Ongeveer een maand geleden schreef ik hier een blog over het eerste deel van Paustovski's Verhaal van een leven. Bijna direct daarna ben ik samen met Evelien ook het tweede deel gaan lezen. Waar Paustovski in het eerste deel vooral over zijn jonge jaren vertelde, besteedt hij in dit tweede deel aandacht aan de grote veranderingen die in Rusland plaatsvinden.

“Hoe lang je ook op deze aarde zou leven, nooit zou je verbazing over Rusland grenzen kennen. Voor mij begon deze verbazing al toen ik nog kind was, en deze heeft mij tot nu toe niet verlaten. Er is op de wereld geen verbazender en tegenstrijdiger land.”

Hetty: Bovenstaand citaat mocht niet ontbreken in mijn blog, dat wist ik direct toen ik het las want het is iets wat je tegenwoordig ook vele Rusland-liefhebbers hoort zeggen; dat het land je blijft verbazen, en dat het juist daarom zo bijzonder aantrekkelijk is. En het is ook wat mij in de boeken over Rusland aantrekt, die verbazingwekkende en daardoor zo interessante cultuur en geschiedenis! Daarom begon ik ook met veel interesse aan deel 2 van Verhaal van een leven....

Evelien: Na het eerste deel van Verhaal van een leven enthousiast te hebben gelezen, stokte ik een beetje in deel II. Dat lag niet aan het boek, er was even iets anders in de wereld aan de hand, iets met een pandemie, en dat had zijn weerslag op mijn gemoed. Zelfs Paustovski kon dat even niet verbeteren. Maar ik ben van nature optimistisch ingesteld, dat heb ik met deze schrijver gemeen, dus na regen komt zonneschijn en ik ging er weer met frisse moed tegenaan!

Het verhaal

Evelien: In deel II gaat Paustovski verder met het vertellen van zijn leven vanaf de revolutie in Moskou (1917) Deze begon eigenlijk al in februari van dat jaar en in die periode was de schrijver, die toen vooral als journalist werkte, er nog van overtuigd dat deze nieuwe tijd de mensen nieuwe inzichten en een beter leven zou gaan brengen. Helaas moet hij al snel inzien dat dit toch iets te veel gevraagd was. In oktober van dat jaar zit hij midden in de gevechten in Moskou (Oktoberputsch) en hij moet er zelfs vrezen voor zijn leven als de Rode Garde hem oppakt:

‘Ik begrijp nog altijd niet waarom ik toen ik daar bij die muur stond en hoorde dat de geweren ontgrendeld werden, absoluut niets voelde. Was het een plotselinge afstomping van mijn zintuigen of was mijn bewustzijn uitgeschakeld? Ik weet het niet. Ik stond daar alleen maar gedachteloos te staren naar de door de mitrailleurkogels weggeslagen hoek van de poort. Maar om de een of andere reden heeft dit beeld zich tot in de kleinste details in mijn geheugen gegrift.’

Na de Oktoberrevolutie is Konstantin als journalist vaak getuige van toespraken van Lenin en maakt hij de vergaderingen van het Centraal Uitvoerend Comité van dichtbij mee. Het is overigens na de revolutie allesbehalve veilig in Rusland. Sterker nog, het is één grote chaos! De strijd tussen de Roden (Bolsjewieken) en de Witten (Mensjewieken) is nog lang niet gestreden. En ook is er vooral in het zuiden nog steeds een strijd gaande tussen de Duitsers en de Geallieerden. En daar tussendoor proberen verschillende bendes van allerlei pluimage ook nog een graantje mee te pikken van wat er nog maar te halen viel. Hij weet uit Moskou weg te komen en gaat naar het zuiden.

Hetty: Paustovski voelt de onrust die al deze strijd tussen verschillende groeperingen met zich meebrengt en dit verwart hem regelmatig, hierdoor vindt hij geen rust om echt te schrijven. Het blijft bij pogingen die later weinig voor lijken te stellen gezien de roerige tijd waarin ze zich bevinden. Zijn fantasierijke gedachten botsen met de harde werkelijkheid. 
De enige plek waar hij rust kan vinden is in de voorsteden:

Paustovski beseft met blijheid dat Rusland een bijzonder en uniek land is. -nog steeds dromerig – legt zijn gedachten vast op papier, raakt dit vervolgens meestal kwijt, wat hem niet spijt omdat zijn ontboezemingen niet passen in de harde tijd – ontvlucht regelmatig de stad naar de voorsteden van Moskou: de gebeurtenissen volgen elkaar daar zo snel op dat er steeds minder een logisch verband te ontdekken valt.

Evelien: Uiteindelijk zal Paustovski ook de revolutie in Kiev meemaken (1919) en ook die in Odessa (1920) De grote hongersnood die Odessa door de blokkade zwaar treft in 1920-1921 moet hij ook zien te doorstaan. Maar altijd blijft hij optimistisch en ziet hij de schoonheid van alledag toch nog in de kleinste dingen. Het is echt wonderbaarlijk om te lezen hoe hij van dag tot dag zijn leven leeft.

‘Niets van al hetgeen zich afspeelde, kon het opstijgen van de sappen in de bomen uitstellen, en toen haar tijd gekomen was, keerde de lente dan ook oudergewoonte terug, liep de Dnjepr ongehinderd buiten haar oevers, schoot op het braakland het onkruid manshoog op, terwijl de door kogels doorzeefde kastanjebomen zich in sappig groen hulden en dit jaar eigenaardigerwijs zelfs bijzonder overdadig knop schoten.’

Opvallend 

Hetty: Hoewel Paustovski al bijna zijn hele leven weet dat hij schrijver wil zijn en ook vele verwoedde pogingen doet om iets op papier te zetten is hij zelden tevreden over wat hij schrijft, hij zit er dan ook totaal niet mee als er schrijfsels van hem verloren gaan en regelmatig vernietigd hij ze ook zelf. 
Hij lijkt alleen voor de kranten artikelen te kunnen schrijven die goed genoeg zijn, artikelen die ware feiten weergeven, dit terwijl er zoveel mooie dingen in zijn gedachten zitten. Hij weet alles om zich heen in zijn geheugen vast te leggen op een schitterende manier die getuigd van een grote belangstelling voor de kleine verrassende en mooie dingen die er in de harde wereld waarin hij leeft nog altijd te ontdekken zijn.
Regelmatig neemt hij zichzelf voor om het nu eens serieus aan te gaan pakken:

“Ik besefte dat het tijd werd om eens orde op zaken te stellen en mijn leven te gaan wijden aan mijn schrijversroeping. Ik was zesentwintig jaar en had nog steeds niets behoorlijks geschreven, alleen maar losse stukken, schetsen en probeersels. Ik moest mij meer op een doel gaan richten en niet alles aan het toeval overlaten.”

Hoewel hij zichzelf nog steeds geen schrijver van betekenis vindt en blijft zoeken naar het juiste verhaal en worstelt met de vorm waarin dit gegoten moet worden, weet hij wel heel goed te verwoorden wat literatuur volgens hem moet zijn: 

‘Met de literatuur is het als met het zachte ruisen van een zeeschelp: het wekt in ons een verlangen om de onmetelijke en stille wateren te aanschouwen die blauw in de ochtendnevel schemeren, een nostalgie naar wolken die als zilveren rook opstijgen naar het zenit, zeeën van ozon die in vochtige bossen ontstaan en verfrissend aandoen, een eeuwige zomer, een heldere kinderstem, een complete stilte, metgezellin van overpeinzingen. Door een soort verre en toch ook weer heel nabije resonans brengt literatuur ons nader tot de gouden eeuw van onze gedachten, daden en gevoelens.”

Opvallend is zijn vriendschap met Isaak Babel... 
Hoewel Paustovski duidelijk met grote bewondering kijkt naar de grote schrijver Babel is deze van mening dat hij het enkel moet hebben van zijn gevoel voor taal en stijl. Babel heeft juist bewondering voor schrijvers zoals Paustovski zelf, door de grote verbeeldingskracht die ze hebben. Paustovski is stomverbaasd dit te horen omdat hij in zijn eigen ogen nog helemaal geen schrijver is.

“U en nog een aantal schrijvers,’ zei Babel, ofschoon ik toen nog geen schrijver was, ‘kunnen het leven in de dauw van de verbeelding hullen, zoals u het noemde. Wat een suikerzoete zinswending trouwens! Maar wat moet iemand die geen enkele verbeeldingskracht heeft. Zoals ik bijvoorbeeld.”

Ik zou nog veel meer kunnen zeggen over de ontmoetingen tussen Paustovski en Babel (een gedeelte uit het boek dat ik enorm geboeid heb gelezen) maar dat bewaar ik nog heel even! 
Op Literatuur onder de Loep zal eind augustus een artikel verschijnen over de beide schrijvers n.a.v. het grote samenleesproject rond de nieuwe serie De kleine Russische bibliotheel van uitgeverij van Oorschot.

Evelien: 

Wat mij opviel in dit tweede deel is dat er in Paustovski’s leven geen plaats lijkt voor een vrouw. Na het verlies van zijn vriendin Ljolja waarmee hij tijdens WOI  in de hospitaaltrein samenwerkte (zie deel I) komen er nauwelijks nog vrouwen voor in zijn verhaal. Op internet vond ik echter al snel dat hij maar liefst drie maal getrouwd is geweest. Zijn eerste huwelijk met Jekaterina Stepanovna Zagorskaja duurde van 1916 tot 1936 en speelde dus ook al tijdens de periode die hij in deel II beschrijft. Het is op zijn minst bijzonder te noemen dat hij hier met geen woord over rept. In het boek Goudzand is hier wel veel meer over te vinden. Een tweede ding dat mij opvalt is dat hij ook niet veel zegt over de romans en verhalen waar hij toch ook toen al aan heeft moeten werken. De keren dat hij er iets over zegt is eigenlijk alleen maar terloops, alsof het helemaal niet belangrijk is in zijn leven. Wel maken we uitgebreid kennis met zijn dagelijkse beslommeringen op de redactie van de krant Morjak (De Zeeman) waar hij werk gevonden heeft. Sommige van de zaken die hij daar beleeft zijn ronduit hilarisch. Ook komen er namen van beroemde Russische schrijvers voorbij die hij in die tijd goed leerde kennen zoals bijvoorbeeld Isaak Babel.

De rust keert enigszins terug

Evelien: 

Uiteindelijk wordt het wat rustiger in de nieuwe Sovjet Unie. Literatuur en cultuur worden weer belangrijker en Paustovski durft het aan om per schip langs de havensteden van de Zwarte Zee te gaan reizen, ondanks dat het nog lang niet veilig te noemen is. Wordt vervolgd…

Bevindingen en sterren

Evelien: Dit tweede deel vond ik toch nét iets langzamer en wat minder spannend (als je dat zo mag zeggen over iemands aantekeningen bij zijn leven?) Natuurlijk maakte Paustovski in een paar jaar zaken mee die ik in mijn bijna vijftig jaar gelukkig nog nooit heb hoeven meemaken maar hij vertelt er soms bijna achteloos over. Waarschijnlijk heeft het hem ook achtelozer gemaakt maar daardoor komt het me allemaal wat afstandelijker voor dan de gebeurtenissen in deel I. Daarom voor deel II vier sterren.

Hetty: Ik ben het helemaal eens met Evelien, hoewel ik dit tweede deel ook weer erg goed vond en met veel interesse gelezen heb, waarbij ik nog steeds bewondering heb voor de fijne schrijfstijl van Paustovski, moet ik ook toegeven dat dit deel net iets minder goed is dan het eerste deel. Ik beken dan ook dat ik mijn beoordeling van deel 1 inmiddels aangepast heb van 4,5 naar 5 sterren. Dit tweede deel geef ik net als Evelien 4 sterren.