Ooit via een collega het boek Parijs van Edward Rutherfurd in handen gekregen, en ik was gelijk fan van deze schrijver! Schitterende beschrijvingen over de groei van een plaats, een mooie mengeling van feit en fictie. Toen we later op mijn werk een attractie over Nieuw Amsterdam aan het maken waren kon het dan ook niet anders dan dat ik New York van deze geweldige schrijver ging lezen om inspiratie op te doen. 
Daarna verscheen Rusland... een heruitgave van een eerder geschreven boek door Rutherfurd, over een land wat mij intrigeert en waar ik graag over lees; die móest op mijn lijstje!! Al snel volgde de oproep: Wie leest er met mij mee? Gelukkig durfde VM van Erp - van Dijk het aan om deze dikke klepper samen met mij te gaan lezen.

VM van Erp - van Dijk: In 1988 kocht ik bij Boek en Plaat (een voorganger van het huidige Bookspot) een boek bestaande uit 2 dikke delen met de intrigerende naam Sarum. Roman, Engelse geschiedenis, Stonehenge, kathedraal van Winchester, het zat er allemaal in. Ik vond het geweldig en het boek werd een van mijn favorieten.

Enige tijd geleden ontdekte ik de meeleesprojekten van Hetty, en daar was meteen die in het oogspringende titel Rusland van uh, is dat niet diezelfde schrijver ..... ja hoor, Edward Rutherfurd, de auteur die debuteerde met Sarum. Dat wilde, nee, moest ik natuurlijk lezen, met of zonder Hetty, maar samenlezen is altijd leuker.

De schrijver en zijn boeken

VM van Erp - van Dijk: Edward Rutherfurd, pseudoniem van Francis Edward Wintle is geboren in 1948 te Salisbury, Engeland. Hij is de auteur van een aantal historische romans waarin wordt verteld over de geschiedenis van een stad. Hiertoe maakt hij zowel gebruik van fictieve als van niet fictieve personages en gebeurtenissen. Zijn werk wordt wel vergeleken met dat van auteurs als James Michener en Leon Uris.

Helaas zijn niet al zijn boeken in het Nederlands vertaald.

Hetty: Zoals al gezegd las ik als eerste Parijs van Edward Rutherfurd, dit boek beschrijft de ontwikkeling van deze stad aan de hand van o.a. de bouw van de Eiffeltoren voor de Wereldtentoonstelling van 1889, het verhaal volgt twee elkaar beconcurrerende families enkele generaties lang.

Het tweede boek dat ik van hem las was New York, een boek dat begint in het Nieuw Amsterdam van Peter Stuyvesant... precies de periode die mijn speciale interesse had op dat moment. Zijn beschrijvingen zijn zo mooi en compleet dat ik uit het verhaal enkele details wist te halen over hoe dingen er uit zagen in die tijd die voor ons op mijn werk tot dat moment nog een raadsel waren. Ik schreef hier eerder al een blog over: link.

Het derde boek dat ik van Rutherfurd las is dus Rusland, en inmiddels staan Sarum (samenleesproject in november 2020) en Londen al in mijn boekenkast te wachten om ook gelezen te worden, hiermee heb ik mijn verzameling van in het Nederlands vertaalde boeken van Rutherfurd compleet.

Schrijfstijl

VM van Erp - van Dijk: Opgegroeid in Salisbury is de keuze van Rutherfurd voor Sarum als debuut een logische. Het is de oude naam voor Salisbury en de hele streek ademt geschiedenis. Het succesformat van Sarum blijkt tevens de blauwdruk voor het verdere werk van Edward Rutherfurd. Voor ieder boek bedenkt hij een aantal fictieve families. Het boek zelf wordt opgedeeld in hoofdstukken, waarbij elk hoofdstuk het verhaal van de afstammelingen vertelt, tegen het decor van de geschiedenis. En het centrale punt of rode draad vormt de plaats waar alles zich afspeelt. Door deze indeling, in Rusland telkens zo’n 100 tot 150 bladzijden per verhaal, heb je echt niet in de gaten dat je een dik boek leest. Voor lezers die er tegen opzien om aan een dik boek te beginnen is dit waarschijnlijk een openbaring.

Hetty: Beeldend dat is het eerste wat in mij opkomt als ik denk aan de schrijfstijl van Rutherfurd. Hij geeft in zijn boeken schitterende beschrijvingen van de omgeving waarin het verhaal zich afspeelt waardoor je regelmatig het gevoel hebt er midden tussen te staan. Hij benoemd heel terloops details die misschien onbeduidend lijken maar toch het plaatje compleet maken. Denk hierbij aan het benoemen van een kade bestraat met kasseien in New York of de beschrijving van hoe de Kozakken en de Tartaren er precies uitzagen in Rusland...dit beeld komt volledig overeen met de Kozakken die ik onlangs in een aantal klassieke Russische films zag.

VM van Erp - van Dijk: Zomaar een voorbeeld van hoeveel informatie je stiekem meekrijgt tijdens het lezen:

‘... De dorpelingen hadden de rivier en naam gegeven, afgeleid van de ruiters van de steppe voor wie ze bevreesd waren. Want de Slaven wisten dat sommige van de Alans zichzelf aanduidden in de Iraanse taal als Rus wat ‘licht’ of ‘stralend’ betekende. En omdat dit woord in Slavische oren een aangename, vrouwelijke klank had die paste bij een rivier, noemden de dorpelingen de glanzende kleine waterloop Rus – de glanzende. Het was een geschikte naam. En ongetwijfeld zouden zouden de dorpelingen deze naam nog passender vinden als ze hadden geweten dat dezelfde Iraanse naam - Rus of Rhos – ook werd gebruikt voor de machtige stroom verder naar het oosten, die in latere tijden werd aangeduid als de Wolga. ...’

Het verhaal

VM van Erp - van Dijk: ‘Zacht streek de wind over het land ...’ Zo begint het boek en zo eindigt het ook. Daartussen liggen 20 eeuwen geschiedenis van het uitgestrekte gebied in het Oosten, het latere Rusland.

Het boek begint in het jaar 180, als de wereld nog klein is en zich beperkt tot een kleine verzameling hutten op de rivieroever, op het grensgebied tussen de steppen en de uitgestrekte bossen.

De wereld blijkt heel wat groter geworden in het tweede verhaal. De kalender schrijft inmiddels 1066 en begint met het een onbekend verschijnsel dat in heel Europa wordt gezien, een komeet die later de naam Halley zou krijgen. In twee pagina’s zijn we bijna 1000 jaar verder en helemaal ‘bij’ qua ontwikkelingen in het uitgestrekte Russische land.

De tijd tussen de verhalen wordt daarna steeds korter en dat is logisch want de ontwikkelingen op het wereldtoneel volgen elkaar steeds sneller op en er is meer informatie over bewaard gebleven. Elk verhaal wordt opgehangen aan een gebeurtenis die iedereen wel kent, en dat maakt dit boek zo laagdrempelig voor lezers die geen droog geschiedenisboek willen lezen.

Even wordt het verwarrend als er een tweede Russka wordt gesticht, maar beide plaatsen blijven hun eigen rol spelen in de geschiedenis.

Heel handig blijkt het overzichtskaartje vooraan in het boek, als ook de stamboom van de families.

Het is lastig om inhoudelijk iets over dit boek te vertellen. Werkelijk alles vind je terug tussen de bladzijden: Slaven, Alanen, Tataren, Kozakken, Dzengis Kahn, Napoleon, Peter de Grote, Catharina II, beren, vuurvogels, iconen, eenvoudige handwerkslieden, sluwe koopmannen en heilige monniken. Verhalen over het bewerken en ontginnen van het land, strijd, onderdrukking, geloof, volksverhalen, revolutie, Kortom, de soms bloedige geschiedenis van Rusland.

De iconenschilder Roeblov

Hetty: En ineens was daar een hoofdstuk over een later beroemd geworden iconenschilder Roeblov....gelijk dacht ik: Andrej Roebljov! Hoewel anders geschreven móet het hier gewoon over dezelfde schilder gaan. Eerder kwam ik hem al tegen in boek Het vloekhout en zag ik de klassieker van regisseur Tarkovsky: Andrej Roebljov en schreef ik een blog over deze iconenschilder.
Met een blij gevoel van herkenning las ik verder, en ontdekte dat de door hem geschilderde icoon steeds weer terugkomt in het verhaal.

Iconen vind ik intrigerend, die kleine zeer fraai geschilderde portretjes vaak voorzien van bladgoud die in de Russische geschiedenis een belangrijke plek innemen.
Hier kun je meer lezen over iconen: link. Terwijl ik dit stukje doorlees kom ik bij het kopje Russische iconen de naam Vladimir Soezdal tegen, één van de personages die veelvuldig voorkomt in het boek en dus gebasseerd is op een persoon die werkelijk bestaan heeft.

VM van Erp - van Dijk: Als je mij vraagt wat ik het mooiste verhaal vond in het boek dan vind ik dit lastig om te benoemen, ieder verhaal heeft wel iets en eigenlijk zit er geen ‘mooiste verhaal tussen. Maar eentje heb ik toch herlezen. Dat leek in eerste instantie een vreemde eend in de bijt, een verhaal van slechts vijf pagina’s met de titel ‘De icoon’. Dat was wel een bijzonder verhaal en je ziet ook dat door de hele geschiedenis iconen een grote rol hebben gespeeld.

Matroesjka

VM van Erp - van Dijk: Elk verhaal voegt een nieuwe laag toe aan de geschiedenis, als ware het een matroesjka pop. En als je alle lagen weer zou afpellen zou je bij de kern van het Russsche land eindigen, aan de oever van een glanzende rivier, waar eenvoudige boeren hun strijd om het bestaan voeren en vreemde krijgers de kinderen meenemen. En dat is nu precies de bedoeling van Edward Rutherfurd:

‘...als wij iets van het heden en de mogelijke toekomst van dit bijzondere land willen begrijpen, is het heel belangrijk zo ver mogelijk in het verleden te delven.’

Hetty: Ik vind de vergelijking met een Matroesjka pop heel mooi gevonden, want het geeft zeker de complexiteit van dit bijzondere land weer, een land dat je niet zo maar kent of kan doorgronden. Dat is iets wat ik enkele bekende Ruslandkenners en tevens schrijvers ook meerdere keren heb horen beweren (zoals Pieter Waterdrinker en Jelle Brandt Corstius).

Ik heb nu al aardig wat boeken over Rusland gelezen en steeds speelt het verhaal zich in een bepaalde periode af, en geeft het een mooi tijdsbeeld van die periode, maar het hoe en waarom begrijp je pas iets beter als je helemaal teruggaat naar het begin, zoals Rutherfurd in het boek Rusland deed, en daarom al is dit boek zeer de moeite waard om te lezen!

Conclusie en sterren:

Hetty: Met 900 bladzijden is dit boek met recht een dikke klepper te noemen, maar voor mij was het 900 bladzijden genieten en was het boek zeker niet te dik. Wel moest ik het een aantal keren opzij leggen omdat andere leesafspraken om voorrang vroegen, telkens deed ik dit met een zucht want ik wilde het eigenlijk niet opzij leggen. Al bij de eerste paar bladzijden besloot ik om dit keer te gaan lezen zonder aantekeningen te maken, ik wilde gewoon genieten zonder oponthoud en afleiding. Wel heb ik talloze sticky notes geplakt bij bijzonderheden... Maar omdat VM van Erp - van Dijk in haar beschrijving eigenlijk al zo mooi weergaf waarover het boek gaat heb ik niet eens teruggebladerd en gewoon haar tekst voor het gedeelte over het verhaal gebruikt, dat zei eigenlijk alles al.

Van mij krijgt dit boek zeker 4,5 ster! En ik kan niet wachten om Sarum ook te gaan lezen. Een boek van Rutherfurd lezen smaakt naar meer en is altijd zeer leerzaam, op een leuke en ongemerkte manier krijg je een schitterende geschiedenisles voorgeschoteld.

VM van Erp - van Dijk: ‘Russka’, of Rusland is een historische roman, makkelijk leesbaar in een aantal niet te lange en afgeronde hoofdstukken en in een uitstekende en vrijwel foutloze Nederlandse vertaling van Pieter Verhulst. Historische feiten en feitjes zijn zo door de verhalen heen geweven dat je bijna niet in de gaten hebt dat je al lezende een interessant stuk geschiedenis leert. Zelf wist ik nog niet zo heel veel over dit uitgestrekte land, maar na het lezen van dit boek ben ik wel gefascineerd geraakt. Natuurlijk kan in bijna 900 pagina’s slechts een tipje van de sluier worden opgelicht. Er valt dus nog heel veel te ontdekken! Ik geef het boek 4 sterren.