen in de schrijver en het boek.
Een van de eerste dingen die je tegenkomt over Nabokov is toch wel dat zijn romans gekenmerkt worden door een opmerkelijke eigenzinnigheid en originaliteit.

Humbert Humbert

Hoofdpersoon in Lolita is Humbert Humbert een professor die wordt geteisterd door gevoelens die hij niet kan uitschakelen, iets wat wel zou moeten, dat beseft hij zelf ook maar het is sterker dan hij zelf. Humbert worstelt met een diep verborgen en brandend verlangen naar nimfijnen, jonge meisjes die uniek zijn in uiterlijk en gedragingen, het liefst tussen negen en veertien jaar oud.

Wat begint als een nog vrij onschuldige verliefdheid op afstand verandert al snel naarmate Humbert vaker en dichter bij Lolita in de buurt is, het wordt steeds moeilijker om zijn verlangen te bedwingen.
Wanneer Humbert en Lolita dan ook als door het lot lange tijd samen doorbrengen kan hij niet langer weerstand bieden aan zijn verlangens en zijn overtuiging dat dit is wat Lolita zelf ook wil.

Schrijfstijl

De manier waarop Nabokov dit alles, dit verwerpelijke, beschrijft is heel bijzonder.
Het verhaal wordt vanuit Humbert verteld, hij schrijft vanuit de gevangenis een soort verklaring voor de jury die moet beoordelen of hij schuldig is. Nabokov doet dit op een manier waarop je als het ware in het hoofd kruipt van Humbert, je leest zijn gedachten en verlangens, maar ook zijn innerlijke strijd: het weten dat het fout is wat hij voelt maar tegelijkertijd ook het vergoedelijken van zijn acties. Dit op een wijze waardoor je gaat twijfelen: is hij oprecht? Vindt hij zichzelf echt verwerpelijk? Of is dit slechts het gewenste antwoord om de jury gunstig te stemmen? En strooit hij ons als lezer zo ook zand in de ogen?
Hij komt op het eerste gezicht niet onvriendelijk over, zijn gedachten worden op een lyrische manier beschreven met passages die lijken op gedichten in proza, ze bejubbelen al het mooie wat hij in Lolita bewondert...maar tegelijkertijd is het zo fout wat hij denkt en doet....dat botst enorm met elkaar, dat laat je je vaak ongemakkelijk voelen, het irriteert af en toe, en laat je zeker niet onberoerd.
Bijzonder knap hoe Nabokov dit weet te bereiken.

Bijzondere keuze hoofdpersoon

Het is opvallend dat Nabokov gekozen heeft voor Humbert als hoofdpersoon, voor een pedofiel als hoofdpersoon....
Dit is iets wat maar zelden voorkomt in de literatuur en zeker een bijzondere keuze is.

Gebruikelijker is het om het verhaal vanuit het slachtoffer te vertellen, en soms ook wordt het verhaal zelfs geschreven door het slachtoffer zelf, jaren nadat deze ontsnapt is aan al dat verschrikkelijke. Letterlijk ontsnapt want vaak is er een ontvoering aan vooraf gegaan.
Hierbij kun je denken aan:

* Ik was twaalf en fietste naar school - Sabine Dardenne
* Mijn gestolen leven - Jaycee Lee Dugard

Maar soms wordt er wel een situatie zoals bij Lolita beschreven. De dader is iemand uit de omgeving van het kind, de ouders zijn in beeld maar besteden vaak niet al te veel aandacht aan het kind, in de dader zien ze iemand die hun wel ziet staan en de gemiste liefde compenseert. Hierdoor voelt het kind zich speciaal, uitverkoren soms hoewel er steeds op de achtergrond een knagend gevoel aanwezig blijft dat het niet klopt, dat het niet normaal is.
Bijvoorbeeld in de volgende boeken: 

* Een jongen met vier benen - Kees Verheul
* Voor een verloren soldaat - Rudi van Dantzig
* Mijn meneer - Ted van Lieshout
* Je ogen verraden je - Steven van der Hoeven
* Tijger, tijger - Margaux Fragoso

Wederom toevallig

Ik schreef eerder al een blog over hoe ik tot het lezen van Lolita ben gekomen, dat ik dit boek ineens overal in andere boeken die ik las  en lezingen die ik bezocht op zag duiken. Maar dat bleek niet het enige toevallige te zijn....

Tijdens Bookstoreday werd mij een boek aangeraden door een verkoopster: Muidhond van Inge Schilperoord.
Ik heb het boek toen gekocht maar het was om de een of andere reden nog ongelezen in mijn kast blijven staan, tot #leesuiteigenkastmaand begon. Ik besloot, zonder te kijken waar het boek ook alweer over gaat, dat het nu tijd werd om dit boek te gaan lezen.

Verrast was ik toen ik al lezende ontdekte dat dit boek ook over een volwassen man gaat die een enorm verlangen voelt naar een jong meisje, een verlangen waar hij maar met moeite weerstand aan kan bieden.
Het boek blijkt vanuit een zelfde oogpunt geschreven te zijn als Lolita: de hoofdpersoon is een pedofiel.

Muidhond

Ook Inge Schilperoord kruipt, net als Nabokov, in de huid van een per definitie onsympathieke hoofdpersoon en toont de lezer zijn menselijkheid. 

Jonathan is bij gebrek aan bewijs vrijgesproken voor het misbruiken van een jong meisje, hij gaat weer bij zijn moeder wonen in een vervallen en bijna verlaten wijk. Het huis naast hun is nog wel bewoond, door een vrouw met haar dochtertje.
Hoewel hij zich schaamt voor wat hij destijds had gedaan met een jong buurmeisje in de duinen, is hij al snel gebiologeerd door het nieuwe buurmeisje. Hij is zich bewust van het gevaar dat hij voor haar vormt en stort zich op de oefeningen die hij meegekregen heeft van zijn psycholoog, hij legt zichzelf regels op waarmee hij voldoende afstand probeert te houden tot het meisje....tevergeefs....steeds weer past hij zijn eigen regels aan en staat zichzelf steeds meer toe.

Schilperoord weet Jonathan op zo'n manier neer te zetten dat je niet echt een hekel aan hem kunt hebben, maar eerder een soort van sympathie voelt voor zijn verwoede pogingen om het goede te doen....maar dat gevoel wordt al snel ongemakkelijk, het schuurt, het voelt niet langer goed....je voelt het de verkeerde kant op gaan en wilt het buurmeisje waarschuwen, zijn moeder door elkaar schudden; merkt zij dan niks?!
De sfeer wordt steeds beklemmender, ongemakkelijker en broeieriger.

Het verhaal ontvouwt zich langzaam, er gebeurt niet veel, enkel een beschrijving van tal van kleine ontmoetingen, een aaneenschakeling van kleine details die op zichzelf nogal onbetekenend lijken....maar gezien in een groter geheel toch zorgwekkend zijn.
Hiermee bouwt de schrijfster een voortdurende spanning op, in elk woord, in elke gedachte of gebeurtenis.

Overeenkomsten

Wie beide boeken leest ontdekt al snel de overeenkomsten: zoals al gezegd is de hoofdpersoon onsympathiek en fout; een volwassen man die misbruik maakt van de onschuld van een jong meisje dat te weinig liefde ontvangt van haar moeder en waarbij de vader niet in beeld is.

Beide hoofdpersonen hebben al eerder verliefde gevoelens gehad voor een te jong meisje en weten dat dit fout is, ze nemen zichzelf voor om afstand te houden maar overschrijden keer op keer, en met groot gemak, hun eigen grenzen, duidelijk niet opgewassen tegen de sterke gevoelens van verlangen.

Zowel Nabokov als Schilperoord weet de lezer een unieke kijk te geven in de gedachten van de hoofdpersoon, door het benoemen van vele kleine details die hen opvalt aan de meisjes, hun verrukking hierover en hun reactie op talloze kleine ontmoetingen en gebeurtenissen. Beide laten de hoofdpersoon niet bij voorbaat onsympathiek overkomen, juist doordat je zo in hun gedachten mee kunt kijken, maar geven je hierbij wel een heel ongemakkelijk gevoel: je moet toch gewoon een enorme afkeer hebben van zo'n persoon?! Dat kan toch niet anders, je raakt af en toe geïrriteerd en het voelt niet prettig.
En juist dat is ongelooflijk knap van deze schrijvers, dat ze zulke sterke en tegenstrijdige gevoelens weten op te wekken bij de lezer.

Wat waren jouw gevoelens over de hoofdpersoon tijdens het lezen van Lolita?
Ken jij nog andere boeken die je aan Lolita doen denken?

Deze blog maakt deel uit van een serie artikelen over het boek Lolita van Vladimir Nabokov dat gelezen wordt in leesgroep-verband met eigen exemplaren.
Andere blogs over Lolita:
* Rusland in anderhalf uur
* Mijn ontdekking van de intertekstualiteit
* Lolita uit de lijst 'Verboden boeken'
* Lolita: Hoe alles begon met Annabel