Het gebeurt mij niet vaak dat ik de film eerder zie dan dat ik het boek lees, maar dat is bij Publieke werken wel het geval. Jaren geleden zag ik de film al eens en vond die zeer de moeite waard, dit zorgde er voor dat ik mij voornam het boek ook eens te gaan lezen.
Lange tijd bleef het enkel bij een voornemen, tot ik het boek een paar maanden geleden in een minibieb tegenkwam, meenam en de titel in mijn samen-lezen-is-leuk!-oproep plaatste; met succes want Marjolein wou graag met mij meelezen!

Marjolein: Het boek stond bij mij al een tijdje in de kast, maar hoe het er precies in is gekomen? Dat is de grote vraag. Het is de filmversie, deze druk is van 2016.

Voor het lezen had ik geen enkel idee van het verhaal, ik wist wel dat het boek de Libris Literatuurprijs had gewonnen. Die prijs maakte wel dat ik er vertrouwen in had dat het een mooi boek zou zijn. Achteraf had ik me misschien iets meer moeten voorbereiden, zodat ik een beetje had geweten wat er ging gebeuren, nu viel het verhaal me rauw op het dak.

Hetty: Bij mij was het verhaal al wel bekend maar dat het boek de Libris Literatuurprijs ooit won dát wist ik dan weer niet.

Het verhaal op de achterflap

Het is 1888. De Amsterdamse vioolbouwer Walter Vedder leest in de krant dat er op de plaats van zijn huis een groot hotel gebouwd gaat worden, en onmiddellijk begrijpt hij de kracht van zijn onderhandelingspositie tegenover de NV Victoria Hotel, die hem immers zal moeten uitkopen. In dezelfde tijd, maar dan in Hoogeveen, krijgt zijn neef, de oude apotheker Anijs, een nieuwe concurrent. Wanneer hij ontdekt dat die jongeman, anders dan hijzelf, een universitaire graad in de farmacie bezit, besluit hij zijn ambitie te verschuiven van het medische, waarin hij toch al overvleugeld is, naar het medemenselijke: het gebrek in een groot naburig turfstekersgehucht is groot; de mensen zouden eigenlijk moeten worden verplaatst, maar dat kost een vermogen – precies het vermogen dat Walter Vedder wel voor zijn huis meent te kunnen bedingen.

Vanaf dat moment slaan beide verhaallijnen ineen tot één grote intrige, en houden de twee hoofdpersonen elkaar onbedoeld vast in een wederzijdse wurggreep, die ook de lezer zal benauwen, tot de bevrijdende finale aan toe: Amerika.

Historie en taalgebruik

Marjolein: Het boek speelt zich af 1888. Door de taal en het taalgebruik krijg je meteen het gevoel dat het ook in die tijd geschreven is, alleen al de eerste regels:

Waar wij vandaan kwamen was het graven nat. Dan voeren we uit, beugelen uit de bok, dan vol terug, het veen tot turf te drogen zetten. 

Dat klinkt niet als een boek dat twintig jaar oud is. Je komt meteen in een wereld die onbekend is, de wereld van het turfsteken in een harde standenmaatschappij, waarin ieder zijn eigen plek had en je vooral niet met de verkeerde stand mocht omgaan. Lezen over onbekende geschiedenis is voor mij een extra bonus bij het lezen van een historische roman, dus na de proloog was mijn enthousiasme nog vergroot.

Hetty: Het taalgebruik viel mij ook gelijk op! En ik vond het erg mooi en passend bij de tijd waarin het verhaal zich afspeelt, dit samen met de mooie beschrijvingen over de omgeving maakt dat je je al snel in 1888 waant.

Historische romans waarin feit en fictie worden gecombineerd hebben altijd een grote aantrekkingskracht op mij, zo ook dit boek. Want ja het is op waargebeurde feiten gebasseerd, natuurlijk de bouw van het Centraal station en het Victoria Hotel hebben echt plaatsgevonden in die tijd, maar ook het verhaal over de twee huizen die niet afgebroken konden worden om plaats te maken voor het hotel is waargebeurd en kun je hier teruglezen. Het is niet alleen terug te lezen maar ook te zien als je voor het hotel in Amsterdam staat... ben je niet bekend met het verhaal dan valt het niet op, maar na het lezen van dit boek of het zien van de film vallen de twee huisjes zeker elke keer weer op als je er voorbij loopt.
Maar ook het zware leven in de turfstekerij is zeker op feiten gebasseerd. En ook hier bij mij weer herkenning, de omgeving waar gevaren wordt, de Wieden en de Belterwieden ken ik uit verhalen van mijn moeder en haar broers die hier vroeger altijd gingen zwemmen en zelf ben ik er wel eens met een bootje gaan varen (aanrader! hele mooie omgeving)

De hoofdpersonen

Marjolein: Dan komt de introductie van de twee hoofdpersonen, de neven Anijs en Vedder. Anijs heeft een apotheek in Hoogeveen, Vedder is vioolbouwer in Amsterdam. Al vanaf hun introductie wordt duidelijk dat het verhaal voor hen waarschijnlijk niet goed gaat aflopen.  Deze dreiging blijft continu hangen en je ziet ze steeds verder afglijden. Dat ging mij irriteren en nam mijn leesplezier al wat af. De geschiedenis van twee verschillende stukken Nederland bleef wel heel mooi. De totstandkoming van het centrum van Amsterdam, zoals wij het kennen en het leven in de turfdorpjes behoren tot de betere stukken van het boek.

Hetty: Ik heb me niet echt gestoord aan de beide hoofdpersonen. Ja, het is zeker duidelijk dat het niet goed gaat komen met zowel Vedder als Anijs, maar dit gevoel had bij mij niet de overhand. Ik kon wel genieten van de mooie karakterbeschrijvingen van de beide personen. 
Het zijn neven en dat merk je ook wel, hoewel ze een totaal verschillend leven leiden komen hun karakters wel overeen. Beide strijden fel tegen het onrecht dat in hun ogen plaatsvindt. 

Vedder, de vioolbouwer uit Amsterdam schrijft onder het pseudoniem Veritas (betekent: waarheid) protestartikelen in kranten waarin hij de publieke werken aan de kaak stelt. Volgens hem maakt de gemeente verkeerde keuzes, besluiten ze dingen zonder de burger hierin te kennen en hebben ze een totaal verkeerde visie over wat de stad nodig heeft. Het is een eenzame strijd, helemaal als mede strijder E. Nigma (ook een pseudoniem. enigma = raadsel) zich tegen hem keert. Vedder voelt zich niet gehoord en begrepen. 
Dit gevoel wordt steeds sterker wanneer zijn strijd om een hoog uitkoopbedrag geen succes oplevert. Hij blijft 50.000 gulden eisen en de architect Henkenhaf wil niet hoger gaan dan 20.000 gulden. Het verschil is te groot en ze komen niet tot elkaar, iets wat Vedder niet in wil zien, hij is er van overtuigd dat hij de winnaar zal zijn omdat ze niet om hem heen kunnen....

'Twintig,' zei Ebert.
'Vijftig.' 
Er kwam geen antwoord, het was al afgelopen. De stilte strekte zich ademloos uit als de spanne tijds tussen de schreeuw en de uitblijvende echo. Biedprijs en laatprijs waren op elkaar gestoten zonder terug te stuiteren voor een nieuwe, lichtere botsing; de plotseling ingetreden bewegingloosheid was die van een op de grond gevallen ei, alleen ontstond er nu wel een verwijdering tussen het verwachte en het feitelijke verloop; beeld en schaduw weken uiteen, verdubbelden zich, waren niet langer de innig versmolten weerszijden van één enkel mes; het moment ging open als een schaar en wegglijdend viel Vedder in de gapende kloof...

Anijs, de apotheker in het arme veendorp kan het niet aanzien hoe er een totaal gebrek is aan zorg voor de veenlingen, de huisarts van het dorp kijkt niet naar ze om. Anijs probeert ze bij te staan door ze medicijnen te verstrekken maar overschrijdt hierbij steeds vaker en steeds bewuster een grens, hij gaat diagnoses stellen. Dit vanuit zijn overtuiging dat de veenlingen hier recht op hebben en dat ze dit niet krijgen als hij niets doet. Ook Anijs staat alleen in zijn strijd want zijn handelen wordt niet alleen afgekeurd (en zijn strafbaar) door de andere apotheker, de huisarts en de burgemeester, maar ook door zijn eigen vrouw.

Als door een waas zag Anijs het gezicht van Pottinga betrekken; als door watten hoorde hij hem een ernstiger toon aanslaan; draaierig verdiept in eigen vragen voelde hij diens uiteenzetting als een wind over zich heen strijken. Er was een gevecht geweest, hij herinnerde zich zijn onmachtige uithalen en falend verweer, en een aai over de rug: werd hij te oud voor de strijd? Een verstoten wolf - had hij ergens een beslissende slag verloren?

Dit is gelijk waarin beide neven elkaar vinden en begrip hebben voor elkaar, waar niemand anders hen steunt vinden ze een vriendschap bij elkaar. Eerst een voorzichtig aftasten, gewend als ze zijn aan onbegrip en eenzaamheid, maar gedreven door een sterke nood aan een vriend komen ze nader tot elkaar. 

Onze bevindingen

Marjolein: Ik had niet verwacht dat ik bij dit boek tegen mijn grenzen als lezer zou aanlopen, maar dat is gebeurd, Na de scenes met de Joodse Johanna kon ik niet zoveel plezier meer beleven aan het boek en heb ik me er sneller doorheen gelezen om het boek uit te hebben. Rosenboom heeft het allemaal zo goed opschreven dat ik de beelden niet uit mijn hoofd krijg en daar zit mijn tweestrijd. Het boek is heel goed geschreven qua zinnen en taal, maar de bijna sadistische spanning vond  ik heel vervelend.  Dat is uiteindelijk de belangrijkste herinnering die ik heb aan het boek.

Hetty: Voor mij was dit boek genieten! De geschiedenis van de bekende architectuur uit Amsterdam, zo mooi omschreven... wat moet het indrukwekkend zijn geweest om de bouw van zo'n enorm gebouw als het Centraal Station mee te maken. 
Hierover te lezen met in gedachten nog de beelden uit de film maakten voor mij het plaatje compleet, ik zag het voor me en zat er middenin. Behalve de sfeer en de omgeving vind ik de karakters ook goed uitgewerkt, ze zijn niet perfect en hebben zeker hun tekortkomingen, dit maakt ze menselijk. En tegelijkertijd zijn ze weer zo uitgesproken dat je ze af en toe door elkaar wilt schudden om ze hun ongelijk te laten beseffen. 
Het is een rauw verhaal met veel leed maar zeker waar dit het Drentse veengebied betreft lijkt mij dit wel hoe het werkelijk was, een voortdurende strijd om je staande te kunnen houden.

De sterren

Marjolein: Hoe ga je dan een boek waarderen? Ga je voor de geschiedenis en het taalgebruik, dat beide heel mooi is of kies je voor je leesplezier. Mijn gebrek aan leesplezier heb ik laten meetellen in de waardering, omdat ik dat toch belangrijk vind bij een boek.  Ik heb het boek daarom drie sterren gegeven.

Hetty: Voor mij is de beoordeling van het boek een stuk eenvoudiger: een ruime vier sterren.